 |
| Credits to Iulia Enkelana |
Disa
hynin në kopështin zoologjik vetëm për të fshehur erërat e veta të rënda, se
kafshët i dinin përmendësh dhe përgjithësisht ishin të fandaksur pas qenve
rrugaçë, maceve dhe hamsterëve. Gjatë endjes mes kafazeve, shumica bënin sikur
habiteshin dhe ndonjëherë zbaviteshin me shpejtësinë me të cilën kafshët e
ngujuara shqyenin mishrat, ose pastronin kockat e viktimave. Disa të tjerë
ndiheshin të lumtur kur shihnin vuajtjet e kafshëve të uritura. Ato vuajtje
ishin të disafishta edhe ngaqë kafshët nuk e flisnin gjuhën e njeriut. Ndërsa ish-zyrtarë
të mesëm, që kishin kaluar nga ish-vartës drejtorësh në vartës jetësh pa krye,
e kishin për zemër të fotografoheshin para kafshëve mishngrënëse, si për të
bindur dynjanë se të mëdhenjve e të vegjëlve dikur u këputen kokat, ndërsa të
mesmit vërtet vdesin pa lënë gjurmë, ama me kokat mbi supe. Shumë pak vetë
ndaleshin para kafshëve a shpendëve që jetonin më gjatë se njerëzit. Dhe gati
askush nuk arrinte ta fshihte zilinë që e bren njeriun ndaj kafshëve që e frikësojnë.
Ishte
e shtunë pasdite, kur një grua e re, shtatlartë dhe joshëse, kapërceu pragun e
kopështit zoologjik bashkë me të birin. Ky mbante varur në qafë një palë dylbi
dhe një celular që kushtonte të paktën sa një vit në fakultete me emër. Nëna
ishte e bukur, lloji i femrës që vdes e re, ose që plaket aq hijshëm, saqë
duket sikur është plakur në vend të tjetërkujt. „Kafshë” të tilla bujtnin fort
rrallë në këtë kopësht erërash të përziera. Zakonisht aty dyndeshin femra të pabukura,
lënesha fati, ose shëmtake, me shpresën se prania e kafshëve dhe e kutërbimit
do t’ua pakësonin shëmtinë, ose do t’u shtonin hijeshinë ëndërruar.
I
biri i „Kafshës së rrallë”, siç ndodhte rëndom me breznitë e reja (Mijëvjeçarësa quheshin) dinte dy herë më
shumë fjalë se të gjyshërit dhe tri herë më shumë se prindërit. Ishte kryelartë,
zevzek dhe i bindur se gjithçka qe krijuar për të, madje falas.
-
Po më gënjeve edhe kësaj here, - i tha së ëmës, - krisa e ika. Dhe s’ke për të
më gjetur më, ta dish. Mos më detyro të betohem!
E
ëma ishte e ndruajtur dhe nuk krenohej dot më me bëmat e të birit. As vetë s’e
kuptonte pse e donte. Qe zhgënjyer shpesh në jetë nga meshkujt e rritur nën
sundimin e nënave dhe e rriste të birin me aq durim, sa nuk guxonte të mbetej
shtatzanë për herë të dytë. Se linden nganjëherë fëmijë të tillë, që, me dashje
a pa qëllim, shterpëzojnë prindërit.
-
Nuk të kam gënjyer asnjëherë, bir, - belbëzoi. Por nuk e kam të qartë çfarë
kafshe dëshiron të shohësh...
-
Po të flet gjuha para mendjes, zonjë! E përsëris për të fundit herë: një kafshë
që mund t’i hajë të gjitha kafshët e tjera dhe të cilën kafshët e tjera, edhe
po u bënë bashkë, nuk e hanë dot...
-
Nuk ka kafshë të tillë këtu, o çun, - ndërhyri njëri nga kujdestarët. Mbase në
filmat vizatimorë...
-
Po ti kush je?! - i shfreu djali, duke vënë dylbitë me qesëndi. Hiqmu qafe, se
më zë dritën!
Nëna
i kërkoi ndjesë me vështrim kujdestarit dhe e drejtoi butë të birin drejt
kafazeve me shpendë shumëngjyrësh.
