Kafaz (prozë)

Credits to Iulia Enkelana

Disa hynin në kopështin zoologjik vetëm për të fshehur erërat e veta të rënda, se kafshët i dinin përmendësh dhe përgjithësisht ishin të fandaksur pas qenve rrugaçë, maceve dhe hamsterëve. Gjatë endjes mes kafazeve, shumica bënin sikur habiteshin dhe ndonjëherë zbaviteshin me shpejtësinë me të cilën kafshët e ngujuara shqyenin mishrat, ose pastronin kockat e viktimave. Disa të tjerë ndiheshin të lumtur kur shihnin vuajtjet e kafshëve të uritura. Ato vuajtje ishin të disafishta edhe ngaqë kafshët nuk e flisnin gjuhën e njeriut. Ndërsa ish-zyrtarë të mesëm, që kishin kaluar nga ish-vartës drejtorësh në vartës jetësh pa krye, e kishin për zemër të fotografoheshin para kafshëve mishngrënëse, si për të bindur dynjanë se të mëdhenjve e të vegjëlve dikur u këputen kokat, ndërsa të mesmit vërtet vdesin pa lënë gjurmë, ama me kokat mbi supe. Shumë pak vetë ndaleshin para kafshëve a shpendëve që jetonin më gjatë se njerëzit. Dhe gati askush nuk arrinte ta fshihte zilinë që e bren njeriun ndaj kafshëve që e frikësojnë.

Ishte e shtunë pasdite, kur një grua e re, shtatlartë dhe joshëse, kapërceu pragun e kopështit zoologjik bashkë me të birin. Ky mbante varur në qafë një palë dylbi dhe një celular që kushtonte të paktën sa një vit në fakultete me emër. Nëna ishte e bukur, lloji i femrës që vdes e re, ose që plaket aq hijshëm, saqë duket sikur është plakur në vend të tjetërkujt. „Kafshë” të tilla bujtnin fort rrallë në këtë kopësht erërash të përziera. Zakonisht aty dyndeshin femra të pabukura, lënesha fati, ose shëmtake, me shpresën se prania e kafshëve dhe e kutërbimit do t’ua pakësonin shëmtinë, ose do t’u shtonin hijeshinë ëndërruar.
I biri i „Kafshës së rrallë”, siç ndodhte rëndom me breznitë e reja (Mijëvjeçarësa quheshin) dinte dy herë më shumë fjalë se të gjyshërit dhe tri herë më shumë se prindërit. Ishte kryelartë, zevzek dhe i bindur se gjithçka qe krijuar për të, madje falas.
- Po më gënjeve edhe kësaj here, - i tha së ëmës, - krisa e ika. Dhe s’ke për të më gjetur më, ta dish. Mos më detyro të betohem!
E ëma ishte e ndruajtur dhe nuk krenohej dot më me bëmat e të birit. As vetë s’e kuptonte pse e donte. Qe zhgënjyer shpesh në jetë nga meshkujt e rritur nën sundimin e nënave dhe e rriste të birin me aq durim, sa nuk guxonte të mbetej shtatzanë për herë të dytë. Se linden nganjëherë fëmijë të tillë, që, me dashje a pa qëllim, shterpëzojnë prindërit.
- Nuk të kam gënjyer asnjëherë, bir, - belbëzoi. Por nuk e kam të qartë çfarë kafshe dëshiron të shohësh...
- Po të flet gjuha para mendjes, zonjë! E përsëris për të fundit herë: një kafshë që mund t’i hajë të gjitha kafshët e tjera dhe të cilën kafshët e tjera, edhe po u bënë bashkë, nuk e hanë dot...
- Nuk ka kafshë të tillë këtu, o çun, - ndërhyri njëri nga kujdestarët. Mbase në filmat vizatimorë...
- Po ti kush je?! - i shfreu djali, duke vënë dylbitë me qesëndi. Hiqmu qafe, se më zë dritën!
Nëna i kërkoi ndjesë me vështrim kujdestarit dhe e drejtoi butë të birin drejt kafazeve me shpendë shumëngjyrësh.
