Leja

(rrëfim)

Kapiteni nuk do ta kish ndjekur gjer në fund atë zanore po të kish pasur një gradë më të lartë. Por nuk do ta kish ndjekur, besonte, as po të kish qenë ushtar i thjeshtë. Nuk e lidhte dot atë ngjarje me asnjë hollësi sadopak paralajmëruese të muajve të jetuar nën tokë. Familja i pat dërguar, si zakonisht, një kuti me libra dhe tri shishe vere dhjetëvjeçare, kurse ai u pat nisur nga një kryevepër të vockël të gdhendur në kockë - fryte të durimit dhe nevojës për të mos u çmendur të njërit prej ushtarëve. Së shoqes i pat dërguar një qiri të gdhendur në kockë (dëshmi se dashuria e tyre mbetej gjallë edhe nëse zjarri e qirinjtë e kësaj bote ngrinin); të bijve u pat dërguar, të madhit: një revolver kocke, që të mbante çelësat; të voglit: një krokodil kocke, kurse vajzës së vetme, Xhekit: një kështjellëzë që dukej e skalitur në kristal. Ushtari që i punonte dukej të kishte një sy e njëpalë duar më të sakta edhe se lazeri. Ishte një djalosh gjysmë qose, i ligur, me një vështrim gjarpëror, prej burgaxhiu. Arti i atij ushtari e pat shtyrë Kapitenin të mendonte se lazeri me siguri qe zbuluar a shpikur në një mjedis burgu.

Kështjellëza e Xhekit pat qenë padyshim kryevepra e atij viti. Kapiteni qe shtruar në bisedë me artistin dhe të dy e dinin se, në fakt, si shumica e njërëzve që e adhurojnë artin, por s’kanë asnjë dhunti, ai synonte ta merrte tjetrin në pyetje, të ngjëronte ndonjë pikëz fshehtësie nga ajo e rralla që mishëronte të talentuarit. Pas nja dy orësh ku secili fliste me veten, me zë, në prani të tjetrit, ushtari i pat besuar një të fshehtë: kështjellëza pat dalë aq e bukur ngaqë ai kish synuar të mbyllte brenda saj të gjithë tingujt ende të panjollosur, të pasëmurur, ende të shenjtë të jetës së tyre nëntokësore. Kështu thuhej se pat vepruar, me ndërmjetësinë e ca lutjeve të panjohura, raca e atlantëve, pak para se kontinenti i tyre të fundosej. Mjaft shkencëtarë bridhnin tani anekënd për të gjetur kristalet ku ndryheshin gjuha e atlantëve, zbulimet e tyre, e mbase edhe pamje të asaj epoke.

Kapiteni nuk do ta kish ndjekur atë zanore, siç u bind gjatë pjesës së dytë të lejës, sikur të mos qe kredhur në ca kthina shpirtërore e gjuhësore ku njeriut i ndalohej ta zgjaste gjuhën më shumë nga ç’kishte trurin. Mbase nga ai dëshpërim mashkullor që fanitet saherë ndërrohen moshat, - duke e shpërbërë vëmendjen e gjallimit e duke e ndarë përzemërsisht mes shtratit, pijeve të zgjedhura, sportit, lojës me letra, peshkimit etj, - Kapiteni kish nisur të fliste me të shoqen, me të bijtë e sidomos me Xhekin me vete, nga nëntoka, me një etje llahtarisëse. Kuvendonte me ta papushim, si me ca lugetër të hijshëm e të dashur, dhe kuptimin e atyre që thoshte e merrte vesh vetëm disa ditë më vonë. Kishin kaluar mbi tre muaj malli kur nisi t’i tregonte Xhekit përralla të shpikura nën tokë, përralla, të cilat s’kish mundësi t’ia thoshte te kryet e shtratit. Pasi përrallat thuheshin nga dhjetë herë, pasi përpunoheshin në brendësi me durimin dhe shkëndijimet poetike të lahutarëve, Kapiteni zhvillonte me vete njëfarë festivali. Përrallën fituese e shkruante në një fletore aritmetike, në faqet e së cilës, ndonjëherë, në pije e sipër, shtonte edhe nga një vizatim sqarues. Vizatimet u ngjanin mjaft atyre të lashtësisë, dhe ai nuk shihte këtu asgjë të keqe, sepse jetonte, me pak ndryshime, në një shpellë.