-
Eja të shikojmë kanarinat, - iu lut. Zogj si kanarinat...
-
Zogj si kanarinat s’vlejnë dy pare, - ia preu i biri pa ulur dylbitë. Cicërojnë
dhe aq. Shumohen përmes vezëve, cicërojnë, ngordhin. S’bën dot asgjë me
mbeturinat e një kanarine. E shumta ndonjë kanarinë të balsamosur...
-
Jo, jo, - tha kujdestari. Me glasat e kanarinave, në Perandorinë Osmane, për
shembull, bëhej një helm vdekjeprurës.
-
Shko ha glasa! - ia preu djali.
-
Atëhere eja të shohim lejlekët, ose kalin e qyqes, - u ngut e ëma, duke i kërkuar
sërish ndjesë me sy kujdestarit.
Nuk
ishte hera e parë kur detyrohej ta paraqiste të birin para të njerëzve ose si
gjeni të pakuptuar, ose si të sëmurë nga trutë.
-
Nuk i duroj dot gjallesat që ushqehen me peshq e me plehëra! - ia ktheu i biri.
Kurse kali i qyqes më kujton politikanë të lajthitur... Ose plaka që janë flakur
rrugëve. S’bën dot asgjë me kufomat e tyre. E shumta lejlekë dhe kuaj qyqesh të
balsamosur...
Nuk
dihet çfarë shihte djali me dylbi, sepse e ëma ia doli mbanë ta shëtiste rreth
kafazeve me zogj që dukeshin vërtet të çartur. Kur cicëronin të gjithë njëherësh,
kuptoje se, në fakt, e tillë ishte skëterra e dëgjimit, aq sa të vinte keq që
nuk ishe shurdh, madje shurdhmemec.
Po
binte mbrëmja kur nëna i tregoi të birit, me radhë, kafshët gati shtëpiake: macet, majmunët,
gjarpërinjtë, zhabat, por sidomos urithët, minjtë dhe disa lloje kuajsh. Për çudi,
pas vathës së kuajve, - ku disa fëmijë rendnin mbi ponei, shoqëruar nga prindërit
që dihatnin, - ngrihej kafazi i shqiponjave.
-
Ja, këtu vërtet ia vlen, të betohem! - tha nëna. Nuk do pendohesh që erdhëm. Për
shpirt të...
-
Pa ja, habitmë, - nënqeshi i biri.
-
Kjo shqiponja, - tha nëna, - e ka kaluar qindin. E di pse e bren atë gurin me
sqep?
-
Që të zgjasë jetën, - tha djali. Këto të gjitha i di nga televizori. Ti e
kupton që rrojmë kot, o zonjë?! Të gjitha ç’po shoh këtu, i di me kohë. I di
rrezik që pa u pjellë. Di se ç’bëjnë, si shumohen, sa rrojnë, pse rrojnë, kush
i ha, kë hanë, sa tru kanë... E di ti që, në dallim edhe nga më budallai ndër
njerëz, as edhe një kafshë e vetme nuk qesh dot? As qesh, as buzëqesh, as nënqesh...
-
Nuk e kisha menduar, - tha nëna. Sa e buk...
-
E ke bërë ves të më tregosh vetëm gjëra të stërnjohura. Dhe kulmi është se m’i
tregon si për herë të parë. Madje pret të hidhem përpjetë nga gëzimi... Më vjen
për të vjellë... I njoh këto kafshë edhe të gjalla, edhe të vizatuara, edhe të
fotografuara, edhe të filmuara. Por e di si vdekja se ndodhet diku edhe një
kafshë tjetër krejt e ndryshme – dhe për të erdha. Ndryshe ia këpusja gjumit.
Nëna
ndezi një cigare të hollë dhe u hoq sikur lotët i buisën nga tymi. Disa fëmijë
ulërinin, sepse kopështi do të mbyllej dhe ata nuk donin të shqiteshin nga
kafshët. Kujdestarët dhe pastruesit qenë mbledhur të porta dhe po pinin nga një
birrë.
Kafshët
ndaheshin në disa lloje, sipas djalit: kafshë
që ushqehen me kafshë, por që mund të hanë edhe njerëz; kafshë që ushqehen me
kafshë të tjera, por nuk mund të hanë njerëz; kafshë të ngrënëshme nga njerëzit
dhe kafshë të pangrënëshme. Njerëzit mund të hanin gjithçka e gjithkënd... U
ftillove, zonjë?!
