Arti i verbimit / Arta Orbirii / The Art of Blindness

 

Arti i verbimit Nga dashuria e tepërt Të plagosa Jo aq për vdekje Sesa për-jetë. E më erdhi aq rëndë Sa nisa të zvogëlohesha Për t'u fshehur Nga sytë e mi dhe nga shpirti yt Nuk gjeta vend veçse në plagën që të pata hapur E më mbajte me aq dhimbsuri Për vite me radhë Duke u lutur edhe që të mbyllem Edhe të mos fikem. Nuk dija të shërohesha As të shëroja. Më pat mbetur nga zjarri hija e hirit Dhe ngrohtësi vetëm për një flakëzë Nuk dije të vrisje plagë Më pranon edhe mua, më pyete dikur Ngriva këtu jashtë Netëve më kap tmerri, se Ti mund të mbyllesh E të më humbësh Me hapat e një ëndrre të ngjethur Nga dëshira e frika Erdhe në plagë Brenda meje e teje Nga ai çast s'na pa më njeri

* Text / Script, Graphics, Editing, Voice: Ardian-Christian Kyçyku
All Rights reserved.  

Syziphos

 

Syziphos
Rrëfilm nga Ardian-Christian Kyçyku

SQ: Një himn kushtuar betejave shpesh të padukshme, ose të shformuara për art të epërm.

RO: Un imn dedicat bătăliilor deseori invizibile sau deformate pentru o artă superioară.

EN: A hymn dedicated to the often invisible, or distorted, battles for higher art.

Semyoticon: Sy – eye/s [SQ]; zi – mourning [SQ]; Phōs – a pure, brilliant quality of light [GR].

Music: Antonio Vivaldi, Concerto for two cellos in G minor, RV 531. Source YT

Script, graphics, animation, editing: A.-Ch. Kyçyku

YT: https://youtu.be/3QvmdkBilKI

www.ardiankycyku.info

Gropa të lira

 

- Me që ra llafi: të huaj që vdesin në Shqipëri ke ndërmend të çosh jashtë? Se janë shtuar si rëra e detit.

- Kështu e kanë punët e shtetit.

- Jo për gjë, po do shtohen gropat e lira për ne vendasit.

- Tani s’merret vesh se cili është i huaj.

- Duam-s’duam, - shtoi Taku, - jemi dy nga shqiptarët më të zgjuar e me shqipe më të pasur. Në mos po dy të vetmit. E meqë mëmëdheu e ka zakon t’i syrgjynosë zogjtë e vet më të mirë, ja ku jemi të dy jashtë trojeve.

- Por brenda shqipes. Dhe jashtë mësyshjeve.

- Vetëm brenda shqipes dhe jashtë mësyshjeve. Për këtë arsye s’kam mësuar asnjë gjuhë të huaj.

- Dëshmi se mëmëdheu s’është krejt hapsanë.

- Mund të jem i vetmi shqiptar njëgjuhësh. Mirë që s’më ka marrë njeri mësysh.

- Hë, se edhe gjarpri vetëm një gjuhë ka.

- Një, por me dy maja. Kjo do shkruar, për besë. Se mos harroj: ke shkruar ndonjë libër këtej?

- Më pyete një herë, - qeshi Tiku. - As këtej, as andej. Kanë vdekur shkrimtarët, a si?!

- Jo, mo, gjallë janë, gjallë… Vetëm se janë vetëm gjallë… Ke dëgjuar që të dënuarit me vdekje, kur po bëhej Franca Francë, lexonin? I kalonin orët e mbrame duke lexuar.

- Del se ma kanë falur jetën. S’lexoj dot as po të më varin.

- Lexonin para se t’i varnin apo t’u prisnin kokat. S’është për të qeshur. Librat ua hiqnin mendjen nga makthi i botës tjetër.

- Dhe kokat e prera rrokulliseshin si libra të pambaruar.

- E dija se puna me aq kufoma do të ta kish nxirë pak humorin.

- S’kam gjetur akoma ndonjë libër më bindës sesa një dopjo fërneti. Po të bëje punën time, as ti s’besoj se do mendoje ndryshe.

