“Mund të ndodhë të jesh aq i lirë, sa të thuash se je rob vetëm i Letërsisë, apo i Shkrimit”

Alda Bardhyli: Të shkruash në rumanisht dhe të mendosh në shqip, sa e lehtë është për një shkrimtar?

Ardian-Christian Kyçyku: Në rastin më fatlum, ai që mendon në një gjuhë dhe shkruan në tjetrën, nuk i kapërcen caqet e një përkthyesi dhe s’para ka aq lidhje me krijimin letrar, se sa me përhapjen e tij. Librat i shkruaj në gjuhën e tyre, domethënë në gjuhën në të cilën mendoj kur i shkruaj.

Alda Bardhyli: Tashmë jeta juaj është zhvendosur në Rumani. Mund të na flisni mbi zgjedhjen që ju keni bërë për këtë vënd?

Ardian-Christian Kyçyku: Jeta e librave të një shkrimtari, gjer edhe gjeografikisht është shumë më e gjerë se sa jeta e vetë shkrimtarit. Më duket se është harxhim i kotë kohe të flitet gjëregjatë nëse e zgjodha këtë vend, më zgjodhi ai, të dyja bashkë, apo asnjëra. Gjithsesi, Bukureshti im, - ku shpesh rrinë të gërshetuara copëza nga Pogradeci, Tirana, Prishtina, Durrësi etj, - ende më duket hapësira më e përshtatshme që të jem vetvetja. Tashmë janë rreth 17 vjet faqesh të shkruara në shqip e rumanisht, gjatë të cilëve është ngjizur ky atdhe vetëm i imi.

Alda Bardhyli: Çfarë ishte Ardiani dhe letërsia e tij para se të udhëtonte drejt Rumanisë? Mund të na rrëfeni për kohët e para kur nisët të shkruanit?

Ardian-Christian Kyçyku: Varet nga koha kur ndodh të sjell ndërmend fillimet. Nganjëherë kam përshtypjen se gjërat ishin më të qarta, më pak të mundimshme, mbështjellë nga një aromë poezie e rinie të papërsëritshme. Herë të tjera ndjej se asgjë s’ka ndryshuar në thelb, sidomos ngaqë s’më është botuar as gjysma e librave të shkruar mes viteve 1987-1991, libra që mund të “ndeshen” pa kurrfarë ndruajtjeje me ata që kam shkruar më pas. Kjo s’do të thotë se një botim i plotë do ta shformojë thelbin e gjërave. Zhvendosja ime trupore nga Shqipëria në Rumani pati për qëndër rëndese pikërisht dorëshkrimet e asaj kohe dhe pó ato dorëshkrime, - disa prej të cilave m’i solli nga Tirana im atë, - i pata dhe i kam në vend të Shqipërisë-fëminisë-malleve të pamjekueshme. Gjatë dimrit hyjnor të vitit 1985, kur shkrova tregimin e parë, m’u vegua fillimisht marrëdhënia shajnitëse mes çasteve lartues të një jete dhe pjesës tjetër të saj (orë, vite etj) që rrjedhin në heshtje e me një përkushtim plot dhimbsuri vetëm për hir të çasteve. Është diçka e tipit “nata punon për yjet, jo yjet për natën”. Mes shumë gjërash që ndryshuan qysh atëhere, njëra nuk deshi t’ia dinte as për zhgënjime, as për arritje: pamundësia ime për të besuar se njerëzit, veçanërisht shkrimtarët, çmojnë më tepër, nganjëherë për jetë a vdekje, himerat e tyre kalimtare, mllefet dhe hasmëritë e vocërra, se sa Letërsinë. Një adhurim gjithnjë e më i kulluar ndaj Letërsisë do t’i kishte vënë krejt ndryshe në lëvizje jetët tona. Përfytyroni një intelektual që e le mënjanë drurin e vet gjenealogjik dhe mburret se “ka një katragjysh në Ferrin e Dantes”. Ngjarja është e vërtetë dhe nxjerr në pah një lloj tjetër fisnikërimi të mundshëm të njeriut...