Atë dimër, gjatë Krishtlindjeve, festivalin e fitoi një rrëfenjë vërtet e padëgjuar. Natën e ndërrimit të viteve (më saktë: natën kur po ai vit ia merrte nga e para) Kapiteni disi pati përshtypjen se copëra të asaj rrëfenje diku i pat hasur, por nuk e lodhi veten me hamendje, sepse rrëfenjat s’kish ndërmend t’i botonte e ndokush ta padiste për kopjim. Nga fillimi i janarit, kur dilte për të pirë ndonjë kafe në qytezën pranë shpellës (një gërmadhë pallatesh katërkatësh, që dukeshin sikur sapo ishin nxjerrë nga një përmbytje), rrëfenja iu bë mjaft e dashur, madje e pazëvendësueshme. Prandaj vazhdoi t’ia përcillte Xhekit nga larg, mëse i kurreshtur të shihte nëse muza e përrallave do t’i falte edhe ndonjë gjë më të këndshme.

Ia përsëriste rrëfenjën Xhekit çdo natë, sa më vonë, nga ashti i nëntokës, kur Xheki nuk mund të ishte ende zgjuar. Ia pëshpëriste atë rrëfenjë me zërin e kulluar, njëfarësoj të vranët, drithërues, me të cilin shqiptohet kryelutja gjatë një liturgjie, derisa binte edhe vetë në një gjumë të kaltër, ujor, që s’dihej nga ç’moshë i vinte dhuratë, por që me siguri i vinte falë asaj rrëfenje. Asnjë rrëfenjë nuk ia pat ngjyrosur ditënetët aq këndshëm.

Rrëfenja e një ish-gjenerali dhe e Peshkaqenit të Tërbuar niste me “Na ishte se ç’na ishte...” Ajo mbase duhej të fillonte me “Na ka qënë se ç’na ka qënë, nuk dihet në ka qënë a s’ka qënë, dihet vetëm se ne, sot, më shumë s’jemi se jemi...” Rrëfenja bënte fjalë për një fëmijë që, pas shumë mundimesh e bukësh të ngrëna me helm, arriti të bëhet gjeneral. Rrëfimtari mbetej, si zakonisht, kapiten i një ushtrie që ishte përjetë në gatishmëri numur një dhe që i mposhtte armiqtë para se ata të hidheshin në sulm. Aty nga vjeshta e parë e jetës së vet, gjenerali i rrëfenjës ndjeu se s’mund t’i rrëfehej më njeriu, jeta iu zvordh, vdekja nuk i zgjonte më kurrfarë ankthi. Prandaj dha dorëheqjen nga gjithçka, zhveshi rroben bashkë me gradat, shiti pronat dhe bleu një margaritar. Me margaritarin në dorë, i lumtur, ish-gjenerali doli në det të hapur, që të çmallej me hapësirat, me ajrin e pastër, me vetë lirinë. Mirpo tek u jepte lopatave, margaritari i ra në det dhe ish-gjenerali nisi ta kërkonte. Atëbotë fanepset pranë barkës Peshkaqeni i Tërbuar dhe hap atë gojën e tij sa një shpellë. Ish-gjenerali rrëshqet t’i shpëtojë urisë së peshkaqenit, mirpo ky i vihet pas - dhe përndjekja zgjat gjer në pleqërinë e thellë të ish-gjeneralit. Kur ndjen se s’ka më fuqi, ish-gjenerali e sheh me vend të dorëzohet, se edhe ish-gjeneralët apo gjeneralët dorëzohen një ditë. Hedh lopatat, ngrihet më këmbë, gatitet të gëlltitet sa më me nder nga zorrët e Peshkaqenit të Tërbuar. I cili, me një shprehje zhgënjimi në fytyrë, ia pret:

“Kam kaq vjet që dua të të them se margaritarin e gjeta unë!”

Ia jep margaritarin dhe largohet.

