"Nuk qe gdhirë ende. Po ç’gjë që ndërtohet
mund të përligjë kaq ngut, kaq punë në këtë orë, u habit çunaku. Tani vetëm
shkatërrimet nguten. Dhe nuk gaboi. Kamioni ishte cit me arka druri dhe në arka
kishte kuti nga ato të llokumeve, dhe në kutitë e llokumeve kishte llokume, dhe
llokumet ishin prej dinamiti. Toka
vuan urie, mendoi ai. Toka nuk ngopet. As me dinamit, as me skelete. Ngarkuesit
e llokumeve të dinamitit dukej sikur ishin të rastësishëm, por secili qe
zgjedhur me kujdes, që, po të linte kockat në ajër e në zjarr skëterre, t’u
dhimbte sa më pak vetëve. Ishin të vetmet çaste kur ata të paemër fitonin njëfarë
vëmendjeje, dhe shlyenin me të qënët askushë një çmim të ngjashëm me atë që
paguanin të vlefshmit. Linin pas gëlbazat e vrerit, dhe ato thaheshin e nganjëherë
pastruesja ia tregonte të nipit dhe i thoshte: “Ja, të keqen nëna, janë glasa fati, i kanë bërë sgalemët…”.
- Jo, - ngulmonte fëmija. Nuk i kanë bërë
sgalemët! I kanë bërë koranët!
Po koranët janë peshq, mor të keqen
xhaxhi, i drejtohej ai fëmijës, dhe peshqit vetëm në libra mund të bëjnë glasa
nga qielli. Kamioni zhdukej matanë kthesës. Dera e ndërmarrjes pëplasej si nga
suferina. Ai eci pas kamionit, për të parë ç’po bëhej. Fije për pé kam përshkruar aq shkatërrime e çudira,
tha, po kurreshtja që të shoh ç’po bëhet nuk më ështe fikur ende. Kamioni
zbriste tek Pazari, avitej anës Farmacisë, lëshohej gati gëzueshëm përbri Shtëpisë
së Beqarit, drejt Fushës së Basketbollit, merrte djathtas, kalonte para Kinemasë,
ndalej para Turizmit të Vjetër. Aty sikur ishte përjetë vjeshtë e florinjtë. Në
klubin e madh e plot aromë kafeje e akulloresh, pranë dritareve të larta që
shihnin drejt Pistës së Vallzimit, ndanë plepave plot flutura të dëborta e
gjolit, spurdhjakët e kombit që e pat çarë rrugën e historisë me shpatë në dorë,
i thurnin lavde një drejtoruci (me “ta hëngsha”, “t’u bëfsha”, “t’u bëftë”, “marrç
nga (ç’të duash, përjashto sëmundjet dhe fekalet) tona”. Gëlonin atje ashtu siç
i patën gdhendur në çetele të kujtimit aq të panjollat gojë të liga: “si një tufë halesh rreth një muti të madh”.
As e anasjellta nuk tingëllonte keq. Kamarieri i shkuar në moshë, me papion, me
kostum të bardhë e këpucë të lustruara çdo darkë, i krehur e i rruar si dhëndërr,
me vështrimin prej shtërgu që di se më i lartë është ai që shërben, jo ai që shërbehet,
si në kohën kur në kafene bujtnin burra të thjeshtë, por plot fisnikëri, villte
fshehurazi nga ndohti, prapa banakut, në një qese të posaçme, a thua se ishte në
një avion të marrë peng nga shtëllungat e erës dhe të boshllëqeve. Në atë anë të
banakut duhet t’i gërvisht me një kyç, ndoshta me kyçin që mbaja në qafë kur
isha fëmijë, Happygramin e hartuar
vite më pas nga një mërgimtar shqiptar me nofkën Incógnito:
Dënglat tuaja
ç'u mblodhë
Një nga një, si
kakërdhi
Herë në gojë,
herë në bojë:
Mort i vjetër,
gjak i ri.
Mbase do të vjellë më pak i përhirshmi
Kamarier.