Nëna
e kuptoi me pesë minuta vonesë se i biri qe zhdukur. Sikur e përpiu dheu, ose
ndonjë kafshë e padukshme. Ishte hera e parë që ai i fshihej, e braktiste, dhe,
ngaqë ia njihte kokën, u llahtaris. I biri vërtet mund të qe zhdukur përjetë.
Dikush
e mbajti nga pas, që të mos thyente kafkën pas hekurave të një kafazi. Në atë
kafaz vigjëlonte kali i qyqes, që iu duk si binjak i vetes. Se ajo do të luante
mendsh nga humbja e të birit dhe do ta kërkonte udhëve e tmerruar, e palarë, e
thinjur, veshur me zhele, duke kujisur e kutërbuar më keq se çdo kërmë e kopështit
zoologjik. E mbase në ndonjë kafaz të atillë do ta mbyllnin, e mbase kali i
qyqes ishte tashme ajo vetë, ndërsa ajo vetë ishte tashmë hija e dikurshme e
kalit të qyqes.
Kujdestarët
kishin ndezur ca si fenerë dhe po kërkonin djalin. Dinin vetëm se mbante varur
në qafë njëpalë dylbi nga ato të ushtarëve në shkretëtirë dhe kishte një
celular shumë të shtrenjtë, i cili qënkej kaluar në Flight mode.
Nëna
nuk ishte në gjendje as t’u thoshte si e quanin. I kish humbur forcat dhe mendtë
njëlloj sikur sapo ta kish dështuar – dhe një foshnjë e dështuar ende s’ka një
emër të qartë, përjashto emrat-provë që ëndërrojnë prindërit.
Qe
errur krejt. Fashat e fenerëve, thirrjet „Çuniii,
o, çunii!” mezi nxirrnin pak jehonë nga kafazet e kafshëve të përgjumura,
ose të pagjuma nga uria.
-
Le të shpresojmë se nuk ka hyrë në ndonjë kafaz, - përsëriste një plakushe, e
cila, dukej sheshit: mezi priste ndonjë tragjedi nga ato të lajmeve. Se, po të
ketë hyrë në ndonjë kafaz...
-
... aha! - ia priste një zë plaku.
-
Ka ndodhur të hanë kafshët ndokënd? - pyeti dikush.
-
Asnjëherë! - ngulmuan dy kujdestarë. As edhe një herë të vetme!
Kërkimet
vazhduan tri orë. Po jepnin ndihmesën e tyre babai i djalit, gjyshërit dhe disa
zjarrfikësa nga ata që ishin stërvitur edhe për të nxjerrë kufomat nga rrënojat
e tërmeteve apo nga makinat e shkatërruara.
-
Çfarë kafshë, moj, fol! - i skërmitej babai së shoqes. Ku i kishe sytë?!
Nëna
nuk dihet nga mblodhi ca forca dhe tha diçka rreth një kafshe që mund t’i hante
të gjitha kafshët e tjera dhe të cilën kafshët e tjera nuk e hanin dot as sikur
ta sulmonin të gjitha sëbashku.
-
Përbindëshi! - shfreu babai. Ç’mut kafshë është kjo?! Keni kafshë të tillë këtu?
-
S’besoj, - iu gjegj drejtori i kopështit. As që kam dëgjuar për ndonë kafshë të
tillë.
-
Rrezik po kërkonte shpirtin, ylli i gjyshit, - tha njëri nga gjyshërit.
-
Ehua, ia ke ngenë ti! - ia ktheu babai i djalit.
E
kërkuan gjysmë ore edhe duke e thirrur me emër, se i ati i sqaroi si e quanin.
