NJËRA DITË
1. Një përzjerje e turbullt, qiell, ose mur. Mur. Pastaj terr i paanë. Pastaj një mur i qartë, gri, me ca krisje ngjethëse si nepërka të murosura para shpikjes së historisë. Stërmundova gjuhën që të ngjizte një fjalë, ose thjesht një rrokje, mirpo ngaqë të përbrendshmet më ishin tharë e qiellzën e ndjeja aq të helmët sa ndruhesha ta lëpija, u binda se atë fjalën a rrokjen nuk mund ta ngjizja as me tru.
- Ujë! - klitha papritur.
Ktheva kokën majtas, ndesha fushën e sahatit. Ngatërrova gjatësinë e akrepave dhe i fala ditës një orë që s’e kishte. Shtriqa krahët, këmbët, shpinën. Psherëtiva me një ëndje të dyshimtë dhe pata përshtypjen se u zgjova vonë. Madje pata edhe përshtypjen se gjithmonë, qysh në fjetjen e parë, përfshi atë në bark të nënës, isha zgjuar vonë. Do Zoti ndodhte kështu edhe me vdekjen.
- Ujë! - thirra prapë.
Asnjë vesh s’më dëgjonte, e dija. Luta me sy ndonjë shishe, ose gotë uji, dhe lutja m’u pranua. Ishte uji i mbrëmshëm. E piva me ca gllënjka turfulluese, të mbytem tani-të mbytem pastaj, edhe një gllënjkë të gjatë, shteruese, dhe rënkova. Rënkova padashje, vetvetiu. Atë çast arrita të hyj në emër e në kujtesë dhe të marr me mend ku isha. Dhoma voziste në atë lëngun pa shije të mugëtirës; të gjitha ishin të përhime, hije në fuqi të hijes; mbi parmakun e dritares shquhej vetëm qielli, i zymtë. Me mendje brofa në këmbë, shkrydha kockat, renda në banjë, lehtësova peshën, shndrita dhëmbët, u shkumbova, u rrova, ngjita të prerat me nishadër, fishkëlleva një nga ato këngë të dobëta dashurie, të cilat i pata pagëzuar këngë haleje, dhe vura një kafe. Por në të vërtetë gjumi po më ngërthente sërish. E pse të mos fle, pyeta veten. Vonesa as shtohet, as pakësohet. U ktheva në anën tjetër, me njëfarë djallëzie, zgjata krahun e djathtë, butë, por s’kapa asgjë veç çarçafit. E kuptova që shtrati dopjo ishte gjysmë i zbrazët dhe, sipas meje, kur në të mungonte Ela, ai ishte krejt i zbrazët. Dhe kjo sepse gjatë gjumit unë mungoja në botë. Kurse ajo mungonte kur unë isha zgjuar. Po mungoj edhe pak, mendova. Dhe mbylla sytë. Një hapësirë e shkretë, pa ngjyra, sikur të kishin harruar në qiell. Ptu! Nuk i shtyja dot këto boshllëqe. U përpoqa të sillja ndërmend ndonjë ngjarje joshëse, e cila, si fara në arë, të çelte më pas në zhgjëndërr, por të gjitha i ndjeja mjaft larg. Më e afërta ngjarje që më pat ndodhur ishte ëndrra e pak orëve më parë. Endesha udhëve të një qyteti hijerëndë, me caknalta, vetura, reklama e femra të bukura, të cilat më dashuronin vetëm mua, madje thithnin ajër vetëm për mua; një grahmë daulleje më shoqëronte si me gulç, dhe, tek shëtisja pa qëllim, ndonëse qytetin e shkelja për herë të parë, nuk provoja pikën e ankthit. Kush mund të më vriste, kush mund të më përgojonte në atë qytet pak më të madh se marrëzia?! Ecja krejt i qetë, kaloja mes trungjeve gjysmë të ndryshkur, mes mureve, mes njerëzve, dhe rruhesha pa pasqyrë me një brisk që, në fakt, ishte shpatë. Papritur më mbin parasysh fqinji im dhe më këshillon: “Mos u rruaj me të, merre me mend, se është Shpata e Damokleut…”. Desh më ranë dhëmballët nga e qeshura, mirpo goja m’u mbyll vetvetiu dhe një ankth i madh po më pushtonte; e dija se ajo shpatë zakonisht qëndronte mbi kokat e njerëzve, se duhej vënë sërish atje ku e kishte vendin, përndryshe, mbetur pa kërcënimin e saj, njerëzit do të merrnin kot, mirpo Njutonit ndërkaq i pat rënë kryesh ajo molla batërdisëse (që më dukej më kobzezë se molla e kafshuar nga Eva), dhe, meqë nuk e qëndroja dot më shpatën në ajër, nisa të bërtisja me sa kisha në kokë: “Kemi shpata damokleu për t’u rruar! Kemi shpata të mira. Shpata të lira, që s’ndryshken, shpata të përkryera. Me shpatat tona, jeta juaj do të marrë një kuptim. Me shpatat tona, leshi juaj, pavarësisht nga zona ku rritet, do të gjejë ustanë…”, por të gjithë kalimtarët pa përjashtim, madje edhe lypsat me nga një këmbë, me nga një dorë, me a pa koka, nënqeshnin, më nxirrnin gjuhën dhe bëheshin pluhur. Pyesja veten se si mund të kish vijuar tregtia ime sikur t’ua kisha prerë gjuhët. Ankthi më nguti të kaloja me shpejtësi mes një muri të trashë, ndofta mur pushkatimesh, ngrita lart dorën ku mbaja shpatën, domethënë të majtën, e ndala pak shpatën në zgrip të murit, atje ku pata vendosur ta braktisja para se të kaloja mes murit, mata kohën me shpejtësi dhe, si krismë, ia mbatha në anën tjetër. Në këtë kohë hapa sytë dhe shpatën e lashë në mëshirë të ëndrrës. Le të rruante lesh e të priste gjuhë sa të lodhej. Po sikur shpata të mos ketë rënë akoma, pyeta veten, dhe sapo të hysh prapë në ëndërr, në çfarëdo ëndrre, të të ketë zënë pritë atje buzë murit e të ta bëjë kokën fërtele?! Nisa të numuroja, mbase hapat drejt humbjes së kokës, mirpo ulërinë këndesët e mëhallës. Mbi parmakun e dritares u shfaq në fillim qielli, qielli, qielli, pastaj majat e thikta të pemëve, degët e harruara nga gjethet, trungjet, përgjakja e vjetër e çative, pallatet, malet e largët, të qelqët e shumë më të lehtë nga ç’peshonin në këngët e kreshnikëve, e më pas liqeni e ca hije njerëzish.