I fiumi del Sahara / Lumenjtë e Saharasë


Lirico e visionario, ironico e violento, il romanzo di Kyçyku ci trascina in un vorticoso susseguirsi di voci e apparizioni, passioni divoranti e febbrili attese, in un processo di disgregazione psichica solcato dai bagliori di un arcano erotismo. 
Zandonai Editore


"Una bella sorpresa e una promessa"
Lorenzo Pompeo

Tra i non molti scrittori albanesi tradotti e pubblicati in italiano, I fiumi del Sahara, romanzo breve di Ardian-Christian Kyçyku (classe '69) rappresenta una bella sorpresa e una promessa. Diciamo subito che non si tratta di un libro di facile lettura. Il lettore sovente ha l'impressione di inoltrarsi in un sottobosco troppo fitto nel quale rischia di perdersi. Come se l'autore avesse voluto dare prova di un talento esuberante e strabordante, a volte persino ridondante. Tuttavia l'abilità dell'autore e il suo stile personale sono innegabili. Il libro, tutto in prima persona, racconta del ritorno del protagonista nel paesino natale sulle rive del lago Ohrida (dove l'autore è nato). A causa di una frana che blocca i contatti col mondo esterno, l'io narrante è costretto a fare i conti col suo passato, travolto anche lui dalla frana dei ricordi. Attraverso un monologo interiore ricco di immagini liriche e di invenzioni linguistiche, incalzante, ironico e febbrile l'autore-autore fa i conti col suo passato, al quale, evidentemente, è ancora legato. Cito qui uno dei passaggi di questo incessante monologo interiore che mi sembra esemplificativo e più riuscito:

Mi girai dall'altra parte. Sentii i rintocchi dell'orologio. Il corridoio, sicuramente, remava nel buio. Le quattro porte e la finestra: chiuse. Di nuovo il rantolo dell'orologio. Si percepiva con una chiarezza soffocante. I pistoni. Sentivo, pensa un po', anche il vicino che russava. E il coniglio che aveva nella pancia. Sapete che il mio vicino è rimasto gravido annusando il coltello in un ristorante e ora porta in grembo un coniglio grosso come uno sciacallo? Sapete che il mio vicino può partorie solo con un taglio cesareo? E ora, chi lo semina tutto questo campo nero della notte?

La figura femminile di Sonila, con la quale il protagonista vivrà una bruciante passione, nella sua ingenuità, rappresenta forse il meglio che quel mondo provinciale può offrire al protagonista, dilaniato dal conflitto tra lei ed Ela, la donna che lo aspetta a Tirana e a cui probabilmente tornerà. L'inverno sul lago di Ohrida, l'oppressivo grigiore degli anni del comunismo e il gretto provincialismo fanno da sfondo a una progressiva immersione dell'io narrante nel gorgo delle sue ossessioni e delle più segrete passioni. Gli esiti artistico-creativi di questa dolente discesa negli inferi di una coscienza dilaniata sono notevoli, talvolta, però, a scapito dell'aspetto puramente narrativo.


Kamela Guza

La prima volta che ho preso in mano il testo di ”Lumenjtë e Saharasë” ho provato nel contempo felicità e tristezza: felicità per avere scoperto un grande libro e un grande autore della lingua albanese; tristezza per non avere avuto modo di conoscerli prima; un autore la cui narrativa “è infatti un generoso invito alla bellezza sublime, è il divertimento di un funambolo della lingua albanese, della lingua rumena, di tutte le lingue del mondo” – riprendendo le parole che Elvira Dones scrive nella presentazione del libro.
“Lumenjtë e Saharasë” dopo un po’ di tempo è iniziato a diventare “I fiumi del Sahara”, a prendere una forma nuova in una lingua nuova...

Anthropos/tum

Ai rri shtrirë, pa asnjë lëvizje, koka nën duar, shuplakat mbi ballë, symbyllur, në natë; hija e grilave shpaloset mureve nga dritat e mekura të rrugës; qelqet belbëzojnë nga era dimërore, nuk e përkthejnë dot. Mendimet i ka të turbullt, tym, hap sytë, rënkon i topitur, vetëm për vete, pastaj vështron mes territ numurat fosforikë dhe shtizat e akrepave të sahatit.
Pranë shtratit ka vendosur një karrike, mbi karrike ka vendosur radion e vjetër “Sonra”, kordonin e radios e ka futur në prizë, dhe tani pret. Një pluhurosje hëne, verdhane, ia huan fytyrën tek të shumtët, Ai e di këtë, po prapë pret, nuk tutet, nuk lëviz. Zvargia e shtizave të sahatit ia mat pa mëshirë durimin, pra, mat atë vetë, sepse Ai tashmë nuk ndryshon fort nga durimi i vet, edhe një minutë, edhe pesë sekonda…

Lumenjtë e Saharasë - në italisht, mars 2011

Venezia, 2010 - Photo & Copyright Iulia Enkelana


ZANDONAI Editore

Përktheu nga shqipja në italisht: Kamela GUZA
Parathënia: Elvira DONES