Atë verë, Kapitenit mezi ia dhanë lejën të dilte mbi tokë. Pritej të dyndej një hordhi ushtarësh vërtet të dalë binarësh, kasapë të lindur, si me thënë, ushtarë të stërvitur vetëm për gjakderdhje e gjakpirje, armatosur gjer në dhëmbë me thika, ushtarë që çdo mëngjes, - siç theksonin raportet e fshehta, - hanin nga një peshk të gjallë, me gjithë hala, rrëkëllenin nga një gotë hashash e mprihnin dhëmbët me limë. Madje kësisoj edhe përzgjidheshin: nga madhësia dhe trajta e dhëmbëve. Më vonë u mor vesh se, në fakt, bëhej fjalë për një hordhi mercenarësh, e dihej se njeriu sot kërleshej më egërsisht për të holla se sa për të siguruar një vend në Parajsë. Por nuk ishte hera e parë gjatë atij viti me dëgjim të ngarkuar - e as gjatë karrierës së koklavitur të Kapitenit, kur pritej dyndja e një hordhie të ngjashme. E asnjëherë, asnjë hordhi nuk ish dyndur mbi nëntokë, teksa Kapiteni besonte, jo krejt pa të drejtë, se mërzia e pritjes, bjerrja e makthit, shndërrimi i ankthit në një shpërfillje të sëmurë, shpiknin hordhi vetëm për të shtyrë kohën. Sepse gjëja më e vështirë në këtë jetë paskësh qenë shtyrja e kohës, mbushja e asaj marrëzie pa anë e fund qoftë edhe me çikërrima. Ishe vazhdimisht në prag të çmendurisë, ose të një budallallepsjeje që përgjumte shpirtin, që mpinte trurin, aq sa Kapiteni kish filluar të mendonte se as ata që e shtynin kohën nën tokë, - duke përgjuar e përkthyer bisedat telefonike të të dyshimtëve, - e as të tjerët, Mbitokëshat, që dridhnin zinxhirin duke u hequr sikur përkujdeseshin me therrori për frerët e dynjasë, nuk ishin fort të lumtur. Ose, më saktë: ishin njëlloj viktima. Skllevër të një armiqësie që ushqehej çdo orë me përralla. Tani as Xheki nuk i gëlltiste më përrallat me luftra, ngadhnjime, përbetime e lavdira, gjë të cilën Kapiteni e pat vënë re gjatë lejës së kaluar, kur, thjesht për të bërë një provë, u pat rrëfyer të tre fëmijëve një pritje të vërtetë armiqsh. Atëhere Xheki (e thërrisnin kështu me shaka, se nuk i ndante syzet e diellit dhe shallin prej mëndafshi as në dimër, me një krekosje të hijshme tip Xheki Kenedi), pat rënkuar e mërzitur:

- Of, plapë ata po plisnit?! Po të tjelët, që i plitët vjet, eldhën? U ndeshët me ta? Kush fitoi? Ku janë ata që humbën?

Kurse buzëqeshja e butë e dy djemve, sa vinte e bëhej nënqeshje.

Tek hidhte këmbët mbi tokë, pas pothuajse një viti, veç ndjesisë së stërnjohur se po dilte nga një qivur apo se kthehej i rraskapitur nga një mërgim, Kapitenit i shkanë trush një sërë fjalish të palidhura. Habitem pse nuk përgjojmë mbi tokë. Saherë dal që këtu, nisem drejt sime shoqeje gati me mllef për ta lënë me barrë. Pse kam vetëm tre fëmijë e nuk kam aq fëmijë sa ç’kam dalje mbi tokë? Shkoi edhe një vit mes të vdekurve, për hir të ca të vdekurve të tjerë, duke thurrur plane kundër ca të vdekurve të tjerë, që të mos na harrojnë ca të vdekur të tjerë. Ç’palaço do të ma ketë zëvendësuar peshën gjatë këtij viti mbi time shoqe?! Që kur s’kam rënë në dashuri?!