- Aty e kam llafin. Ta shkruajmë ne atë librin që ia kalon fërnetit.

- Më mirë presim, duke pirë, që Numratori Telefonik të bëhet kryevepër. Kështu shpëtojmë pa vdekur grykëtharë.

Gajaseshin së qeshuri si fëmijë çamarrokë, trokisnin gotat, habiteshin kur fërneti mbarohej, porositnin ëmbëlsira, asgjë tjetër, thithnin puro, vizatonin me gishta e shuplaka në tym, ndërsa kamerierët me fraqe e papionë kishin fytyra gjithnjë e më të vrerosura, a thua se gazmendi i Tik-Tak-ut u zbritej nga rroga.

Zo-om, pjesa “Pastër”

Libri i plotë në Libroteka

8 fjali

 

Ki$land
– roman me fëmini

Zotnia që mbijetonte duke gjuajtur emra dhe ripagëzonte qënie e gjëra, aq sa në shumicën e kohës s’dinte ç’emër i shkonte më për shtat atij vetë, – njëlloj sikur të qënkej thjesht një skelet, – ndihej fryti më i hijshëm i një ujdie me botën tjetër. // Se të gjallët, kur s’janë të dashuruar, kanë shumë ftohtë dhe shohin pak ëndrra.

Incógnito

[Copëza nga jeta e rojeve dhe anasjelltas]

Në këtë orë uleshim me Irisin para dritareve pa perde dhe prisnim vdekjen. // E di që, nga lumturia dhe mirënjohja, do të më duket e pamundur, por do të kem kohë pa fund për ta besuar.

Mortët

Dikush i ra portës së kalbur të kufomave dymbëdhjetë herë me radhë. Pritëm sa pritëm dhe, kur pamë se askush nuk u përgjigj, - por as pára kishim shpresë të na përgjigjej njeri, - e shkallmuam atë portë. // Pastaj u ktheva nga porta dhe vazhdova t'i bija, e më ngjante se trokisja në ndonjë rrasë të madhe varri, po s’kisha frikë se mos binte e më zinte përposh.

Zo-om

– proza

Dyzet e kusur vjet kaluan si një fishkëllimë, por nga ato të njerëzve që s’i kanë të gjithë dhëmbët. // E ndoshta pó ai zë që i pat thënë dikur, vetëm një herë, “Zgjohu: je i vdekur”, e nanuriti si për herë të fundit me një "Fli… që të jesh gjallë".

Arti i verbimit / Arta Orbirii / The Art of Blindness

 

Bookfilm

onLine

Sikur sendet të quheshin ndryshe...

(Një vështrim i shkurtër mbi vështrimin e Max Blecher-it)*

[RO]

Në Parisin e vitit 1928, kur shumica e të rinjve nga e gjithë bota endeshin të takonin dashurinë, djaloshit hebre nga Rumania, Max Blecher-it[1], që sapo kish nisur të çapitej mes të fshehtave të mjekësisë, i lë takim vetë Vdekja. E dinte se të gjithë pa përjashtim ishin të mirëpritur, por në rastin e tij, të paktën sipas doktorëve, – që kanë me mrekullitë një marrëdhënie të mprehtë love & hate, – Vdekja ka mbërritur tashmë në vendin e takimit, dhe ky vend ndodhet pikërisht brenda e rreth shtyllës kurrizore të djaloshit, si në vend të palcës e të eshtrave. Rruazat e asaj shtylle ngjajnë tani më tepër se kurrë me rrathët e trungjeve të prerë, ku plakat ballkanase lexonin fatin.

Tek luanin maskash

Dimëroi gjatë; ata e morën vesh nga ngjirja e gomerëve, nga ajo e çara si sy e tavanit që nuk e lëshoi për një kohë të gjatë atë rripthin prej hëne, dhe nga ngjarjet e papritura. Mësuan se gjatë atij dimri nuk ra shumë dëborë si zakonisht, ra më shumë llohë. Dhe e ftohta të hynte pa mëshirë kockave, shpesh gjer në palcë, si mendim a tundim i lig, gjë që u vu re në acarimin e plevititit të vjetër të Kiço Mortit, dhe atë lloj ftohme s’kish verë, çaj a hashash ta shporrte.