- Eja të shikojmë kanarinat, - iu lut. Zogj si kanarinat...
- Zogj si kanarinat s’vlejnë dy pare, - ia preu i biri pa ulur dylbitë. Cicërojnë dhe aq. Shumohen përmes vezëve, cicërojnë, ngordhin. S’bën dot asgjë me mbeturinat e një kanarine. E shumta ndonjë kanarinë të balsamosur...
- Jo, jo, - tha kujdestari. Me glasat e kanarinave, në Perandorinë Osmane, për shembull, bëhej një helm vdekjeprurës.
- Shko ha glasa! - ia preu djali.
- Atëhere eja të shohim lejlekët, ose kalin e qyqes, - u ngut e ëma, duke i kërkuar sërish ndjesë me sy kujdestarit.
Nuk ishte hera e parë kur detyrohej ta paraqiste të birin para të njerëzve ose si gjeni të pakuptuar, ose si të sëmurë nga trutë.
- Nuk i duroj dot gjallesat që ushqehen me peshq e me plehëra! - ia ktheu i biri. Kurse kali i qyqes më kujton politikanë të lajthitur... Ose plaka që janë flakur rrugëve. S’bën dot asgjë me kufomat e tyre. E shumta lejlekë dhe kuaj qyqesh të balsamosur...
Nuk dihet çfarë shihte djali me dylbi, sepse e ëma ia doli mbanë ta shëtiste rreth kafazeve me zogj që dukeshin vërtet të çartur. Kur cicëronin të gjithë njëherësh, kuptoje se, në fakt, e tillë ishte skëterra e dëgjimit, aq sa të vinte keq që nuk ishe shurdh, madje shurdhmemec.
Po binte mbrëmja kur nëna i tregoi të birit, me radhë, kafshët gati shtëpiake: macet, majmunët, gjarpërinjtë, zhabat, por sidomos urithët, minjtë dhe disa lloje kuajsh. Për çudi, pas vathës së kuajve, - ku disa fëmijë rendnin mbi ponei, shoqëruar nga prindërit që dihatnin, - ngrihej kafazi i shqiponjave.
- Ja, këtu vërtet ia vlen, të betohem! - tha nëna. Nuk do pendohesh që erdhëm. Për shpirt të...
- Pa ja, habitmë, - nënqeshi i biri.
- Kjo shqiponja, - tha nëna, - e ka kaluar qindin. E di pse e bren atë gurin me sqep?
- Që të zgjasë jetën, - tha djali. Këto të gjitha i di nga televizori. Ti e kupton që rrojmë kot, o zonjë?! Të gjitha ç’po shoh këtu, i di me kohë. I di rrezik që pa u pjellë. Di se ç’bëjnë, si shumohen, sa rrojnë, pse rrojnë, kush i ha, kë hanë, sa tru kanë... E di ti që, në dallim edhe nga më budallai ndër njerëz, as edhe një kafshë e vetme nuk qesh dot? As qesh, as buzëqesh, as nënqesh...
- Nuk e kisha menduar, - tha nëna. Sa e buk...
- E ke bërë ves të më tregosh vetëm gjëra të stërnjohura. Dhe kulmi është se m’i tregon si për herë të parë. Madje pret të hidhem përpjetë nga gëzimi... Më vjen për të vjellë... I njoh këto kafshë edhe të gjalla, edhe të vizatuara, edhe të fotografuara, edhe të filmuara. Por e di si vdekja se ndodhet diku edhe një kafshë tjetër krejt e ndryshme – dhe për të erdha. Ndryshe ia këpusja gjumit.
Nëna ndezi një cigare të hollë dhe u hoq sikur lotët i buisën nga tymi. Disa fëmijë ulërinin, sepse kopështi do të mbyllej dhe ata nuk donin të shqiteshin nga kafshët. Kujdestarët dhe pastruesit qenë mbledhur të porta dhe po pinin nga një birrë.