U shtriqa prapë, hungërrova, dhe, tek kujtoja kalimet e mia mes mureve e trungjeve, mendova se ishte lumturi e madhe të ishe fantazmë. Duhet pyetur se ku çohen lutjet për t’u bërë fantazmë, thashë. Ndoshta edhe në zyrën e varrimeve, ku të kërkohet, brenda mundësive e rregullave, që gropa e varrit të mos hapet shumë e thellë, me qëllim që të ngjallem sa më lehtë lugat. Veç kësaj duhet t’i bëj bisht edhe atij zakoni të moçëm e pa kuptim, që na mëson se këmbët e të vdekurve, para groposjes, duhen lidhur. E veç këtyre duhet të më bëhet një padrejtësi e madhe në këtë jetë, domethënë jeta duhet të hyjë ndyrë në borxh tek unë, ose unë të bëhem dorëzanë për barbarinë e saj, që shkakun e ngritjes lugat ta kem të sigurt para se të jap shpirt.
Këndezët ulërinin, aq sa i pandeha qenër.
U ngrita ngadalë, nuk m’i kishin lidhur këmbët, më erdhi ndoht nga paturpësia e jorganëve, të cilët, edhe atë pak ngrohtësi që lëshoja duke fjetur vetëm, e thithnin pa më të voglën kokëçarje. Por pastaj më erdhi pak turp, - gjë që më ndodhte vërtet shumë rrallë, - më erdhi pak turp me paturpësinë time, dhe kuptova me ëndje se çdo ngrohtësi që lëshoja kur isha i vetëm, e lëshoja që ta thithja vetëm vetë. Hapa derën e dhomës: një katror drite kërceu dhe u bë njësh me murin. Tërhoqa derën: terr. Korridori ishte i madh; në terr ai dukej pa fund, memec dhe i papërgjegjshëm sa gjithësia; të katra dyert dhe dritarja ishin mbyllur. U çapita kuturu drejt dritares, duke u lutur me vete që të mos gremisesha gjëkundi, dhe ia dola mbanë të hap grilat e të shoh përjashta. Ishte bërë dritë, ishte ditë – dhe këto mjaftonin. Një qiell sa i bardhë, po aq edhe i kaltër, gri dhe i mjegullt. Një rrotë e shushatur, po aq diell, sa edhe hënë, qyteti, ca zhurma që të kujtonin trokamën e çekiçëve, mbërthimin e gozhdëve në dru të thatë, kushedi kush po çante dru, ose po skaliste në gur.
- Mbërtheja mirë, dhe unë do t’ia mbërthej mirë, - dëgjova një zë.
2. E mëshirova stomakun me një kafe dhe dola. Ajri është shpikje e madhe. E thithja e s’ngopesha. Po fundja pse të ngopesha?! A isha lindur?! Kopshti dremiste. Skelete pemësh, lulesh, tokë e vdekur për një grimë gjelbërim, e plasaritur. Si zemër pa dashuri, u talla. Bryma nuk e pat zbutur fare, ngaqë nuk kish arritur të shkrinte. Shtëpitë përreth, falë degëve pa gjethe, ngjanin të kallura në ca rrjeta të mëdha. Ndala buzë lumit dhe po vështroja ujin. Më pihej shumë.
Rrugët ishin të shkreta. Ndonjë makinë rrangallë, që kushedi nga vinte e kushedi ku degdisej, ndonjë fëmijë që endej qorrazi mes shelgjeve të zhveshur, ndonjë mace e uritur që shkalafiste ato aq të varfrat plehëra dimërore. Qielli ishte shumë i ulët dhe nuk mund të betoheshe se ajo rrota atje lart ishte diell, ose hënë. Me siguri do të bjerë dëborë, mendova. Këto ishin orët më të bukura (ose: më të gjalla) të qytetit. Shtrohej një qetësi më e butë se pambuku, një heshtje, një paqe e përmallur, ku të vinte të ishe ose shumë më i ri, ose shumë më plak; macet dhe qentë kalonin tinëz nga një vrimë gardhi në tjetrën, hidhnin vështrime hutaqe; zogjtë gufmoheshin majë degëve dhe lëshonin me sqep mbi pupla atë lëngun që i mbron nga shiu. Të dukej sikur qyteti do ta zhvoshkte në pak minuta koracën e kësaj epoke, me ndyrësitë dhe përgjumjen e gjërave që gjallojnë tjetër për tjetër, do të merrte një tjetër rrjedhje kohe, për të nxjerrë nga vetja qytetin e dikurshëm, të mrekullueshmin. Kapërceva urën e dytë dhe mora drejt bregut të liqenit. Ishte e pamundur të bëje ndonjë gjë në këtë kohë. Bindeshe se ishe i përjashtuar nga të gjitha, madje edhe nga kujtimet e tua. Kjo është mëse e natyrshme, ngushëllova veten. Je lindur i vetëm dhe do të vdesësh po kështu, madje do të varrosesh i vetëm edhe në paç fatin të groposesh në ndonjë varr të përbashkët. Sepse do të varrosesh për hesap të vdekjes sate.
