Mes qindra Mjeshtrash, Ustallarësh, Bosësh, më ka ndodhur të njoh njërin që kishte një vegim tejet vetjak mbi lavdinë, ndonëse nuk donte t’ia dinte ç’domethënë shkrimtar, kritik, apo çmime letrare. Vëllimi i mbramë që pat lexuar nuk qe firmosur nga askush dhe mbante titullin çarmatosës Orari i Trenave për vitin 1969. Njëheresh me rënien e Perdes së Hekurt, disa shtëpi botuese dolën nga perdet prej kartoni dhe nuk dinin si të shpëtonin nga librat e dështuar. Në vend që t’i tretnin mijëra librat e paftuar, t’i kthenin në letër, ose edhe në drurë, - në mos për libra, të paktën për qivure, - ato u turrën të bënin shkrumb e hi, ose të mbushnin hapësirat e lira me libra, për fuqitë e çuditshme të të cilëve nuk dinin asgjë. Rreth 1001 kopje të Orarit të Trenave për vitin 1969 kishin sosur në dhomëzën e punës së Mjeshtrit. Para se t’u vinte flakën, ose t’i përdorte për gjëra më të rëndomta, Mjeshtri u pat bërë një fotografi. Se Mjeshtri ishte fotograf. Një fotograf mëse i panjohur, degdisur në muzeumin e një qyteze ku edhe kur derdhet gjak, mund të betohesh se ka rrjedhur djersë, ose përç. Mirpo bash në atë qytezë Mjeshtrit iu fal një vegim. Pat shfletuar Orarin e Trenave, shumë herë me radhë, duke ndjekur symbyllur drejtimin e shinave, renditjen e zhurmave të qëmotit, fshatrat, rrëpirat, urat apo qytetet ku qe ndalur me nga një dashnore, ose me bashkëvuajtësit e pijes, dhe dikush, ose diçka i pat pëshpëritur ta shesë. Dhe qe ngurosur Mjeshtri në vend, me orarin ndër shuplaka, tek vërente me sa mëni, mllef, babëzi e heshtje të pazbërthyeshme blinte njerëzia një vëllim të atillë.
Mbërrita rastësisht në dhomëzën e krijimtarisë së Mjeshtrit. Një mik i mërguar larg, - njëri nga ata që besojnë se Perëndia është lindur në Ballkan, - më qe lutur t’i gjeja fotografinë e një perëndeshe të lashtë. Nuk mund t’ia prishja qejfin. Falë një ujdie të numerologjisë me durimin prej të papuni, u enda nëpër biblioteka, arkiva, shtëpi të rrënuara, ose vila bukinistësh, në mansarda e bodrume ku koha është shndërruar kaherë në pluhur nga ai që ka mbuluar tashmë edhe varrin tënd (ose librat), - duke ndjekur si qen kufiri udhëzimet e mikut, - dhe zbulova se u gjendkej vetëm një fotografi e Perëndeshës, domethënë e shtatores së saj. Shatorja nuk dihej ku prehet, ose dihej e s’mund të thuhej. Fotografia më priste pikërisht në muzeun ku punonte Mjeshtri. E patën groposur për së gjalli aty qysh në vitet '60. Ishte i skamur sa më s’ka, nuk kishte as grua, as fëmijë, as ndonjë kafshëzë ngushëlluese, por jetonte mes një qetësie të jashtëzakonshme. Ndihej i lavdishëm në atë paqe. E do t’i kish dhënë të gjithë negativët e jetës së vet, ose do të qe mbrehur të hartonte një orar trenash, të çdo viti qoftë, vetëm që ajo lavdi të mos bëhej pluhur e hi. Ndoshta qe ajo lavdi, për të cilën i patën folur me zjarr e stërkala disa nga blerësit e Orarit të Trenave për vitin 1969. Pat qenë njëfarë mjekimi e shërimi bashkë.
E gjeta në dhomëzën e errët, sikur e dinte se do të miqësoheshim. Për këtë arsye, por edhe ngaqë nuk fliste për muaj me radhë veçse me dy topat dhe gjylet e ndryshkura të oborrit, nuk u ngut të më dëgjonte, por më rrëfeu jetën e vet. Zor të harrohej, zor të hiqej mendsh. Pat qenë fotograf qysh në bark të nënës. Më lehtë pranonte se qe pjellë pa kokë, se sa pa aparat fotografik. Gjatë viteve që pasuan pat fotografuar gjithkënd, gjithçka, gjithkund, gjithkur. Mirpo qe dyndur këtyre trojesh komunizmi dhe Mjeshtri qe nisur të pavdekësonte arritjet e reja. Ia patën prerë, ose magjepsur shikimin gjithfarë të pvadekshmish. Ushtarë, shkrimtarë, veteranë, heronj, armiq të çarvalitur me bajoneta, kokëprerë, varrosur për së gjalli, dekoruar mbareprapë, kulakë të ndëshkuar, fshatarë të vdekur urie, foshnja të braktisura në pyje, ose në zgrip humnerash. Në fshehtësi, pat fotografuar femra të përdhunuara, plaka të marrosura nga humbja e bijve nëpër burgje, mërgime, gropa të përbashkëta, zyra të përveçme, dhe etër të bërë shoshë me plumba nga pamundësia për të tradhëtuar. Se tradhëtar është ai që ec drejt pasi partia e dredh, qeshte Mjeshtri. Pat fotografuar të burgosur që ndërtonin aeroporte e stacione trenash, që thanin këneta; të verbër që milnin lopë të ligura, madje një togë ish-lavirash, që betoheshin me njërën dorë në sisën e zemrës e me tjetrën mbi flamur, para kryesisë së rrethit, se do heqin dorë nga vesi e madje do të pranojnë që mjeku t’ua qepë derisa të bëhen njerëz të rinj.