Kafshët ndaheshin në disa lloje, sipas djalit: kafshë që ushqehen me kafshë, por që mund të hanë edhe njerëz; kafshë që ushqehen me kafshë të tjera, por nuk mund të hanë njerëz; kafshë të ngrënëshme nga njerëzit dhe kafshë të pangrënëshme. Njerëzit mund të hanin gjithçka e gjithkënd... U ftillove, zonjë?!
Nëna e kuptoi me pesë minuta vonesë se i biri qe zhdukur. Sikur e përpiu dheu, ose ndonjë kafshë e padukshme. Ishte hera e parë që ai i fshihej, e braktiste, dhe, ngaqë ia njihte kokën, u llahtaris. I biri vërtet mund të qe zhdukur përjetë.
Dikush e mbajti nga pas, që të mos thyente kafkën pas hekurave të një kafazi. Në atë kafaz vigjëlonte kali i qyqes, që iu duk si binjak i vetes. Se ajo do të luante mendsh nga humbja e të birit dhe do ta kërkonte udhëve e tmerruar, e palarë, e thinjur, veshur me zhele, duke kujisur e kutërbuar më keq se çdo kërmë e kopështit zoologjik. E mbase në ndonjë kafaz të atillë do ta mbyllnin, e mbase kali i qyqes ishte tashme ajo vetë, ndërsa ajo vetë ishte tashmë hija e dikurshme e kalit të qyqes.
Kujdestarët kishin ndezur ca si fenerë dhe po kërkonin djalin. Dinin vetëm se mbante varur në qafë njëpalë dylbi nga ato të ushtarëve në shkretëtirë dhe kishte një celular shumë të shtrenjtë, i cili qënkej kaluar në Flight mode.
Nëna nuk ishte në gjendje as t’u thoshte si e quanin. I kish humbur forcat dhe mendtë njëlloj sikur sapo ta kish dështuar – dhe një foshnjë e dështuar ende s’ka një emër të qartë, përjashto emrat-provë që ëndërrojnë prindërit.
Qe errur krejt. Fashat e fenerëve, thirrjet „Çuniii, o, çunii!” mezi nxirrnin pak jehonë nga kafazet e kafshëve të përgjumura, ose të pagjuma nga uria.
- Le të shpresojmë se nuk ka hyrë në ndonjë kafaz, - përsëriste një plakushe, e cila, dukej sheshit: mezi priste ndonjë tragjedi nga ato të lajmeve. Se, po të ketë hyrë në ndonjë kafaz...
- ... aha! - ia priste një zë plaku.
- Ka ndodhur të hanë kafshët ndokënd? - pyeti dikush.
- Asnjëherë! - ngulmuan dy kujdestarë. As edhe një herë të vetme!
Kërkimet vazhduan tri orë. Po jepnin ndihmesën e tyre babai i djalit, gjyshërit dhe disa zjarrfikësa nga ata që ishin stërvitur edhe për të nxjerrë kufomat nga rrënojat e tërmeteve apo nga makinat e shkatërruara.
- Çfarë kafshë, moj, fol! - i skërmitej babai së shoqes. Ku i kishe sytë?!
Nëna nuk dihet nga mblodhi ca forca dhe tha diçka rreth një kafshe që mund t’i hante të gjitha kafshët e tjera dhe të cilën kafshët e tjera nuk e hanin dot as sikur ta sulmonin të gjitha sëbashku.
- Përbindëshi! - shfreu babai. Ç’mut kafshë është kjo?! Keni kafshë të tillë këtu?
- S’besoj, - iu gjegj drejtori i kopështit. As që kam dëgjuar për ndonë kafshë të tillë.
- Rrezik po kërkonte shpirtin, ylli i gjyshit, - tha njëri nga gjyshërit.
- Ehua, ia ke ngenë ti! - ia ktheu babai i djalit.