Nën tinguj e pasthirrma adhurimi, mes
gromësimash e gogësimash, bashkëtingëlloresh të pakontrollueshme e pordhësh që
përgjakeshin të mos dëgjoheshin, ose të ngjanin sa më shumë me ca grisje
letrash të zhubrosura, koristët dhe drejtori, - Miti Dina ia pat vënë populli llagapin,
- prisnin çdo të premte, ora 7 në kokë,
borinë e kamionit që kaptonte pragun e ndërmarrjes.
- Qënka e premte?!
KRE PA KRY
21. Pasi binte boria, inxhinieri gjeolog
që ish caktuar të shoqëronte mallin, -
i sapomartuar, - hynte në Turizmin e Vjetër, përshëndeste të pranishmit dhe
priste Drejtorin. Nuk qe caktuar me ndonjë urdhër të veçantë, sepse shoqërimin
e kamionit duhej ta bënte tjetërkush. Por Drejtori kish caktuar posaçërisht Inxhinierin,
meqë nga përdorimi i dinamitit ky do të përfitonte më shumë, dhe urdhëri duhej
zbatuar. Përndryshe, këta çunakët që hidhnin vickla, sosnin skërkave, ose
qelive. Nganjëherë ishte më mirë të vdisnin para vuajtjesh të atilla, gjer edhe
kur vdisnin me tmerr, hedhur në erë, apo me gjymtyrët shpërndarë nëpër hone e
pllaja. Apo s’e kam mirë? Drejtori ngrihej nga tryeza më nge, ndreqte ushkurin me nyje, pantallonat, këmishën, ose xhaketën
e shkalafitur, ndizte një cigare edhe nëse ende nuk e pat fikur tjetrën, dhe çapitej
drejt daljes, me kokën vrenjtur, sikur Inxhinieri të mos ndodhej aty, madje të
mos qe lindur fare. Shqyrtonte me sy kamionin, kabinën e shoferit (që ndërrohej
në çdo dy udhëtime), ngarkesën, telat, gozhdët, drynat, rrotat, gjithçka,
pastaj përplaste derën e kabinës, përshëndeste me grusht partizançe dhe i fuste
një shpullë ngarkesës, siç bëhet me mushkën, ose me gomarin.
- Hajt, udh’embarë! - uronte me zërin e
gogësitur dhe kthehej në klub.
Para se të kaptonte pragun, Drejtori kruante
grykën dhe flakte një gëlbazë që dukej si flutur e qullur. Koristët e dinin këngën
përmendësh: Inxhinieri qe një mendjemadh, një kalama, gjoja dinte nja pesë gjuhë
të huaja, i mësonte vetë, pa profesor, madje edhe shkruante, vjersha e prozë,
por edhe drama, komedi, shqipëronte. E kish ngrënë për ca vjet mëmëdheun maleve
e humnerave, qe gremisur madje edhe në një pus miniere, se qe kthyer të shpëtonte
një minator pak minuta para se të shpërthenite dinamiti që zgjeronte galeritë. Pra,
kishte një marrëdhënie të veçantë me dinamitin. Kurse tani na hiqej si gjení, mësokej
prapë gjuhë të huaja, mbushkej letra me vargje e nuk qiraste një herë. Çuni, e
quanin me shpoti, nën zë, duke ditur që ashtu e thërriste i ati, Magjistari. Po sa gjuhë të huaja ka të drejtë të mësojë
njeriu ynë i ri, more shokë, ë, shtronte heraherës pyetjen Drejtori. Se edhe tradhtarët e këtij kombi të shumëvuajtur
kështu kanë shkarë në fillim, jo duke mësuar një gjuhë të huaj, jo duke shkruar
ca vargje si të Llazgushit (ll-në e huazonte nga kllasat e Udhëheqësit, ndërsa z-në nga zgalemët e gjolit), jo duke
ndenjur me kapadaillëk ndaj njerëzve të punës... Të tjerët ia mbanin ison duke
shumuar degëzat e habisë, duke dhënë përgjigje parimore, duke sharë, përbetuar
e munxosur, hajt, pa do ta shëkojmë ne
punën e tij, s’e ka të gjatë me atë