Si nën qiell / Ca sub cer / Like under the Sky – fragment

 

Rrëfilm nga A.-Ch. Kyçyku

Në rolin e Dëshmitarit (VO): Ligoraq Riza

 

[SQ]

Poemat tingëllonin pakashumë si më poshtë vijon:

Një cigare pa filtër / një kafe me sheqer / një çaj /

Një mollë / dy hurma farëzeza / një fletë aritmetike /

Dhjetë lekë të vjetra / pesë lekë të reja / një dollar /

Tre libra të hollë / dy libra të trashë / s’ka rëndësi autori tani /

Një penë / dy kallamare / një stilograf / një bombone

Një stemë / njëzet pulla / qeni laraman / kanarina /

Dylbia me një sy, monokli me dy lente, pena e kaltër / një shëtitje me varkë /

Dy maja pene / bluza e gjelbër / një penel / një fletore vizatimi

Unaza prej argjendi / dy varse / tri palë vathë / kravata me xixa /

Katër unaza ari / dy me gurë të çmuar / një me kokë shqiponje /

Një me kokë gjarpri / një sandviç / dy ullinj / një kanë / tetë pjata /

The Rivers of the Sahara - a novel

 

[Original title: Lumenjtë e Saharasë]

Translated from Albanian by Ukë Zenel Buçpapaj

Digital edition

Writing

 

Nën_vizime

(...)

Nuk është thjesht marrëdhënia jonë me vdekjen, e sqaroja pa zë. Ne jemi rritur mes, rreth e brenda bunkerëve. I kishim bunkerët në bahçe, pranë shisheve me verë që vjetërohet, ngulur kokëposhtë në dhé, atje ku shumica kanë lulet dhe lodrat e kafshëve shtëpiake. Luanim syllambyllas, ose luftrash, shpijash, hajdutçe etj, derisa nisëm të mbronim një atdhe, të cilin e njihnim pak dhe vazhduam ta njihnim gjithnjë e më pak. Atje kemi mësuar të mos mësohemi me vdekjen përsa kohë jetojmë e as me jetën derisa të vdesim. Mbaj mend se në një bunker të atillë putha për herë të parë Irisin dhe se bunkerët ngjanin njëherazi me ca kafka, me barqet e grave shtatzëna dhe me vetë botën.

- Çfarë fati! - ofshau një bashkëroje. E ke më?

- Çfarë të kem?

- Bunkerin, pra.

- Bunkerin s’e di, por jetën brenda tij – po.

- Mos e humb këtë rast të rrallë! Lëshoje me qira, se ka çifte që ëndërrojnë të pallohen nëpër bunkerë e shpella... As e ke idenë...

Idenë mbase jo, por bunkerët...

Spli[gh]t ose Fjalë si pasqyra të krisura

1.

Spliti vjen drejt teje si thelbi i papërfytyrueshëm i një libri, që, deri pak rreshta më parë, dukej i pranueshëm, por nuk jepte asnjë shenjë se mund të jetë kryevepër. Lodhja e syve, ose durimi pa fund i detit, bashkë me uljen ëndërrimtare të mbrëmjes, kanë kaltëruar fshehtas, sëbrendshmi, edhe shkëmbinjtë, edhe asfaltin, edhe bimësinë. Sendet duket sikur po zhyten për t’u larë, për të humbur peshë e vëllim, ose për të mërguar në një botë më të sigurt. Rruga i ngjan një gjarpëri që zgjatet si për të zhdukur kokën e vet.

Pastaj vështrimi kriset, ndahet më dysh, njëheresh me fjalët (thelbi dhe metafora që i jep jetëgjatësi mezi shquhen nga njëri-tjetri). 

Po mbyllej një maratonë në orë, jo në kilometra.