Ndjeva nevojën e pakontrollueshme që të shtegtoja me mend drejt një njeriu që doja. Ishte shumë vështirë të doje njeri në këtë kohë. Ela ndodhej larg, të dielën patëm qenë bashkë, të kapur për dore, nëpër tunelet e bronxët të një parku, po, në muzg; ishim puthur, kafshuar, fërkuar, kishim thënë fjalë të ëmbla e të papërgjegjshme; unë e pata përcjellë deri tek hyrja e pallatit, atje ishim puthur prapë, i kishin lidhur gjuhët nyje, thua se çdonjëri rrekej të kthehej në shtëpi vetëm pasi t’ia shkulte tjetri gjuhën nga rrënjët; ajo i kish pasur buzët të lagëta, - a qan dot femra me buzë? - dhe, me të qeshur, gjuhë-pa-shkulur, patëm përsëritur si ndonjë lutje shprehjen: “Kush merr mundimin të vdesë i pari, e pret tjetrin në varreza!”. Mirpo këto të gjitha kishin ndodhur të dielën, një ditë më parë, pra një ditë tjetër, dhe një ditë tjetër, ngado që ta gjuash, ndodhet tashmë tepër larg. Se ka vdekjet e mundshme në mes. Vendosa t’i telefonoja një herë, - sakaq përsërisja me vete vargjet e De Radës: “Siç jeton ajo andej / ashtu rrojmë ne pas vdekjes…” - por pastaj m’u kujtua se nuk i honepsja telefonat ditën, më mirë natën, mendova, natën zërat bëhen shpirt, ose shpirtrat zëra, e shprehin më kthjellët, pa lajlelule, brendinë e një femre; nuk përjashtoja as nevojën që të na zinte nga pak malli, nuk do të rrija më shumë se një javë larg saj - dhe bëra drejt liqenit.
Para kinemasë takova një shok fëminie. Ishte trashur, dhjamur, mjekrën e mbante pa rruar, ndofta sëmundja e intelektualëve të qyteteve të vegjël, përherë të lënë mënjanë, përherë të pakuptuar. Me shtresat e dhjamit sikur qe ngutur t’ua merrte frymën shejtanllëqeve të fëminisë. Njeri pa shkëlqim. Dihej që ishin nga pak të pakëndshëm këta të njohurit e vjetër, shokët e tjetërsuar, të cilët nuk i kishe parë kaherë dhe të cilët të mbinin përpara në ditë çmalljeje dhe ta stërkisnin ditën me squfurin helmues të së përditshmes. E ndjeva se të dy do të silleshim mjaft gjallërisht në fillim, sikur të mos kish ndodhur asgjë, me qëllim që ta bindnim njëri-tjetrin se nuk kishim harruar asgjë, nuk i qemë dorëzuar së përditshmes etj, etj. Në çastin e parë, të dy, padyshim menduam të mos e shihnim njëri-tjetrin (njerëz jemi; sheh mendja, jo syri), mirpo çasti i dytë na ndali në rrugë, u takuam, u përqafuam, çikëm cepat e ballit, sipas zakonit (hë, si ma ke kokën, vëlla, a të kumbon si më parë, apo të është bymyer truri…) dhe nisëm të stërpyetemi në një gojë. Të dy thoshim, pa e dëgjuar njëri-tjetrin, ç’kemi, si je, mirë, mirë, ku je tani, si ia çon, ashtu, ë, bukuri - dhe Zot na ruaj sikur të ishte e vërtetë ajo bestytnia sipas së cilës ata që flasin në një gojë vdesin bashkë! Të gjitha pyetjet mund të përmblidheshin në atë mahnitje të çiltër të njerëzve që s’shihen prej vitesh: “Jetoke…” dhe në atë përgjigje flakë për flakë, por pa zë: “Sigurisht jetoj!” Shkëmbyem nga një cigare, ah, nga këto pike, edhe unë kam pirë ca kohë nga këto, pastaj më zuri një kollë, ashtu ë, po, po, ia ndezëm cigaren njëri-tjetrit, falenderuam me shuplakën në gjoks, e ftuam shoshoqin në klub, një dopjo fërnet, një kafe, secili i bindur se tjetri s’do të pranonte, se kishte një punë, me gjithë qejf, por nxitonte, këtu jemi, epo mirë, e lamë për një herë tjetër, një nga ato herët që s’vijnë kurrë, falenderuam dhe u ndamë.
Hyra në barin “Turizmi” dhe zura një tryezë buzë dritares. Dukej liqeni, blu dhe i vrenjtur, pista e vallzimit – e trishtme; shtylla e hekurt në qendër të pistës të kujtonte një trung plepi të rrjepur; dukej edhe kasollja prej kompensate jeshile, ku dikur, në verë, sazexhinjtë u lehtësonin pushuesve mbllaçitjen, të pirën dhe ndonjë flirt fluturak nga tryeza në tryezë. Mendova se, kur ndodhet në bar, njeriun e pushton një dëshirë e marrë për të flirtuar, për të mbllaçitur me sy ndonjë copë kofshe, ndonjë errësirë brekësh etj, mirpo atë ditë nuk kisha asnjë shans për të rënë pre e këtij tundimi të hershëm, sepse klubi ishte plot me pleq, veteranë luftrash të harruara, fytyra të vyshkura, dekorata, sy të mufatur, miku i vogël i librit, buzë të përveshura, penduese, kërcitje dominosh e zaresh tavlle.