E kërkuan gjysmë ore edhe duke e thirrur me emër, se i ati i sqaroi si e quanin. Por djali nuk u përgjigj. E gjetën para kafazit të tigrit, dy hapa më tutje, mes dy dëllinjash. Mbante dylbitë me njërën dorë, ndërsa tjetrën e kishte mbledhur në trajtë pistolete dhe bënte sikur qëllonte tigrin, herë në lule të ballit, herë në syrin e vetëm. Se tigri e paskësh humbur njërin sy vite më parë, kur kujdestarëve u qe dukur sikur qe turrur të rrëmbente nga përtej hekurave një vogëlush. Plumbat e padukshëm të djalit hapnin vrima të padukshme në kafkën e tigrit. Ky nuk lëvizte vendit, as hija nuk i drithërohej nga rrezet e dritave. Po ta kish vrarë, të paktën do të kishim mësuar se çfarë ngjyre ka gjaku i tigrit, mendoi nëna, që po vinte në vete.
- Bën shaka, mos ia merr për keq, fëmijë hesapi, - iu përgjërua nëna tigrit.
Tigri heshtte pa ia ndarë sytë djalit. Asnjëri nga të pranishmit nuk guxonte të afrohej. U dukej sikur djali, ose tigri, për të ruajtur atë vrasje të pandërprerë fëminore, mund të bënin hatanë. Me sa dukej, ndonjëherë ishte më lehtë të vrisje, se sa të ndërprisje një vrasje. Po vërtet prej dore fëmije ishte ajo pistoletë, apo...?!
- Ai syri i tigrit si me qenë drita në fund të tunelit, - qeshi gjyshi hokatar.
- Po, vetëm se është syri i tigrit. Syri i vetëm i nje tigri. I tigrit të vetëm që ka qyteti.
Drejtori u mllefos që djalin nuk e kishin kërkuar së pari Tek Ai (tigri – sh. a.). Do ta kishin gjetur menjëherë dhe do të shmangnin hedhjen në gjyq, ose ndonjë letër ankese, apo më keq: ndonjë shkrim përvëlues nëpër gazeta. Pështyu dhe shau nëpër dhëmbë, jo aq për shkak të ngathtësisë, se sa që tigri qënkej ende aty. Prej vitesh, ata që kalonin nga tigri ishin gjithnjë e më të pakët. Gati asnjë prind, asnjë gjysh a gjyshe, asnjë mësues nuk i çonte fëmijët tek tigri. Mjaftoheshin me kafshët e stërnjohura, duke përsëritur gjer në lektisje dhuntitë, veçoritë apo bëmat e tyre. Nganjëherë mund te të ikte truri, por edhe të të vinin zorrët në fyt tek dëgjoje si ngriheshin në qiell kafshë krejt të rëndomta dhe pa pikë kuptimi. Drejtorit i dukej sikur të gjitha bëheshin për inat të tigrit. Madje edhe kujdestarët dhe pastruesit e trajtonin tigrin sikur të ishte prej allçie, ose asgjë më tepër se një mace e sëmurur nga mbipesha dhe nga rritja e parakohëshme. Jo rrallë e mbanin nëpër gojë dhe e shanin, a thua se tigri ishte kryeministri i vendit, apo ndonjë pasanik zemërkatran. Duke e lënë në cep të vëmendjes gjatë kohës kur nuk e shanin pas shpine, ndoshta synonin që ta shndërronin përnjimend në mace. Se ndërkaq ia kishin pakësuar fshehurazi ushqimin, ia kishin ndërprerë të gjitha mundësitë që të bënte dashuri dhe ia kishin rindërtuar kafazin në mënyrë të atillë që të humbte dalngadalë shijen e luftës dhe egërsinë e natyrshme. As me pushkën e posaçme nuk e kishin vënë ndonjëherë në gjumë, se „kur flinte, nuk vuante sa duhet”. Po ata vetë thonë se ky ishte më i durueshëm kur qe egërsirë fare, i saposjellë nga shkretëtira, habitej Drejtori. Gojët e liga pëshpërisnin se kryesia po bënte ca hulumtime të fshehta, për të zbuluar nëse tigri mund të shndërrohet në zagar, por edhe anasjelltas. Veshët e liq shtonin se, në fakt, synimet shkonin shumë më larg: qarqet që e drejtonin këtë botë nga hija prisnin një shenjë që, jo vetëm në shtyp e nëpër lojëra interneti, t’u ndërtonin tigrave kafaze për qenër dhe qenve kafaze për tigra. Asisoj, hap pas hapi e qen pas qeni, do të arrihej e shumëpritura barazi... Çudi e madhe që ai djali zevzek qe ndalur pikërisht tek tigri.