Ditënata e paharruar në Timișoara e Budapest, çmallja me Danubin dhe aromat e kafeneve me hije perandorake ishin bërë vegim. Sapo pata përfunduar "Kufij mes Teatrit të ekzistencës dhe ekzistencës së teatrit – një semiotikë e vizionit të Ingmar Bergmanit si njeri i teatrit" dhe, mbase ngaqë lajmet më suleshin nga të gjitha anët, - si fishekzjarre, për çmime letrarë e kryevepra që duheshin lexuar medoemos këtë javë, këtë pranverë, këtë vit, - fjalia që ende s'më jepte paqe ishte: Ndonjëherë caktimi i njëanshëm i çmimit përfaqëson identitetin e vetëm të shitësit.

Art/istë

15.

Ia kishin vënë emrin pareidolia. Tërthorazi, mbase nga stepja se mos fyhej ndokush, trajtohej si mangësi, jo sëmundje, ose si dalje e natyrshme nga struktura klasike e përftimit të botës. Më qe zgjuar javën e parë të shpërnguljes nga Poradeci: në çdo cep rrugice tiranase, në oborrin e shkollës, nëpër korridore, klube, parqe, rreth Sahatit, në Bibliotekën Kombëtare, nëpër kinema shihja poradecarë, shumica pleq e plaka, që sikur faniteshin për të ma lehtësuar sadopak dhimbjen e mërgimit. Nuk më përshëndesnin, bënin sikur s’më kishin parë kurrë. Tiparet dallues fshiheshin pak para se të bindesha që fytyrat e tyre u përkasin njerëzve të panjohur dhe se isha në jerm, i ograisur nga dëshpërimi. Por sidomos zogjtë ishin dhe mbetën pó ata: pëllumbat e Tiranës, sgalemët e Bukureshtit, dallëndyshet e Splitit. Ndërsa nën njërën nga portat që çonin drejt Agora-s (ku turistët mund të shihnin Katedralen, Sfinksin, luanët, shenjtorët, dasmorët, dhe të zbrisnin në qilaret e Dioklecianit, të hanin Mëngjesin e perandorit apo të pinin diçka), ma preu rrugën një buf.

Fjala buf u hap si flluskë mes zhaurimës shumëgjuhëshe.

Ex Oriente dulcibus

[Ëmbëlsirat vijnë nga Lindja / The Sweets come from the East]

S y n o p s i s 

Two elderly Albanian spouses visit their son, who has been living in Bucharest for over two decades. A bilingual writer, he also has a high position in the academic field. His parents bring lots of sweets and jam jars from home, but also an old shoebox containing several well-kept pieces of paper the son wrote when he was still in high-school. 

The meeting between the parents and the son is characterized by a humour that can also be perceived as a well-controlled explosion of longing and tenderness towards one another, but also towards the bygone Balkan life. One could even have the impression that a life apparently deprived of elementary freedoms, pressured by a dictatorship's attempts to formalize the human being, can be incredibly artistic. 

Spli[gh]t Series [II]

 

In the city of Split – which seemed to be a dream to me, a document and a film at the same time (to quote Ingmar Bergman's famous definition of cinema) – I completed “Ex Oriente dulcibus” (Ëmbëlsirat vijnë nga Lindja / The Sweets come from the East), a feature film script in Albanian, as well as a potential storyboard.

I also made some short videos. 

All my gratitude to Traduki and the Udruga KURS Split for the support and the excellent writing / shooting / living conditions.

I am posting the second part of the Spli-gh-t series here.

The other parts and a brief diary in Albanian, Romanian and English will follow.

* Spli-gh-t – my wordplay – in admiration of this place.

First part

*** These are not the photos of a tourist

Spli[gh]t Series [I]

 

In the city of Split – which seemed to be a dream to me, a document and a film at the same time (to quote Ingmar Bergman's famous definition of cinema) – I completed “Ex Oriente dulcibus” (Ëmbëlsirat vijnë nga Lindja / The Sweets come from the East), a feature film script in Albanian, as well as a potential storyboard.

I also made some short videos. 

All my gratitude to Traduki and the Udruga KURS Split for the support and the excellent writing / shooting / living conditions.

I am posting the first part of the Spli-gh-t series here.

The other parts and a brief diary in Albanian, Romanian and English will follow.

* Spli-gh-t – my wordplay – in admiration of this place.