Mendova se isha më esëll nga ç’duhej, prandaj gjërat më dukeshin aq të mbyllura në vetvete, por mendova edhe se nuk ia vlente të ishe sadopak çakërrqejf në një ditë të tillë. Porosita një kafe dhe ndeza një cigare duke soditur pistën pa vallzime. Dy njolla filxhanësh kafeje mbi mbulesën e tavolinës më kujtonin draprinjtë. Mirë që nuk i kish rënë në sy ndonjë veterani, përndryshe mbulesa mund të ishte paditur për tallje të Draprit e Çekanit!
Kafenë e piva të ftohur, nuk arrita të kujtoja se ç’mendova, apo me çfarë u talla teksa ajo ftohej, di vetëm se e piva të ftohtë. Pastaj u ngrita, pagova, dola jashtë. Kur hyja nga rruga në bar, më kënaqete aroma e barit, kurse kur dilja nga bari në rrugë, më magjepste aroma e rrugës. Erë nuk frynte dhe pemët ngjanin dyfish pa jetë. Thua të mos e vrasë asnjeri veten sot, pyeta veten. Vendosa të rrotullohesha njëherë nga qendra e qytetit, pastaj të haja mëngjes në ndonjë restorant buzë liqenit, dhe ashtu bëra. E kisha mëse të lehtë të bëja çdo gjë. Këmbët më hanin drejt Postës, gishtat-drejt numurave të receptorit, veshët sikur më ishin bërë dyllë nga etja për zërin e dashur, por ishte ende ditë dhe nata nuk ulej me shpejtësinë që luste malli im, ndonëse drita ishte e kursyer dhe të kujtonte muzgun. U ktheva rrëzë floktores dhe hyra në sallën e bilardos. Ishin dy tavolina të vjetra, mure gjelbëroshë, si të gatitur për bombardim, mbushur me fantazma pështymash inati, dhe soditësist rrinin mbështetur pas murit tjetër, dhe sytë e tyre ngjanin me një tufë zgavrash të zbrazëta, që u luteshin kokordhokëve shumëngjyrësh të lojës, u luteshin të mos i linin aq gjatë në verbëri. Dola jashtë. Rrugica të nxirrte në Pazarin e Vjetër, atje gjendej një çezmë e gdhendur në gur, më qe tharë fyti, bëra drejt çezmës. E vetmja gjë që lëvizte në qytet, përveç meje, ishte një fluger, një përngjitje lugësh gjelle, të kryqëzuara. Flugeri rrotullohej me mundim, lugët mbusheshin me ajër, pandehje se ajri qe shndrruar në një lëng të trashë dhe ngjitës.
Po bëja një pushim të shkurtër para çezmës, me qëllim që gllënjkat e ujit të mos më mbytnin, kur hasa një fytyrë të njohur, fytyrë femre, një nga ato fytyra që janë njëheresh të dashura, të synuara, të paarritura dhe përkohësisht të humbura. Të humbura pa shkak.
- Sonila! - thashë.
Ajo mënjanoi me dorë çantën prej lëkure, më bekoi me një buzëqeshje, që besoj se e përdorin hienat gjatë protokollit, më zgjati një dorë pa brryl, domethënë larguese, dhe ndofta ishte dashuruar me ndonjë tjetër. I zgjata një dorë më të drejtë se e saj.
Gjallë qënke?! - tha ajo. U bë kaq kohë që s’jemi parë.
U bë kaq kohë që s’kemi qënë, - ia preva.
Të mahniste nevoja e të njohurve për të marrë vesh se ke vdekur.
Aman, - tha ajo. Hiç s’paske ndryshuar.
S’prish punë, ndryshoni ju për mua, - thashë. Vjen të hamë mëngjes bashkë?
Ua, - tha ajo, - kulmi! Pa më pyetur fare si e qysh më fton direkt të hamë mëngjes. I çuditshëm je.
Çudia është në varreza me të shumtët, - shtova. Pastaj, kur hanë, njerëzit pyesin më thjesht, më me stil, domethënë më njerëzishëm, sepse sigurojnë jetëgjatësinë e zorrëve. Si thua?
Kuptohet që unë dua, - u zbut ajo. Por mund të na shohin…
Nuk po shkojmë të hamë njeri, zemër. S’kemi ndërmend të ngordhim urie.
Më vështroi me një adhurim plot dhembje.
Paske kohë pa folur me njeri, - më tha.
3. Sonila dinte të hante për të jetuar. Një ndriçim i mangët i vishte supet e drejtë dhe fytyrën, dhe unë i provova në fshehtësi të gjitha shqisat e mia, sepse edhe mund të isha në ëndërr. Nuk isha.
- Po ç’bën kështu, - kërceu papritur.
U ndrojta se mos ndoshta ndonjëra nga duart më kish rrëshqitur mbi kofshët e saj nën tryezë, ose ndonjëra nga këmbët po e guduliste. Por ajo e kishte ankthin tjetërkund.
Ke pirë pesë gota ujë, - shtoi. Ku e çon gjithë këtë ujë, mor Zot?!
Pesë gota?!