Por djali nuk u përgjigj. E gjetën para kafazit të tigrit, dy hapa më tutje,
mes dy dëllinjash. Mbante dylbitë me njërën dorë, ndërsa tjetrën e kishte
mbledhur në trajtë pistolete dhe bënte sikur qëllonte tigrin, herë në lule të
ballit, herë në syrin e vetëm. Se tigri e paskësh humbur njërin sy vite më parë,
kur kujdestarëve u qe dukur sikur qe turrur të rrëmbente nga përtej hekurave një
vogëlush. Plumbat e padukshëm të djalit hapnin vrima të padukshme në kafkën e
tigrit. Ky nuk lëvizte vendit, as hija nuk i drithërohej nga rrezet e dritave. Po
ta kish vrarë, të paktën do të kishim mësuar se çfarë ngjyre ka gjaku i tigrit,
mendoi nëna, që po vinte në vete.
-
Bën shaka, mos ia merr për keq, fëmijë hesapi, - iu përgjërua nëna tigrit.
Tigri
heshtte pa ia ndarë sytë djalit. Asnjëri nga të pranishmit nuk guxonte të
afrohej. U dukej sikur djali, ose tigri, për të ruajtur atë vrasje të pandërprerë
fëminore, mund të bënin hatanë. Me sa dukej, ndonjëherë ishte më lehtë të
vrisje, se sa të ndërprisje një vrasje. Po vërtet prej dore fëmije ishte ajo
pistoletë, apo...?!
-
Ai syri i tigrit si me qenë drita në fund
të tunelit, - qeshi gjyshi hokatar.
-
Po, vetëm se është syri i tigrit. Syri i vetëm i nje tigri. I tigrit të vetëm që
ka qyteti.
Drejtori
u mllefos që djalin nuk e kishin kërkuar së pari Tek Ai (tigri – sh. a.). Do ta kishin gjetur menjëherë dhe do të
shmangnin hedhjen në gjyq, ose ndonjë letër ankese, apo më keq: ndonjë shkrim përvëlues
nëpër gazeta. Pështyu dhe shau nëpër dhëmbë, jo aq për shkak të ngathtësisë, se
sa që tigri qënkej ende aty. Prej vitesh, ata që kalonin nga tigri ishin
gjithnjë e më të pakët. Gati asnjë prind, asnjë gjysh a gjyshe, asnjë mësues
nuk i çonte fëmijët tek tigri. Mjaftoheshin me kafshët e stërnjohura, duke përsëritur
gjer në lektisje dhuntitë, veçoritë apo bëmat e tyre. Nganjëherë mund te të
ikte truri, por edhe të të vinin zorrët në fyt tek dëgjoje si ngriheshin në
qiell kafshë krejt të rëndomta dhe pa pikë kuptimi. Drejtorit i dukej sikur të
gjitha bëheshin për inat të tigrit. Madje edhe kujdestarët dhe pastruesit e
trajtonin tigrin sikur të ishte prej allçie, ose asgjë më tepër se një mace e sëmurur
nga mbipesha dhe nga rritja e parakohëshme. Jo rrallë e mbanin nëpër gojë dhe e
shanin, a thua se tigri ishte kryeministri i vendit, apo ndonjë pasanik zemërkatran.
Duke e lënë në cep të vëmendjes gjatë kohës kur nuk e shanin pas shpine, ndoshta
synonin që ta shndërronin përnjimend në mace. Se ndërkaq ia kishin pakësuar fshehurazi
ushqimin, ia kishin ndërprerë të gjitha mundësitë që të bënte dashuri dhe ia
kishin rindërtuar kafazin në mënyrë të atillë që të humbte dalngadalë shijen e
luftës dhe egërsinë e natyrshme. As me pushkën e posaçme nuk e kishin vënë
ndonjëherë në gjumë, se „kur flinte, nuk
vuante sa duhet”. Po ata vetë thonë se ky ishte më i durueshëm kur qe egërsirë fare, i saposjellë nga shkretëtira,
habitej Drejtori. Gojët e liga pëshpërisnin se kryesia po bënte ca hulumtime të
fshehta, për të zbuluar nëse tigri mund të shndërrohet në zagar, por edhe
anasjelltas. Veshët e liq shtonin se, në fakt, synimet shkonin shumë më larg:
qarqet që e drejtonin këtë botë nga hija prisnin një shenjë që, jo vetëm në
shtyp e nëpër lojëra interneti, t’u ndërtonin tigrave kafaze për qenër dhe
qenve kafaze për tigra. Asisoj, hap pas hapi e qen pas qeni, do të arrihej e
shumëpritura barazi... Çudi e madhe që ai djali zevzek qe ndalur pikërisht tek
tigri.