I learned the word ‘birth'

 

THE DAY OF FAREWELL 

13. I encountered deeply ingrained issues. I had been talking to myself for who knows how long, and with each uttered word, I learned new ones. I learned the word ‘birth,’ the word ‘issue,’ the phrase ‘deeply ingrained,’ the word ‘speak,’ the word ‘perhaps,’ the phrase ‘for how long,’ the phrase ‘to oneself,’ the conjunction ‘and,’ the word ‘conjunction,’ the word ‘after,’ the word ‘every,’ the word ‘word,’ the word ‘thus,’ the word ‘learn,’ the word ‘news,’ the word ‘phrase,’ the word ‘enough,’ and many more and many more. Otherwise, how could I even speak, even if just to myself? In truth, the words were the same, but to me, they felt different, entirely different, and I relearned them from scratch, as if they were completely new. However, I managed to open my eyes—somehow, who knows how—and beheld five white walls. Excluding the floor, which was behind me since I was lying down, there were five white walls in the room. It was fortunate there weren’t more than five, because even if there were, they would still be just walls.

Si nën qiell

 

[SQ]… se dashuritë vinin e iknin. Se kishin kaluar kushedi sa vite, sa ftesa, sa thirrje, sa vaje, sa njerëz, sa filma, sa humbje shpresash, dhe pangopja jonë me njëri-tjetrin edhe shkencërisht mund të dëshmohej ç’ishte, si më poshtë vijon: O përçmim, urrejtje e pashpjegueshme dhe hakmarrje ndaj tyre, O sëmundje e pastudiuar sa duhet e, rrjedhimisht, pa ilaç, a më keq akoma: pa shërim O dashuri e çmendur ndaj vetes sonë, O vdekje O diçka tjetër, që nuk gjen përgjigje. Ne sollëm edhe një herë ndërmend, pa ia shkëputur sytë njëri-tjetrit, se trupat s’dihej ku i kishim dhe a i kishim më; kujtuam me një mall te panjohur e me një dhembshuri përtej moshës fillimet e asaj ngjarjeje dhe vargjet më të ndjerë të asaj poeme. / Si nën qiell * [RO] … că iubirile veneau și se duceau. Căci trecuseră cine știe câţi ani, câte invitaţii, câte strigăte, câte bocete, câţi oameni, câte filme, câte pierderi de speranţe, și neputinţa noastră de a ne sătura unul de celălalt se putea explica inclusiv știinţific, vasăzică: Ori dispreţ, ură inexplicabilă și răzbunare faţă de ei, Ori boală insuficient cercetată și, implicit, fără leac, sau mai rău: incurabilă, Ori dragoste nebună faţă de noi înșine, Ori moarte, Ori altceva care nu găsește răspuns. Noi ne-am adus încă o dată aminte, fără a ne lua privirile unul de la altul, că nu se știa unde ne aveam trupurile și dacă le mai aveam undeva; ne-am amintit cu un dor necunoscut și cu o duioșie dincolo de vârstă, de începuturile acelei întâmplări și de cele mai sensibile versuri ale acelui poem. / Ca sub cer *

[EN] ... that love came and went.
For who knew how many years had passed by, how many invitations, how many cries, how many wailings, how many people, how many films, how many losses of hope, and our inability to tire of each other could be explained scientifically even:
Either disdain, unexplainable hatred, and revenge against them,
Or an understudied disease, and implicitly, without a cure, or worse: incurable,
Or mad love for ourselves,
Or death,
Or something else that can’t find an answer.
We remembered once more, without taking our eyes off each other, for we didn’t know where our bodies were or if we still had them somewhere; we remembered with an unknown yearning, and with a tenderness beyond age, of the beginnings of that story, and of the most sensitive verses of that poem. / Like under the sky [Translated by Monica Vișovan]