Pesë, pesë…
U trondita. Vërtet ishte e vështirë ta çoje diku atë ujë, po të llogarisje ujin që pata pirë natën e shkuar dhe faktin se nuk isha pshurrur më shumë se një herë, shkurt. Vazhdova të rrjep një krah pule, edhe ajo vazhdoi të rrjepë kockën e saj; vendosa ta shoh njëherë me vëmendje, vjedhurazi, me atë syrin mishngrënës, e pashë, por edhe ajo po bënte të njëjtën gjë, dhe u ndjemë shumë të huaj. Ose: aq të huaj sa ç’mund të ndihen dy njerëz. Ajo më donte (nuk them: më dashuronte), unë e doja pak, ose e doja disi ngaqë dija se më donte, por asnjëherë nuk ia kishim shijuar lëkurën njëri-tjetrit. Në të shumtën e rasteve shiheshim rastësisht, ajo studionte diku larg Tiranës, pyeteshim pa e lodhur kokën për përgjigjet që prisnim e merrnim, futnim ndonjë kunjë, qetësoheshim kur mësonim se tjetri mezi po e shtynte, jetë qeni, jemi të mallkuar, më vjen të arratisem, etj, etj, pastaj mua niste më lëshonte goja lëng, ia hidhja fjalën për një natë të zjarrtë, për më të ëmblën arrati, siç e quaja, ajo nuk jepej lehtë, më kundërshtonte më ashpër nga sa e meritoja, plaste sherri (Ku ke ti fytyrë për mua, more! / Se mos ke ti për mua! / Ik, mor, se vetëm llafe ke! / Me këtë mendje që ke, vetëm ndonjë llampë neoni, ose ndonjë dru gardhi do të arrijë të bëjë dashuri me ty…), shaheshim mbarë e prapë, iknim. Secili mbështillej me lëkurët e veta, tashmë të kuqëluara nga mllefi, i hakërrohej vetes që vriste kohën me një dështak(e) si tjetri dhe aq. Secili mbështillej me miqësitë e veta, e shihte botën me një sy tjetër, më pak mishngrënës, shfrynte pak dhe pikë. Kishim shumë pika qëkur njiheshim. Kur e kapëm njëri-tjetrin duke u mbllaçitur, më ngjau sikur po hanim mishrat tanë dhe kërkonim tek tjetri se cila pjesë e trupit i mungonte. Bëra vetvetiu një shaka të ndyrë, si punë gjëagjëze: atë që s’ia kam futur, nuk mund të ma hajë.
Je njohur me ndonjë vajzë? - më pyeti.
Si zakonisht, - thashë. Ti?
Unë nuk merrem me vajza.
Po me djemtë?
Asgjë.
Po prisja zemërdridhur, me një ndjesi të vjelle, të më shtjellonte ndonjë nga ato ngjarjet e muzgëta, me ftesa në vallzim, me shkelje sysh, propozime të krasitura nga librat e ndaluar, telefonata të gjata, letra që për pak sa s’merrnin zjarr nga temperatura e lartë e ndjenjave, një nga ato historiçkat që ta bënin stomakun gajde dhe të cilat ajo “nuk i duronte dot, o Zot!” – njëherazi, nga thelbi i thelbit tim po lutesha që ajo të mos e skërmiste këtë qosh turbullues të njohjes sonë, dhe kjo sepse, po t’ia niste me rrëfimet e veta qaramane, prej femre që ende s’e ka ngrënë si e sa duhet, një në çdo tri fjali do të ishte “nuk më kuptonte” dhe “s’e duroj dot, o Zot”. Ishin çastet kur s’e kuptoja dhe s’e duroja dot. Pastaj, ndofta nga mallëngjimi që të fut e ngrëna, pyeta veten se cili mund ta kish në hise këtë femër kaq të pashme, kaq epshndjellëse, cili ia arnonte ato vrimat e zeza të netëve në shtratin tek, cili ia hiqte mbathjet në gjysmëterr, cili ia puthte gjoksin, cili ia mbushtte lëkurën me hieroglife – dhe nuk them se u ngjetha, por, të paktën u habita, kur më shkëndijoi trush mendimi se ai, fare lehtë, me pak mençuri, mund të bëhesha unë. Por ishin pjellë në këtë botë edhe disa femra që të brenin, ta hanin shpirtin me thellësitë e tyre të zeza, me pamundësinë tënde për të kuptuar se çfarë ishin për ty, përse jetonin, me tërbimin që të brofte në të katër anët e kafkës kur bindeshe pa asnjë shkak se, sado gjëra të bukura e të paharrueshme të përjetoje me to, sapo t’i përjetoje, ato do t’i harronin, do t’i mbytnin në ato thellësitë e zeza, do të nënqeshnin madje me çastet e tu të shenjtë, çastet aq të rrallë e të dhembshur të hapjes së shpirtit, dhe pikë. Hovi m’u pre menjëherë. Jo. Sonila ishte shumë më e thjeshtë, nuk i kishte hak drithmat e mia të koklavitura. Nuk kishte thellësi të atilla, nuk kishte as thellësi që të më tundonin në mënyrë të veçantë. Nuk ishte e para e as e fundit perri, që nuk meritonte më shumë se një të futur, një të nxjerrë, një lamtumirë. Gjithmonë kisha besuar se Sonila u vinte virtyteve dhe sidomos organeve të veta një çmim tepër të lartë për xhepin e durimit tim. Pata besuar se harxhonte shumë më tepër jetë për të luajtur enigmatiken, të paarritshmen, nga sa do të kish harxhuar po të kish synuar të bëhej vërtet e atillë. Nga ana tjetër, për mungesë kohe, unë e pata lënë në pragun mes himerës dhe dashurisë së paplotësuar, dashurisë që duhet të mbetet dhembje e lehtë, e durueshme, e përkorë dhe vezulluese.
Dashtë Zoti bje dëborë, - tha ajo.
Dashtë, - thashë.
Paskësha marrë në dorë gotën e zbrazët të ujit, i pata hedhur brenda një fije shkrepseje të ndezur, pata mbështjellë grykën e gotës me shuplakë. Flakëza e kuqe u bë portokalli, rozë, e gjelbër, e kaltër, pastaj u mavijos dhe u fik. Gota m’u ngjit pas dorës.
Gjë e lezeçme, - tha Sonila.
E lezeçme, - thashë.