kokë që ka, lëre se e di Partia si i ujdis këta birbo – e ashtu me radhë, pa gjetur prehje, çdo mëngjes të premteje,
qysh nga dhjetori i kaluar, Inxhinieri disagjuhësh kryente përpikmërisht të njëjtën
gjë, çdo të premte, por edhe gjatë të premtesh që quheshin e hënë, e enjte, e diel,
në varësi të urdhëresave e kërkesave nga lart e poshtë, edhe sikur gurë të binin
nga malet anës gjolit, dhe gurë binin shpesh, binin e rrokulliseshin në ujra,
ndaleshin aty dhe lëngonin derisa u dilnin flokë jeshilë, por kamioni nuk
ndalej, përshkonte rrugën që ndante qytetin nga guroret ku shokëve u nevojitej
dinamit, që prodhimi i gropave e tuneleve të mos ndalej, pastaj dinamiti u
duhej edhe shokëve që hidhnin në erë ca pallate ish-çifligarësh e agallarësh, se
mbi themelet e tyre të rimuna me gjak
e djersë populli do të ngrihej një park lojnash për fëmijë, një hapësirë qetësie
e zbavitjesh për veteranët tanë të nderuar, madje edhe një kinema e re, jo si
ky koteci i tanishëm, ku njeriu ynë i ri do të ndiqte arritjet e kinematografisë
socialiste. Kamioni ishte rrangallë, asnjeri nuk mbante mend nga pat ardhur e që
kur mbështillte në rrota gropat, hendeqet e baltrat e udhëve drejt guroreve,
tuneleve, hekurudhës, rrënojave mbi të cilat po ngrihej e ardhmja – kurse unë,
- tha ai, -
duke notuar nëpër venat e tim eti,
prisja që, në mos kësaj të premteje, të premten e ardhëshme, të lindesha pa kaluar
e pa u rritur fare në bark të nënës, të lindesha drejt e nga venat e tim eti,
si njollë e vogël gjaku që shpërthen në ajër nga trupi i një burri që sapo është
hedhur në erë, e që nuk arrin të bjerë në tokë, nuk ia del mbanë të puthë
atdheun, se thahet e zhduket nga nxehtësia e shpërthimit. Më tej, mërgova nga
im atë në barkun e nënës, por të premtet nuk u ndërprenë. As kamioni nuk u
ndal. Tani nuk mund të lindesha pa ndërmjetësinë e nënës; mund të mbetesha vetëm
jetim, pa baba.
Drejtori nuk e lëvizte të rëndit, siç thuhet, kur dëgjonte
borinë e kthimit. Vazhdoi të ngjëronte raki e konjak edhe pas shumë të
premtesh, e nuk I kërkoi njeri llogari e as ia tërhoqi vërejtjen që pat caktuar
tim atë në një punë, të cilën duhej ta bënte krejt tjetërkush.
Drejtorët u ndërruan, ca vranë veten, ca
u vari e ardhmja e ndritur, ca i shtypi makina, ca u përmbysën me kamion, por
gjatë kthimit, pa dinamit; ca të tjerë rrojtën sa i volli mortja, jo më jeta,
nga kujtesa, ndërsa fati i aq dinamiti nuk dihet në ç’farë u shndërrua.
Drejtori i të premteve ndërroi klubin,
- se Turizmin e Vjetër e shembën, - dhe ndërroi edhe koristët, se disa syresh
ikën në kurbet, disa ikën mendsh, disa nuk e qirasën më, ose thjesht ngatërruan
vargjet e lavdeve, madje pati edhe nga ata që e bënë lanét vetëm sepse nuk kish
vrarë njeriun e duhur në kohën e duhur, pra tim atë. Po të pyesje për Drejtorin
në qytet, të përgjigjeshin si zakonisht, me atë përzjerje të pashqipërueshme
dhimbsurie e ndohti: “Ih, aty është”.
Se në këto troje nuk mjaftonte këtu-ja dhe atje-ja. Këtu hapësira sundohej ende
nga aty-ja, nga hapi që s’hidhet kurrë, nga hapi që s’shmanget kurrë". (...)
[1] Fjalë e krijuar nga autori.