Të gjithë heshtën për disa minuta, mes dritëhijeve dhe erërave të shkartisura që fshinin dallimet mes klasave, xhepave e truve. Aty e ndjenë sa çnjerëzor ishte kori marrok i zogjve që cicëronin e çirreshin në të njëjtën kohë.
Tigri ndodhej aty qysh nga koha kur ata, qëllimisht, ose jo, rropateshin ta shndërronin në mace shtëpiake. Rrezik patën synuar ta vrisnin kur ia kishin verbuar syrin me pushkë, se, siç dihej, tigri nuk qe sulur fare të rrëmbente ndokënd. Dhe u kish dhënë njërin sy në vend të jetës.
Njëri nga kujdestarët kërkoi lejë ta qëllonte me pushkë.
- Për ta vënë në gjumë? - pyeti Drejtori me qesëndi.
- Në gjumin e madh, shefo...
- Vetëm ngaqë është ky tigër, a si?! - ia preu Drejtori gati përbuzës. Ule pushkën! I keni hedhur aq herë glasa të thara e jashtëqitje në ushqim e prapë s’e keni helmuar dot. Mos kujtoni se nuk i dimë ca gjëra... Vrit sa kafshë të duash, ndërgjegjen s’e vret dot...
Tigri rrinte si prej mermeri. Ishte po ai: ardhur nga larg, i pashëm, i qetë, madje sikur buzëqeshte, por plot mirëkuptim, jo me mllef të fshehur. E ruante me një mjeshtëri gati njerëzore epërsinë, që të mos i fyente e as t’i egërsonte. Ndoshta ngaqë e mbante pushtetin me aq hijeshi e aq natyrshëm, i tundonte njëherazi edhe që t’i binin në gjunjë, edhe që të bënin çmos për ta shndërruar në mace. Pastaj macen mund t’ua hidhnin minjve të uritur enkas dhe që ishin regjur të ushqeheshin me minj.
Humbja e syrit nuk ia kishte pakësuar as pushtetin, as fshehtësinë. Ishte thjesht një tigër me një sy. E thjesht nuk dihej me cilin sy i shihte.
Djalin u desh ta rrasnin në një rrjetë si këmishë force e ta tërhiqnin me një kapistall nga ata që përdoren për kuajt e hazdisur. Nuk ulëriu, nuk shau, por as nuk i ndali të shtënat. Pa u vënë re, brenda kafazit, tigri kish lënë në vend të vetes hijen. Nuk dihej ç’dritë po gazmendej me të pranishmit, sepse hija e tigrit nuk ia kalonte në madhësi një maceje shtëpiake.
Bukuresht, 2018

Ardian KYÇYKU (pseudonime letrare: Ardian-Christian Kyçyku / Kuciuk), lindur në Pogradec më 23 gusht 1969, autor i mbi 50 librave origjinalë në gjuhët shqipe e rumune. Kreu studimet e larta në Universitetin Shtetëror të Tiranës, në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë, dega Gjuhë-Letërsi. Mori titullin „Doktor i shkencave filologjike” në Universitetin e Bukureshtit. Është doktorant në teologji në Universitetin e Bukureshtit, profesor universiteti dhe rektor, bashkëthemelues dhe bashkëdrejtues i revistës evropiane „Haemus”. Çmimi kombëtar i letërsisë "Penda e Argjendtë" për tregim (2012), „Qytetar Nderi i Pogradecit” (2014), "Libri artistik i vitit / Shkrimtari i vitit" (Akademia Kult, 2015); Çmimi II "Katarina Josip" për Dramë Origjinale Shqipe (2016), Çmimi i Madh – Festivali Ndërkombëtar i Filmit Très court (2017), "Libri artistik i vitit / Shkrimtari i vitit" (Akademia Kult, 2018). Krijimet e tij janë përkthyer në disa gjuhë të huaja.

* U botua së pari në revistën "Jeta e Re" të Prishtinës