Ajo po vështronte paketën time të cigareve. Mendova se i pihej një; më pëlqenin femrat me cigare. I thashë se mund ta merrte pa më pyetur, se paketa në tryezë dhe gruaja në krevat nuk pyeteshin, por më kundërshtoi, se mund ta shihnin. M’u shkrehën nervat dhe i thashë se ajo mund të jetonte lirshëm vetëm në shkollën e të verbërve dhe të shurdhmemecëve, dhe e ndezi. Më erdhi inat që e ndezi, dhe kjo sepse e ndezi për inat. I shkonte shumë. Femrave u bëhen dy mjegullina kur pijnë cigare. U mbështet më mirë në karrike, me siguri e hipi njërën këmbë mbi tjetrën, por, për çudi, m’u duk e pamësuar, fëminore. Edhe çapkëne, do të kish shtuar poeti.
Me çfarë po merresh tani? - më pyeti.
Me frymëmarrje, - i thashë.
Ahu, - u prek. Pse tallesh tani?
Unë të tallem me jetën time?!
Fiku cigaren shpejt, me nerv, hodhi çantën në sup dhe eci drejt derës. E pashë më kthjellët pistën e shkretë të vallzimit, të cilën ma pat mbuluar deri në atë çast me kurmin e vet. Por e pashë me një ëmbëlsi të paprovuar edhe endjen e vitheve të saj tek i afrohej derës. Atje ku pat ndenjur Sonila, ajri me siguri qe rralluar, prandaj gjërat shiheshin më qartë. Pagova mëngjesin; më qe dukur edhe mëngjes, edhe drekë, edhe darkë, dhe dolëm.
A shëtisim një herë, - tha ajo. Më ka marrë malli për këtë qytet.
Mua më merr malli për atje ku s’jam, - thashë.
Për këtë i merr malli të gjithë, - ma preu, - po patjetër as ti nuk je çmallur me këto rrugë.
Ashtu është, - thashë. Më prit sa të pij paj ujë.
Dolëm anës liqenit, ndonëse unë i thashë që andej kishim shëtitur edhe vjet, edhe parvjet. Ajo çapitej mendueshëm, pak e shpërqëndruar, me një përhedhje këllqesh që ma shpëlanin ngjyrën e syve. E gjatë sa unë, - po të na shihje veç, dukej më e gjatë, - e kolme, flokëzezë sa thellësitë e veta, nëse i kishte, me ca lëvizje që të shtinin njëfarë keqardhjeje shumë të fisme, por edhe epsh të egër. U vërsula me mend drejt Elës, se vetëm kështu do të arrija ta ndjeja Sonilën më pastër. Ishte ende vetëm një e njohur e veçantë dhe ende jo, e ndoshta kurrë e dashur.
Rrugës filloi dëbora. Zoti kish dashur. Në fakt, burokracia e Tij më shtonte neverinë, sepse dihej që stinët kishin vetitë e tyre dhe gjithmonë dije kur të prisje e kur të mos prisje diçka.Vetëm kohët e fundit ajo pritje sikur qe shprishur, stinët po shartoheshin, Zoti i kish rënë më të mërzisë që sillte përsëritja e gjërave dhe siguria në çështje të tilla. Vetëm vdekja nuk ishte burokratizuar ende, ndonëse ndërkaq ishte shpikur edhe rrotullimi i akrepave. Dëbora nisi shtruar, me ca gjilpërëza të bardha, shkëlqimtare; ato binin mbi liqen dhe zhdukeshin; Sonila fluturonte nga gëzimi, rrotullohej si balerinë, hapte shuplakat lart, priste që vijat e fatit t’ia zbardhte ndonjë flok bore, kish harruar fare se mund ta shihnin. Edhe unë kënaqesha, por s’kisha pse ta pahoja këtë. Ngrehinat e qytetit u bënë më të largëta dhe më të panjohura. Degët: më të ngrira. Të krijohej vegimi i një pulitjeje të madhe, të ngadaltë.
Shih sa bukur! - klithi ajo.
Mendoja se sa këndshëm do të kish qenë sikur në vend të Sonilës në krahun tim të ndodhej Ela. Një shëtitje nën dëborën e parë, nën ngjyrat që nusëronin dalngadalë, nën atë farë shtangie të ankthshme dhe epshndjellëse të sendeve, nën përshtypjen se, falë aq shumë bardhësie, nata nuk do të ulet më mbi shpirtrat tuaj, - dashuri pa natë?! - jo, jo, natë me dëborë, nën dëborë, me shumë dëborë, një dhomë e ngrohtë, në katin më të lartë të hotelit, drita të përgjumura, përgjumje e ndritshme, gishtat e mi rreth kurmit të Elës, gjuha ime në gojën e saj, në gojën tjetër, lakuriqësia… dhe dëborë, dëborë, dëborë, gjer në fund të kohës. Por fundja, meqë Ela mungonte, së paku ta doja pak më shumë Sonilën. Por jo më kot pat thënë “S’dihet si ngjit!” kurva numur tre e qytetit. Vërtet nuk dihej si ngjiste kjo punë, kush e drejtonte ngjitjen, dhe ndoshta vetëm me një shpërndarje të skajshme të qënies ne arrinim të ndodheshim trupërisht diku.
Po pse rri kështu si mumje, - tha Sonila.
Mumja e sat ëme, - ia preva.
Ajo vazhdonte të mahnitej me dëborën, faqet i qenë skuqur, teksa pemët, çatitë, skërkat e bregut, asfalti, trotuaret, supet dhe kokat dhe kapelat e kalimtarëve po visheshin me bardhësi. Flokët e borës po zmadhoheshin, binin butë, por me ngulm në tokë, sikur të mbushkëshin zbrazëtitë e një mozaiku; telat e telefonave dhe të elektrikut po trasheshin; njerëzit ngjanin si të ardhur nga vise të panjohur dhe kohëra të panjohura. S’mbetej pikë kohe për t’i njohur të gjithë. Për një çast, në gjithë atë bardhësi, m’u duk vetja i verbër. Thua se drita e dëborës po ma gllabëronte atë të syve.