Të
gjithë heshtën për disa minuta, mes dritëhijeve dhe erërave të shkartisura që
fshinin dallimet mes klasave, xhepave e truve. Aty e ndjenë sa çnjerëzor ishte kori
marrok i zogjve që cicëronin e çirreshin në të njëjtën kohë.
Tigri
ndodhej aty qysh nga koha kur ata, qëllimisht, ose jo, rropateshin ta shndërronin
në mace shtëpiake. Rrezik patën synuar ta vrisnin kur ia kishin verbuar syrin
me pushkë, se, siç dihej, tigri nuk qe sulur fare të rrëmbente ndokënd. Dhe u
kish dhënë njërin sy në vend të jetës.
Njëri
nga kujdestarët kërkoi lejë ta qëllonte me pushkë.
-
Për ta vënë në gjumë? - pyeti Drejtori me qesëndi.
-
Në gjumin e madh, shefo...
-
Vetëm ngaqë është ky tigër, a si?! -
ia preu Drejtori gati përbuzës. Ule pushkën! I keni hedhur aq herë glasa të
thara e jashtëqitje në ushqim e prapë s’e keni helmuar dot. Mos kujtoni se nuk
i dimë ca gjëra... Vrit sa kafshë të duash, ndërgjegjen s’e vret dot...
Tigri
rrinte si prej mermeri. Ishte po ai: ardhur nga larg, i pashëm, i qetë, madje
sikur buzëqeshte, por plot mirëkuptim, jo me mllef të fshehur. E ruante me një
mjeshtëri gati njerëzore epërsinë, që të mos i fyente e as t’i egërsonte. Ndoshta
ngaqë e mbante pushtetin me aq hijeshi e aq natyrshëm, i tundonte njëherazi edhe
që t’i binin në gjunjë, edhe që të bënin çmos për ta shndërruar në mace. Pastaj
macen mund t’ua hidhnin minjve të uritur enkas dhe që ishin regjur të ushqeheshin
me minj.
Humbja
e syrit nuk ia kishte pakësuar as pushtetin, as fshehtësinë. Ishte thjesht një
tigër me një sy. E thjesht nuk dihej me cilin sy i shihte.
Djalin
u desh ta rrasnin në një rrjetë si këmishë force e ta tërhiqnin me një
kapistall nga ata që përdoren për kuajt e hazdisur. Nuk ulëriu, nuk shau, por
as nuk i ndali të shtënat. Pa u vënë re, brenda kafazit, tigri kish lënë në
vend të vetes hijen. Nuk dihej ç’dritë po gazmendej me të pranishmit, sepse
hija e tigrit nuk ia kalonte në madhësi një maceje shtëpiake.
Bukuresht, 2018
Ardian
KYÇYKU (pseudonime letrare: Ardian-Christian Kyçyku / Kuciuk), lindur në
Pogradec më 23 gusht 1969, autor i mbi 50 librave origjinalë në gjuhët shqipe e
rumune. Kreu studimet e larta në Universitetin Shtetëror të Tiranës, në
Fakultetin e Historisë e të Filologjisë, dega Gjuhë-Letërsi. Mori titullin
„Doktor i shkencave filologjike” në Universitetin e Bukureshtit. Është
doktorant në teologji në Universitetin e Bukureshtit, profesor universiteti dhe
rektor, bashkëthemelues dhe bashkëdrejtues i revistës evropiane „Haemus”. Çmimi
kombëtar i letërsisë "Penda e Argjendtë" për tregim (2012), „Qytetar
Nderi i Pogradecit” (2014), "Libri artistik i vitit / Shkrimtari i
vitit" (Akademia Kult, 2015); Çmimi II "Katarina Josip" për
Dramë Origjinale Shqipe (2016), Çmimi i Madh – Festivali Ndërkombëtar i Filmit
Très court (2017), "Libri artistik i vitit / Shkrimtari i vitit"
(Akademia Kult, 2018). Krijimet e tij janë përkthyer në disa gjuhë të huaja.
* U botua së pari në revistën "Jeta e Re" të Prishtinës