Rrugën deri në qytetin turistik ku do t’i jetonte ato dy javë e bëri me tren. Të tjerëve mund t’u dukej çudi, por Kapitenin, atje nën tokë, e grinte malli gjer edhe për pijanecët e shkalafitur, për fytyrat e zgjyrosura të lypësve, për erën e haleve të trenit, por sidomos mekej, një grimë larg së qarës, nga rendja e peisazheve, ngjyrave, orëve përtej dritareve të trenit. Gjithaq e zinte malli për fjalët e thëna kuturu, me qëllim, ose jo, për fjalët e ndyra, të zgjedhura, fetare, për të gjitha fjalët e papërgjuara. I dukej se falë asaj ujëvare tingujsh, pamjesh, nën trokamën e rrotave të hekurta, mes fishkëllimave të mbërritjes nëpër stacione, i zëvendësoheshin përbrenda orët e stërgjata nën tokë, përfjalët (siç i quante) mëse të rëndomta (të gjitha të përgjuara: se ata që përgjojnë dikë, përgjohen edhe mesveti), dhimbjen drobitëse në kërcet e veshëve pasi hiqte kufjet, apo edhe shijen e fëlliqur të pijes në të gdhirë, pas ndonjë dehjeje dëshpërimtare mes atyre katër mureve të zyrës, që peshonin sa për njëzetekatër. Pat vënë re, megjithatë, se dehjet e mallit në vetmi, nuk e dërrmonin siç i ndodhte gjatë shërbimeve të gjata mbi tokë. Po: nëntokë shumë gjëra kishin një magji më vete.

Po ulej mbrëmja kur treni fishkëlleu para stacionit ku e prisnin. Kishte dalë vetëm e shoqja dhe Xheki; të bijtë nuk para e kishin parë të arsyeshme ta shkëmbenin me dy javë pushimesh në Maltë.

Në të djathtë, në krye të detyrës, ndërtuar aty me një mision të qartë, - dhe Kapiteni besonte tashmë në njëfarë misteri të arkitekturës, - ngrihej varreza e qytetit. Një varrezë tepër e madhe për një qytet të banuar kryesisht nga pushuesit. Por ai e shihte si shenjë mbarësie praninë e një varreze në qytetet bregdetare ku kalonte lejën, falë ligjit sipas të cilit ilaçi më i mirë për trishtimin e një të gjalli është dijenia se në botë ka më shumë të vdekur se të gjallë.

Po ulej mbrëmja, pra, edhe mbi shtëpizat e gurta të kolegëve që s’i grinte malli e që s’mbarsnin dot më njeri.

Urdhëri i parë që iu bë nyje në fyt gjatë pasdites së parë të lejës ishte: “Mos! Mos e lini të hedhë trutë në erë!” Urdhërin e jepte ai vetë, ia jepte njërit prej vartësve. Ishte fjala për një të dyshimtë që njoftonte prerë një të dyshimtë tjetër se kish vendosur të hidhte trutë në erë. Nuk duronte dot më. Kur i dyshimti tjetër e pyeste se pse nuk duronte dot më, ai që ngutej të hidhte trutë në erë i gjegjej: “Se mbusha dhjetë vjet martesë!”. Kapiteni po u avitej të njëzetave në martesë, po asnjëherë s’kish menduar të vriste veten. Mbase ngaqë, në të vërtetë, me shkuesinë e shenjtë të nëntokës e të gradave, ata pothuaj njëzet vjet mund të siteshin e të mos bëheshin më shumë se shtatë. Me një vështirësi të foluri nga ato të kllapive, Kapiteni përpiqej t’i bindte vartësit se jo kjo ishte mënyra më e drejtë, më ortodokse, të themi, për të hequr qafe armiqtë. Vërtet i dyshimti ishte i dyshimtë, por kjo nuk do të thoshte se ata duhej ta linin të hidhte trutë në erë. Përndryshe, po t’ia shpëtonin jetën, do të mund ta përgjonin më tej dhe të dokumentoheshin mbi të fshehtat që ai ngutej t’i merrte në botën tjetër.

Paskësh qenë në gjumë. Ishte vapë, pasdite plazhi, e sunduar nga ajo heshtje shurdhuese e së shtunës që të duket e dielë; binte tmerrësisht shumë dritë mes mureve të dhomës (aq sa ai u tremb se mos i binte drita, siç thuhej bje infarkti, bje të fikëtit etj); gjinkallat duhej të qenë shurdhuar përderisa cijatnin aq pa mëshirë. Kështu i ndodhte gjithmonë: ditënetëve të lejës ia merrnin frymën ëndrrat me nëntokë, kurse ditënetëve të shërbimit: ëndrrat me pushime buzë detit.