Ndalëm në verandën e poshtme të hotelit, morëm dy karrike plastike të harruara aty nga bixhozçinjtë dhe u ulëm. Sonila mbështillte gëzofin e palltos rreth qafës, por jo nga e ftohta. Nga vetmia dhe nga ajo rrënqethje që sjell bukuria e dëborës. Nga vetmia e bukurisë dhe nga pamundësia për t’u pajtuar me jetën, me dhuntitë e dhuratat e saj, e sidomos nga koha e humbur pa një mashkull pranë. Liqeni tanimë nuk ishte blu dhe i zymtë, por i murrmë, me një tërbim të fshehur, seksual. Ndonjë zog i vonshëm shtegtonte qorrazi, ngathët, si ai avioni mes plumbave. Ndeza një cigare tjetër dhe mendova njëherë të shoh orën, por kjo m’u duk e kotë, prandaj vetëm thitha cigaren.
- Kur ke ardhur? - më pyeti Sonila.
Këtë pyetje ma bënin pothuajse të gjithë ata që e dinin se unë nuk banoja më në këtë qytet, por ngaqë vetë nuk e shtroja fare çështjen e vajtje-ardhjeve të mia, gjithmonë përgjigjesha gabim.
Para njëzet vjetësh, - qesha.
Edhe ajo qeshi.
E ndjente se ishim larguar disi nga njëri-tjetri, dhe ajo e shkurtoi disi këtë largësi duke më shkurtuar emrin. Më tha se ishte shumë e qetë që kish takuar një të njohur, një mik madje, dhe padyshim u nxeha që më shndrroi në numur. I thashë se po atë qetësi provoja edhe unë, sidomos ngaqë kisha ardhur këtu për ta ajrosur pak qënien nga duhma e të njohurve të përditshëm. Më paditi për gjuhë djalli. Nuk fola, se nuk prishte punë. Në mendonim aq thellë, me aq hollësira të pasakta për njëri-tjetrin e për të tjerët në përgjithësi, mendonim e shpiknim pa iu ndruajtur kurrgjëje, - e kujt mund t’i ndruheshim, vallë?! - sa nuk kishim pse të prekeshim nga mendimet e njëri-tjetrit, apo të të tjerëve.
Kaloi përbri nesh ai shoku im i fëminisë dhe më përshëndeti. Ia ktheva. Qysh kur pata mbërritur këtu, e dija se gjatë ditës, edhe sikur të kyçeshe në dhomë, ishe i dënuar të shihje deri në pesë herë rresht, - jo më shumë, vallë?! - të njëjtën fytyrë, e cila të fanitej papritur e ku s’e prisje, pa pyetur nëse doje, apo s’doje, apo ajo donte a s’donte të shiheshit. Fytyra nuk ishte e vetme dhe të shfaqej kur s’e prisje, e nuk dukej gjëkundi kur ti doje ta shihje. Sot më mbeten të paktën edhe tri herë ta shoh, mendova.
- Ç’do të bësh sot pasdreke, - më pyeti Sonila.
Desh iu përgjigja: “Do të çmallem edhe tri herë me shokun e fëminisë…” Mirpo m’u ngjit nëpër rremba një nxehtësi e panjohur, një ëmbëlsi, të them: e lëngshme, dhe vetëtimthi e përfytyrova veten mes krahëve të saj lakuriq. Mirpo kjo ndodhi atje ku pata braktisur Shpatën e Damokleut, atë që i jepte jetës sonë një kuptim; gjithashtu e dija shtjellimin e bisedës sonë të mundshme, kujtimi i Elës më mundonte, dhe m’u duk e kotë një shëtitje pasdite me Sonilën.
Kam punë, - i thashë.
Kurse unë s’di ç’të bëj, - më tha. Nuk i bën dot nesër ato punë, që të vish të dalim bashkë?
Po mund të na shohin, - thashë.
Ajo më qëlloi me shpullë në shpatull, me shaka, dhe buzëqeshja më ra përdhe. Nuk kisha nge t’i thoja se nuk i honepsja dot femrat që s’ma linin me të parën. Po pse më ngacmon, më pyeti. Po pse mos të të ngacmoj, e pyeta. A jemi lindur? Ktheu kokën nga liqeni, ftohtë dhe ledhatare, pastaj u kthye prapë nga unë dhe çeli buzët. Nga dritaret e barit të hotelit shquheshin fytyra të skuqura meshkujsh dhe sy të dehur, lëngëzues, që ia shqyenin Sonilës rrobat, e zhvishnin egërsisht mbi dëborë, e shkërdhenin. Megjithatë unë do të të pres para kinemasë, më pëshpëriti ajo. Në orën pesë. Atëhere është errur dhe s’ka kush na sheh. Jo, më mirë pritmë para tragjedisë, qesha me vete.
Nuk fola. Isha tkurrur nga malli për Elën; kur ajo mungonte diku, edhe unë thuajse mungoja, ose, më saktë: merrte frymë vetëm ajo pjesë e imja, - përjashto fallusin, - të cilën unë ua blatoja orëve të kota. U ndava me Sonilën tek qendra e qytetit. Ende askush nuk pat vrarë veten. Dëbora qe shtresuar mirë dhe Sonila çapitej vetëm në vendet ku asnjë kalimtar, asnjë fëmijë, nuk kishte shkeluar akoma. Më dhimbte pak, por dija edhe se çfarë kënaqësie ishte të shkelje gjëra të virgjëra.
Atëhere në pesë, - më tha që larg.
Në pesë, - thashë unë.
Ajo hodhi flokët e gjatë pas, i krehu shkarazi me gishta, pastaj mblodhi buzët me një si farë brenge fluturake, të cilën e ndjente vetëm ndaj vetes, por të cilën nuk e pranonte si të pashmangshme nëse nuk ia shprehte dikujt tjetër.
Se ç’do të bëj deri në pesë?! - tha.