E njihte Perëndeshën e lashtë. Na u desh të luftonim me pluhurin e tri dhjetëvjetshave ballkanas, gjer ta nxirrnim nga terri portretin e çmuar. Kaherë pata nuhatur unë një mençuri të epërme, që të mos them mistike, të minjve. Zbulimi më dha një dëshmi më shumë: minjtë i patën ngrënë Perëndeshës vetëm dorën e majtë, pra një byzylyk prej ari të kulluar sa loti. Por Mjeshtri më qetësoi.
- Atje ku është njeriu, - më tha, - atje është edhe filmi që e ka lindur.
Dhe gjetëm katrorin nga qe lindur Perëndesha. Mjeshtri e mori, e pastroi, dhe bëri për mua një portret sa një bojë njeriu, sikur unë isha gatitur ta merrja Perëndeshën për nuse. Tek prisnim që të thahej nusja, u shtruam për një cigare me Mjeshtrin. Po në dhomëzën e tij. Nuk do të kishe dashur të kishe një varr të tillë, më tha. Ndofta as ai. Më besoi atëbotë rënkimin e tij të fshehtë. Nuk plakej më kot ai në atë muze të rrënuar. Kishte një mision të veçantë. Ishte njëherazi fotografi, roja e pagjumë dhe i dërguari i posaçëm i Kujtesës.
- Zotrote pandeh se këto gjyle e mina e bomba janë bosh, - më tha, - apo jo?!
As që më pat shkuar mendja tek armët.
- E, pra, nuk janë hiç bosh!
Ai vigjëlonte aty, duke flijuar gazmendet e rëndomta të kësaj jete, pa përmendur lavdinë, paret, dekoratat etj, që të ndalonte një shpërthim të mundshëm të minave. Se minat ishin të mbushura sa më s’mban. Me Asgjë. Mjeshtri ishte plotësisht i bindur se minat, gjylet dhe bombat e ndryshkura ishin plot me asgjë, me hiç. Se hiçi që qe dyndur mbi botë nuk qe ngopur me ata aq vdekatarë që pat shtënë në dorë e i pat mbushur sa u mbanin lëkurët. Hiçi kish nisur të pushtonte fshehtas edhe hapësirat që ende ishin të lira.
- Me gjithë mend nuk e ndjen?! – u habit. Fakti që numuri i derdimenëve është llahtarisës, por sidomos që numuri i atyre që hiqen sikur dijnë ia kalon të parit disa herë, dëshmon se njerëzit do të shfarosen.
Nuk më besoi asgjë lidhur me mjetet e tij të luftës. Por më rrëfeu me një gëzim ëngjëllor për kryeveprën e jetës së vet prej Askushi me aparat në dorë. E pat kryer në front. Në një çadër të shqyer nga plumbat, mes tymrash e shpërthimesh skëterre, një ushtar po rruhej. Nga pasqyra e tymosur e me dy pikla gjaku, mund të shquheshin copëza bote dhe gjymtyrë bashkëluftëtarësh që sapo qenë hedhur në erë, kurse ushtari rruhej i qetë, njëlloj sikur të jetokësh vetëm në fotografinë e Mjeshtrit. Ky ende nuk vendoste dot nëse ushtari përnjimend po rruhej në jetë, apo në pasqyrë, apo në fotografi. Nganjëherë pafuqia për të vendosur e shtynte që gati të hidhte shortin, me një monedhë, ose me ndonjë kopsë, ose me lupën e ndonjë aparati të vjetër. Por, në të vërtetë, nuk kishte fort rëndësi. Edhe pa atë përgjigje, ajo jetë qe fundosur në hiç. Ushtar para vdekjes, duke u rruar – atë titull mbante kryevepra.
Perëndesha qe tharë. Mjeshtri ma bëri dhuratë, duke shprehur keqardhjen që nuk mund të më falte edhe një Orar Trenash të Çdo viti, se kopjet shiteshin si buka e ngrohtë dhe të hollat i kish dërguar tashmë për të shlyer një ribotim, pastaj u ftillua të më pyeste:
- Po zotrote me çfarë merresh? Kush je, në fakt?
- Një i parruar, - iu gjegja.
Nga vëllimi "Perla", Pogradec 2012