Kapiteni u ngrit ndenjurazi, ujë në djersë, dhe shqoi kurmin e mrekullueshëm të së shoqes. Ndjeu se mund t’i pushonte zemra: aq shumë e dashuronte. Thirreshin vetëm me fjalën “Shpirt”, e me kalimin e viteve, mbi a nën tokë, domethënë ai nën e ajo mbi, gati ia kishin harruar emrin e vërtetë shoshoqit. E tillë pat qenë jeta e tyre e përbashkët qysh në fillim: Shpirti kish rënë në dashuri me shikim të parë me Shpirtin, kishin bërë dashuri, ishin martuar, kishin bërë shumë dashuri, nga aq dashuri kish lindur një Shpirt tjetër, pastaj një Shpirt i dytë, një Shpirt i tretë.

Ngaqë jeta nën tokë ishte kafshërisht e varfër, gjatë ditëve të para të lejës, tek e shihte aq të hijshme, - s’ta jepte kurkund përshtypjen se pat kaluar tri herë para shtratit elektrik të pjelljes, - Kapitenin e mësynin ca si morrnica truri, një egërsi e pashpjegueshme, madje e shfrenuar, ta rrihte, ta vriste. Për kë mbetej aq e bukur?! Për kë i ndërronte mbathjet prej mëndafshi, buzkuqët, çorapet; për kë mbante erë aq të mirë; për kë flinte aq bukur, për kë ishte nënë e dhembshur; për kë dinte të bënte aq bukur dashuri; për kë nuk kishte asnjë dhëmb të prishur; për kë shkruante letra turbulluese; për kë dinte të përkushtohej kësisoj?! Mirpo kthetrat e kësaj egërsie e gërvishtnin vetëm javën e parë, çuditërisht pak pasi bënin dashuri e pinin nga një gotë xhin tonik në ballkon, ulur mbi peshqirët e plazhit, kapur për dore. Java e dytë ishte e lumtur si në parajsë, përjashto të dielën pas mesnate, kur niste e hëna e javës së mbrame - një e hënë drobitëse, pa muzikë, e stërlodhur nga vogëlimat, nga labirintiket biseda mëse bashkëshortore, si do të bëjmë kur të ikësh, duhet blerë nje (...) për (...), i duhet dërguar një kartolinë, po nëse ti, atëhere ne, patjetër - një e hënë, kur, tinëz, me një ngulm kllapitës, copëra nga bisedat e përgjuara, - që e prisnin gati me epsh që brenda kufjeve, - fillonin t’ia kërcënonin gjumin, t’ia zinin frymën, fjalë e shprehje të rëndomta qëniesh të panjohura që pandeheshin të dyshimtë e që, si të gjithë të padyshimtët, nuk do të rronin më shumë se njëqind vjet.

- Bëj një dush, të çlodhesh, - i tha Shpirti. Pastaj dil një shëtitje anës detit me Xhekin, se mezi ka pritur. Ndërkaq unë po hekuros, dhe në darkë shkojmë ulemi në ndonjë tarracë.

Kapiteni e puthi në buzë, në ato buzët e buta e gjithnjë të ngrohta, (frymëzuese, i quante ai).

Xheki ishte bjonde. Sapo kish mbushur katër vjeç, mirpo fliste shkëlqyer, pa gabime, sikur të ishte të paktën në klasën e katërt. Atë vit kish arritur ta bënte edhe “l”-në “r”. Ishte befasuese dhuntia e Xhekit për të folur pa gabime. Kjo ndofta ndodh, mendonte Kapiteni me të qeshur, ngaqë e kemi zënë kur qënia ime gumëzhinte nga fjalët e përgjuara. Asokohe (thua se zënia e Xhekit, njëfarë zënie shpirti ndër leqet e ëmbla të shtratit, pat ndodhur mbi dhjetë vjet më parë) shpirti i saj, tek merrte trup përmes nesh, spastronte nga kujtesa e ardhshme pjesën e rëndomtë e të papërkryer të fjalëve...