Mos ndërprit frymëmarrjen, - e këshillova.
Ndoqa me sy gjurmët që linte në vendet e virgjër e të shkretë, derisa perdet e borës ma terën sysh sikur të kishin shkëmbyer botët. Ika, dhe pranë sallës së bilardos hasa prapë, - tre! - shokun e fëminisë. E përshëndeta dhe më përshëndeti. Piva ujë tek çezma e Pazarit të Vjetër; lugët e flugerit mbusheshin me flokë bore, si me thinjat e një kohe që rridhte për llogari të himerave. Mbi xhamet e dyqaneve kish mbetur dëbora prej pambuku dhe urimet për Vitin e Ri. Kish kohë që vitet e rinj më ngjanin shumë të vjetër. Makina të mbuluara me borë kërkëllinin mes pazarit. Mbas rrotave të tyre mbeteshin vija të trasha e të përbaltura, si kallëpë dhëmbësh në plastelinë, dhe shumica e makinave i kishin mbrehur qysh tani zinxhirët kundër akullit. Iu avita urës prej betoni dhe flaka cigaren. Njëpalë duar burri, me damarë të kaltëryer, ulnin qepenat e një dritareje në katin e dytë. Në atë orë, para shtëpisë së atij burri, ndaleshin autobuzët me minatorë, dhe me siguri gruaja e atij burri kishte lindur vajza.
Gjithçka ishte rrumbullakosur nga dëbora, të dukej pak çudi që nën dëborë qyteti kishte po ato trajta që pat pasur qysh kur pat marrë tatëpjetën, dhe atykëtu pejsazhi ishte aq befasues, sa nuk të vije të besoje se një qytet i tillë prehej vërtet nën dëborë. Degët e shelgjeve buzë lumit sikur të hapnin një udhë drejt përrallës; uji i lumit, me lëmyshkun dhe guriçkat vezulluese, dukej më i pastër, por edhe më i fshehtë. Nën strehën e një shtëpie, ulur mbi një stol dërrase, me bastunin ngulur mes këmbëve, nën duar, rrinte një plak. Me kapelë të zezë, me një xhaketë po të zezë prej stofi, ngjyrë qiriri në fytyrë, vetulla të trasha e të dendura. Hundë e munduar, buzë të hepuara mbi mjekër. Më ngjau sikur drurët ndanë rrugës merrnin frymë në vend të tij. Nuk e kisha parë kurrë, nuk e njihja, dhe pandeha se e patën sjellë për çmallje nga bota tjetër. Këtë mendim ma mpiksi, bashkë me të qeshurën, përfytyrimi se, pas çmalljes, bastuni i ngulur në tokë do të tërhiqej nga poshtë, do ta përfshinte si ndonjë grep i madh, dhe plaku do të shformohej, do të hollohej, derisa të humbte matanë nga vrima që pat hapur bastuni. Më ngjalli një dhembje të paprovuar ai plak. Po sikur në vend të çmalljes, duke rënë ndesh me qytetin e tanishëm, ai plak i vdekur të vriste veten?!
Në mes të rrugës endej si i shushatur një qen laraman. Ngrinte putrat lart, rrekej të prekte flokët e borës, çuditej, zhgënjehej, i sulej një floku bore, e ndiqte me turinj, floku binte përdhe, qeni shfrynte, si me teshtimë, i turrej një floku tjetër. Duhej të kishin tjetër njësi matjeje për kohën qentë. Më erdhi për të qeshur. Vështrova edhe një herë të vdekurin që mund të vriste veten dhe u binda se qeni ishte i tij. Duhej të kishin ndenjur aq shumë pranë njëri-tjetrit, në këtë a në atë botë, saqë mbase edhe kishin nisur të tregtonin tipare. Mund të betoheshe se ishin binjakë.
Atë çast, tek udhëkryqi, një veturë ngadalësoi shpejtësinë, një femër e kolme seç po e pyeste shoferin me duar, qeni ktheu drejt veturës sytë e lbyrur. Ngriu për një çast, ia shqova zemëratën e gurmazit, drithmën e një kuje që ngutej të bëhej lehje; u sul drejt veturës me një hedhje të mundimshme, por të sigurt vithesh, veshët iu valvitën, hapi nofullat, kërceu dhe përplasi putrat mbi derën e veturës. Femra klithi, u shtang, supet iu tërhoqën pas, i futi qenit një shkelm qesharak, femëror, na, kriptokomunist i qelbur, tha, duhej të ishte e çmendura e ndonjë mëhalle tjetër, dy minatorë po soditnin me të qeshur nga ura, qeni shkumbëzoi me një lehje tërë vrer, një lehje që u dëgjua shumë qartë, atë çast rrotat e veturës lëvizën, putrat e qenit shkitën poshtë, qeni u katërkëmb përdhe, u ngrit prapë, u rrek të gërvishtte me thonj derën e pasme të veturës, ngjante me një njeri kryqethyer; shihja avullin e së lehurës, dredhjet e qafës, ngulmin e turinjve të jargavitur nga mllefi. Vetura po rriste shpejtësinë, qeni e ndoqi, ulte njërën këmbë sa për t’u ndihur tri të tjerave, e hidhte mbi derë, gërvishtte, lehte, për një grimë sa s’u shemb nën rrotat e pasme, u tërbua, turfullonte, e ndoqi veturën më tej, deri tek dyqani i bukës, derisa vetura rrëshqiti përtej perdeve të borës, me fytyrën e një vajze të vogël ngjitur pas xhamit të pasëm, kurse qeni shfryu edhe njëherë, hodhi ca stërkala inati, uli kryet dhe nisi të kthehej tek i zoti me një zymti përtej kafshës. Unë u ktheva nga i vdekuri që duhej të vriste veten dhe u habita kur vura re se nuk i qe dridhur as qerpiku.