*

[IT] ... perché gli amori venivano e andavano. Perché erano passati chissà quanti anni, inviti, chiamate, pianti, persone, film, perdite di speranze, mentre la nostra  insaziabilità reciproca anche scientificamente poteva essere dimostrata che cosa era, come segue: O disprezzo, odio inspiegabile e vendetta contro di loro, O malattia non abbastanza studiata e, di conseguenza, senza medicine, o peggio ancora: senza guarigione O folle amore per noi stessi, O morte O qualcos'altro, che non trova risposta. Noi abbiamo evocato ancora una volta, senza levare gli occhi di dosso a noi stessi, perché non sapevamo dove fossero i nostri corpi e se li avevamo ancora; abbiamo ricordato con un desiderio sconosciuto e con una compassione oltre l'età gli inizi di quell'evento ed i versi più sentiti di quella poesia. / Come sotto il cielo [Translated by Kopi Kyçyku] * [DE] … Denn es sind ja schon so viele Jahre, so viele Einladungen, so viele Rufe, so viele Wehklagen, so viele Menschen, so viele Filme, so viele Hoffnungsverluste passiert, und unsere Unersättlichkeit aufeinander konnte wissenschaftlich auch als folgendes beschrieben werden: Entweder Verachtung, unerklärlicher Hass und Rache an ihnen, Oder eine nicht ausreichend erforschte Krankheit, und folglich ohne Medikamente oder noch schlimmer, unheilbar Oder eine Wahnsinnsliebe zu uns selbst, Oder der Tod Oder aber etwas anderes, worauf es keine Antwort gibt. Wir haben uns noch einmal in Erinnerung gebracht, ohne die Augen voneinander zu lassen, dass wir nicht wissen, wo wir unsere Körper haben und ob wir sie noch haben, und wir haben uns mit einer unbekannten Sehnsucht und mit einem Mitleid jenseits des Alters an die Anfänge jenes Ereignisses und an die innigsten Verse jenes Gedichts erinnert.” / Wie unter dem Himmel *

Script, graphics, editing: Ardian-Christian Kyçyku

VO: Ligoraq Riza

A KeynemaHouse production

© All rigts reserved

Ndëremra*

 

Prej këtij timit nuk e nxjerr lotin as me plumb, sikur ta kem pjellë vetëm me gjak. Mamaja ime thotë se është më mirë kështu: në këto kohëra, ai që qan, qan kokën dhe fatin e vet. Më vjen ca keq që ndofta as kur të vdes unë nuk do derdhë pikë loti, por nuk i dihet.

Ky i imi qan vetëm në gjumë. Habitet im shoq, se qan sidomos pasi pi qumësht sa për dy.

Kjo imja di të puthë si e madhe. Mbeta pa gojë kur e pashë për herë të parë. O, Zot, thashë: sikur e ka mësuar njeri. Ose sikur vjen e mësuar nga një botë tjetër. Gati më vjen t’u besoj rrëfenjave me rimishërime. Ose rishpirtërime, se na mbyti mishi, na mbyti. As një gram të vetëm nuk më rrëzoi ai çaji që më dhe. Pagova edhe qimet e kokës për të.

A glorious and dying Tribe – the epos of an oblivion [onLine]

 

It is an honor for our literature that this total novel, of a Marquezian amplitude, exists in the Romanian language. If in the novel " One Hundred Years of Solitude" the life of a Latin American family is described over the course of a century, in the epic that is launched today, without talking about a replica, the life of the Balkans is described multiple times over a millennium.

Vasile Andru

Bookfest, Bucharest 2005

First edition: Bucharest 1998

Si nën qiell

 

DËSHMITARI – pseudonimi i një djali

nga mosha 13-vjeçare deri pak pas vdekjes

Zërat e tyre dëgjoheshin si nën ujë. I përfytyronim të mbyllur në flluska si ato të sapunit, ose edhe si ato që përshkruajnë ëndërrat në vizatime, dhe buzëqeshnim.

Buzëqeshjet tona largoheshin pó si flluska, po zor se ua vinte njeri veshin. 

Për vite me radhë, asnjëri prej tyre nuk pati kurreshtjen e as mori mundimin të përkthente buzëqeshjet tona të çiltra. I pandehnin flluska të mbrame, nga ato që braktisin vdekatarin para se të japë shpirt, ose njëheresh me daljen e shpirtit, a thua se shpirti qënkej ajër i mbyllur në bula e nuk u përzjeka dot me ujin.