Kur takohej me të atin, shumica e fjalëve dhe fjalive të Xhekit zëvendësoheshin me “Babi”. Dukej e uritur për ta thënë atë fjalë në prani të bartësit, ndoshta ngaqë përmendjet nëpër ëndrra, biseda e lutje para gjumit ia theksonin mungesën. Një vit më parë, tek vërente me sa përgjërim e shqiptonte fjalën “Babi”, Kapiteni i pat thënë së shoqes se Xheki po vuante jashtë mase nga malli dhe kish rrezik t’i jepte atij përmasa engjëllore apo prej lugati. Prandaj, ndofta edhe për ta qetësuar, kish nisur t’ia tregonte ato përrallat në gjumë. Ishte e natyrshme që të gjitha ngjarjet e përrallave të zhvilloheshin në qiell dhe në ujra dhe që shumica e banorëve të ishin zana, engjëj e peshq. Kur përrallat zgjateshin përtej durimit të tij prej ati dhe festivalet i zvjerdheshin, Kapiteni kuptonte se po ia rrëfente vetes pó për të fituar kohën e vrarë nën tokë. Kulmi ishte se këtë verë, Xheki i dinte disa prej përrallave me qiej e ujra të nënkohës mes dy lejave të fundit. Kjo dëshmonte qartë se atë e bijë kishin zbuluar një fill të shenjtë bisede, një fill që nuk ndehej në këtë botë, ose që e përshkonte këtë botë pa mbajtur parasysh përmasat dhe pengesat e njohura, dhe mund të merreshin vesh edhe kur njëri fliste e tjetri flinte, pavarësisht nga largësia e koha që kalonin larg njëri-tjetrit. Për këtë arsye, gjatë gjithë vitit, para se të binte në gjumë, i tregonte së bijës nga një përrallë me zana, engjëj e peshq. Me kalimin e kohës, kur afroheshin Krishtlindjet dhe Xheki merrej me përgatitjen e bredhit, hordhitë e armiqve priteshin të dyndeshin nga deti. Zanat dhe engjëjt nuk kishin dalë të zotë as sa për ta zhvendosur Kapitenin në një zyrë mbi tokë, prandaj edhe përrallat u pushtuan nga peshqit. Aty nga fundi i janarit, Kapiteni ishte një mjeshtër i vërtetë në përrallat me peshq e gjallesa të tjera nënujore, të cilat, - e pranonte, - kishin dalë më magjepsëse se rrëfenja me ish-gjeneral e Peshkaqen të Tërbuar. Dhe kish nisur të hante me babëzi vetëm prodhime deti: ikra të të gjitha ngjyrave, karavidhe, ton, oktapodë, midhje.

Ia njihte mirë shijen kësaj shëtitjeje pasdite anës detit, me Xhekin për dore. Çasti i parë mezi kalonte, me njëfarë mpirjeje në tru, me një përhumbje vështrimi e trullosje veshësh. Një vit nën tokë mjaftonte të çmësoheshe me ëmbëlsinë e femrave të zhveshura, me lëvizjet e tyre dalldisëse, me lëvrimin e sisëve dhe me shkëlqimin e ujit të kripur mbi lëkurët ngjyrë bronxi.

Xheki ishte e lumtur. Ecte përkrah tij me krenarinë e së vetmes vajzë që ka baba në këtë planet, dhe që ka babanë më të bukur të mundshëm. Nuk flisnin. Në të gdhirë, pasi kishin lodruar në shtrat dhe kishin ndrequr mangësitë e rrëfenjës me ish-gjeneral e Peshkaqen të Tërbuar, - se Xheki atë kish dashur, - pasi ishin kredhur të përqafuar në një gjumë engjëjsh, Xheki i kish kthyer shpinën, pastaj qe kthyer me duart e hapura për një përqafim nga ata të ndarjes, dhe e pat kapur me forcë për veshësh. Përgjumtas, Kapiteni pat menduar se Xheki po shihte ndonjë ëndërr ku binte në ndonjë humnerë, dhe veshët e babit i shërbenin si dy parashuta shpëtimtare apo flatra zogjsh të mëdhenj.

- Ç’janë këta peshq, Babi? - pyeti Xheki

- Peshq të vdekur, - tha Kapiteni.

- Po pse qeshin?

Kapiteni ia plasi të qeshurës. E shoqja i pat thënë se këtë vit, për habinë gjer edhe të peshkatarëve të regjur, peshqit e kësaj ane kishin filluar të ngordhnin në tufë. Gazetat njoftonin se qënkej shfaqur një lloj i përbindshëm algash, të cilat e thithkëshin ajrin nënujor me babëzi, dhe shumica e peshqve ende të parritur nuk ngopeshin dot me frymë. Të gjithëve u plasnin fshikëzat, dhe dallgët e mbushnin bregun me kufoma peshqsh syzgurdulluar, me barqe të çarë nga ku vareshin si jargë flluskat e plasura.

Xheki pat kujtuar se peshqit e plasur qeshnin.

