Kristali dhe hienat (roman)

"Në ferr shkon vetëm ajo pjesë e jona që s’don të vdesë, përsëriste në gjumë. Mund të ish fjala për shpirtin, por edhe për kujtesën. Nuk dinte cila pjesë e vetes ngulmonte të soste në ferr, por ndihej njëfarësoj i lumtur që kthjelltia e muajve të parë në mërgim, ajo fjetje vetëm e trupit, - me sy shpirti e kujtese hapur, - nuk e paskësh braktisur as pas kaq vitesh jashtë. Në çaste të tillë ua zhbironte thelbin gjërave më mirë, më me siguri.

Përjashta sapo kish bujtur tetori. Një zë që sikur pëshpëritej nga plisat e tharë të Varrit të Qyqit e njoftonte se ky tetor dukej pa të reja, si të gjithë tetoret e jetës së tij, mirpo nuk ishte krejt ashtu. Ky tetor qe shndërruar tinëz në njëfarë syri të zi, më të zi se rrathët e ferrit, e ai sy do t’i mbështetej tani mu në lug të ballit. Gishtat e duarve dhe lëkura e zemrës do t’i bëheshin akull nga ajo prekje. Dhe mund të zgjohej po të donte, të bënte disa herë kryqin me gjuhë brenda qiellzës së thartuar nga konjaku e duhani, që t’i dilte kthetrash asaj ëndrre. Ëndrra vjeshte, shqiptoi me gjuhën që kish nisur të kryqohej vetvetiu, këto nuk dalin, po cili je ti që ngulmon të më llahtarisësh, cili je ti, pyeti disa herë në terr – dhe hapi sytë.

Kushedicili nuk e paskësh gënjyer. Syri i tetorit ishte bërë grykë revolveri. Nuk ishte hera e parë që jeta ua kalonte në befasi të gjitha ëndrrave të vjeshtës. Doreza e revolverit qënkej grusht njeriu, kurse grushti u zgjatkej, marrkej trajtën e një krahu të dobët, lakuriq, vidhosur në supin e majtë të një fëmije.

Ose anasjelltas.

Leja

(rrëfim)

Kapiteni nuk do ta kish ndjekur gjer në fund atë zanore po të kish pasur një gradë më të lartë. Por nuk do ta kish ndjekur, besonte, as po të kish qenë ushtar i thjeshtë. Nuk e lidhte dot atë ngjarje me asnjë hollësi sadopak paralajmëruese të muajve të jetuar nën tokë. Familja i pat dërguar, si zakonisht, një kuti me libra dhe tri shishe vere dhjetëvjeçare, kurse ai u pat nisur nga një kryevepër të vockël të gdhendur në kockë - fryte të durimit dhe nevojës për të mos u çmendur të njërit prej ushtarëve. Së shoqes i pat dërguar një qiri të gdhendur në kockë (dëshmi se dashuria e tyre mbetej gjallë edhe nëse zjarri e qirinjtë e kësaj bote ngrinin); të bijve u pat dërguar, të madhit: një revolver kocke, që të mbante çelësat; të voglit: një krokodil kocke, kurse vajzës së vetme, Xhekit: një kështjellëzë që dukej e skalitur në kristal. Ushtari që i punonte dukej të kishte një sy e njëpalë duar më të sakta edhe se lazeri. Ishte një djalosh gjysmë qose, i ligur, me një vështrim gjarpëror, prej burgaxhiu. Arti i atij ushtari e pat shtyrë Kapitenin të mendonte se lazeri me siguri qe zbuluar a shpikur në një mjedis burgu.

Kështjellëza e Xhekit pat qenë padyshim kryevepra e atij viti. Kapiteni qe shtruar në bisedë me artistin dhe të dy e dinin se, në fakt, si shumica e njërëzve që e adhurojnë artin, por s’kanë asnjë dhunti, ai synonte ta merrte tjetrin në pyetje, të ngjëronte ndonjë pikëz fshehtësie nga ajo e rralla që mishëronte të talentuarit. Pas nja dy orësh ku secili fliste me veten, me zë, në prani të tjetrit, ushtari i pat besuar një të fshehtë: kështjellëza pat dalë aq e bukur ngaqë ai kish synuar të mbyllte brenda saj të gjithë tingujt ende të panjollosur, të pasëmurur, ende të shenjtë të jetës së tyre nëntokësore. Kështu thuhej se pat vepruar, me ndërmjetësinë e ca lutjeve të panjohura, raca e atlantëve, pak para se kontinenti i tyre të fundosej. Mjaft shkencëtarë bridhnin tani anekënd për të gjetur kristalet ku ndryheshin gjuha e atlantëve, zbulimet e tyre, e mbase edhe pamje të asaj epoke.

"Një letërsi pa probleme është si një njeri që ka humbur shijen e vdekjes"

- bisedë -

Mine Fero: Pas kaq kohësh e librash botuar, çfarë është letërsia për ju?

Ardian-Christian Kyçyku: Besoj se, në raste të tilla, më qartë mëson se çfarë nuk është letërsia. Kjo nganjëherë mund të jetë e tmerrshme për njeriun dhe lartuese për shkrimtarin brenda tij, por edhe anasjelltas. Jeta e sotme është e gatuar me shumë letërsi, mirpo kaq lëndë artistike e papërdorur, e mbetur pezull mes përjetimit të skajshëm dhe pamundësisë për ta rrokur, tek bëhet hí dhe hiç, paradoksalisht synon që letërsia e mirëfilltë të ketë gjithnjë e më pak jetë.

- Si qëndroni ju në raport me krijuesit e tjerë? Si e ndjeni veten në mjedise shkrimtarësh?

Ardian-Christian Kyçyku: Koha s’më lejon të takohem shpesh me krijues të tjerë. Herën e fundit kur u ndodha në një tubim shkrimtarësh ishte vështirë të merrje vesh nëse pritej fillimi i një mrekullie, apo mbarimi i një bombardimi.