Jo, mendoi Kapiteni: kështu do të kisha qeshur unë po të më plaste fshikëza nën tokë. Po hëpërhë vdekja s’mund të më kënaqë, se ti je e vogël, nuk ke nisur të më largohesh aq sa të ndjej, si çdo prind në vjeshtë, se mund të të le vetëm në këtë botë.

Dëgjohej hungërima e një altoparlanti. Një pjesë e pushuesve po mbyllnin çadrat dhe po ktheheshin të hanin darkë. Një burrë i zeshkët, veshur me pantallona të shkurtra, me shapka shumëngjyrëshe e me një shapkë mbi të cilën ish qëndisur “US Army” mbante varur pas qafe tre aparate fotografikë dhe fliste në altoparlant. “Fëmijë të shtrenjtë, thoshte fotografi, ju e dini se paratë janë një sëmundje vdekjeprurëse. Mos i lini prindërit tuaj të vdesin. Merrjuani paratë dhe ejani të bëni një fotografi të paharruar me majmunkën Efi, majmunka e vetme dhe më e hijshmja e kësaj krahine. Fëmijë të shtrenjtë...”

- Ke qejf të bësh një fotografi me Efin? - e pyeti Kapiteni.

- Kam qejf të ta shpëtoj jetën, - qeshi Xheki.

Shumë herë Kapitenit i kish ardhur ta ngrinte në krahë e ta pyeste: “Nga ç’jetë tjetër të vijnë këto përgjigje, Shpirt?!”

Kapiteni nuk mbante mend asnjë nga përgjigjet që u pat dhënë prindërve në fëmini.

Majmunka Efi ndaloi para tyre. Ishte thatime, e rreshkur e zeshkane, si ndonjë mumje vjehërre. Pispillosej mbi një makinkë fëmijësh dhe klithte saherë ndonjë pushues zgjaste dorën ta lazdronte.

Bënë një fotografi me të paharruarën Efi.

- Babi, - tha Xheki. Po majmunkat qeshin si peshqit?

- Jo, - tha Kapiteni. Majmunkat nuk qeshin kurrë.

- Po Peshkaqeni i Tërbuar qesh?

- Mezi po presim të qeshë edhe ai, - tha Kapiteni. Do të qeshë edhe ai një ditë, se s’ka nga t’ia mbajë.

- Ti mund ta vrasësh Peshkaqenin e Tërbuar, po deshe, apo jo?

- Nuk më ka vajtur ndërmend. Më mirë do të ishte ta lajmëronim ish-gjeneralin se Peshkaqeni i Tërbuar nuk e ndjek për ta ngrënë, po për t’i dhënë margaritarin e humbur.

- Më bëhet pipi!

Hëngrën darkë në një piceri buzë bulevardit.

Mbi tryezat e shtruara shkeleshko valvitej një këngë qaramane magjypësh. Këto përjargje me melodi të vjedhura sapo kishin dalë në modë, - manele quheshin, - dhe po marrosnin njerëzinë. Vargje mejhanesh të errëta, përzjerje kuje, dhembkash e epshi qëniesh që gjallonin shumë pranë tokës - manelet mund të të shtinin në kurth të papërgatitur tek endeshe verbtazi nëpër ndonjë skutë pakënaqësie apo ëndrre të paplotësuar të vetes, e të të ripagëzonin me lotë.

Shpirtit i vinte për të vjellë nga manelet. Kapitenit nuk i bënin aq përshtypje, madje e ndihmonin të çlodhte dëgjimin, ashtu siç e ndihmonin të gjitha gjërat që mund të dëgjoheshin nga të gjithë.

- Jeta është varfëruar shumë, - tha Kapiteni.

Të tilla fjali i vinin saherë hante mbi tokë ndonjë gjellë të zgjedhur.

Po hanin “Cordon Bleu”.

- Si “është varfëruar shumë”? - pyeti Xheki.

- Në kuptimin që këtë vit kanë vdekur shumë peshq të vegjël, - qeshi Kapiteni.

- Ndofta mot do të ngjallen prapë, - tha Xheki.

- Po, - tha Shpirti. Peshqit ngjallen gjithmonë një vit me vonesë.

- Po njerëzit sa vjet me vonesë ngjallen?

Hej Perëndi, qeshi me vete Kapiteni, duke ia shkelur syrin Shpirtit. Jemi të përgjuar gjer edhe nga fëmijët tanë. Po na shkon jeta nga përgjimi në përgjim. Duket sheshit se e kemi tepruar sa më s’mban me llafe të kota, e qielli ka vendosur të na kalojë nëpër një rrjetë të pafundme kontrollesh.

Shpirti ishte e mrekullueshme. Dritëzat e kaltra e të portokallta të verandës e vishnin që mbrapa me njëfarë veli hyjnor - dhe kish një buzëqeshje aq të dhembshur sa mund të mallëngjente edhe drurët. Kapitenit i erdhi të niste një poezi, por u ndruajt se mos, në ato kushte, ndikohej nga vargjet lotsjellës të maneleve.

Shpirti pa orën dhe tha se, po të donin, mund të shkonin në cirk. Një lejë e pushtuar nga kafshët, mendoi Kapiteni. Paskësh bujtur në qytet një cirk i famshëm polak, me gamile, elefantë, ponei, papagaj, qenushë lozonjarë. Duhej të kishte vende të lira, se cirku ndodhej aty qysh prej tri javësh.

- Do? - e pyetën Xhekin.

- Tej-mase! - tha ajo.

Rrugës u takuan me një fotograf tjetër, që mbante një fjalim edhe më të thellë. “Të dashur kolopuçë, thoshte fotografi, mos harroni se një ditë do të rriteni. Atëhere do të shihni se jeta ngjan shumë me një shkretëtirë. Mos e humbni rastin për të bërë një fotografi të paharrueshme me gamilen Hajmali. Fëmijë të dashur, mos harroni se gamilet durojnë edhe dy javë pa ujë (sa ç’duroj unë pa nëntokë, nënqeshi Kapiteni) dhe fotografia me gamilen Hajmali do t’ju sjellë mbarësi dhe do të jeni më të fuqishëm ndaj shkretëtirës që ju ka zënë pusí...”

- Babi, ç’është shkretëtira? - pyeti Xheki.

Vetë jeta ime, desh i shpëtoi Kapitenit.

- Është një fushë shumë e madhe, me rërë e me shumë vapë, - tha Shpirti.

- Pse nuk ka ujë si këtu?

- Ujë nuk ka kudo, - tha Kapiteni. E kemi thënë se uji është burim i jetës.

- Po pse mos burojë jeta edhe në shkretëtirë, ë? Ç’faj ka bërë shkretëtira, që të mos ketë ujë?

Kapiteni e hipi mbi gamilen Hajmali.

- Mund të hipni edhe ju, - u tha fotografi.

- Jo vetëm mundim, - qeshi Kapiteni, - po kemi nevojë të ngutshme!

Shpirti buzëqeshi me trishtim.

Grupe kalimtarësh ndaleshin të soditnin ngjarjen.

Rrufeja e aparatit i dha gamiles ngjyrë teneqeje të lagur.

- Sa vjeç të jetë kjo gamile, ë? - pyeti Xheki.

- Rrezik sa vetë shkretëtira, - tha Kapiteni.

- Sa vjeç është shkretëtira?

Kapiteni e mori në krahë dhe i puthi hundën.

- Nuk duhet t’i dimë të gjitha, - i pëshpëriti. Mëso se nganjëherë është shumë keq të dish më shumë nga ç’duhet. Nuk është e shëndetshme, kupton? Bota mbahet pa u shkatërruar vetëm se njerëzit nuk dinë më shumë se ç’duhet. Duhet ta duam fshehtësinë e ca gjërave...

- Unë dua fshehtësinë tënde, Babi, - tha Xheki. Dua edhe fshehtësinë e Shpirtit.

Gjetën bileta pa vështirësi. Në oborrin e vogël të cirkut, para hyrjes në çadër, shiteshin mollë të pjekura lyer me çokollatë të lëngët. Blenë nga një mollë të larë në çokollatë. Po kapërcenin pragun, kur Xheki nisi të thërriste me të madhe, në një nga ata shpërthime të beftë lumturie, që të trembnin.

Kapiteni dhe Shpirti kthyen kokat. Në të majtë, nën njëfarë tende të shkalafitur, rrinin dy elefantë. Elefantë prej vërteti. Asnjëri nuk kishte parë ndonjëherë ndonjë elefant prej vërteti.

- Foto, foto, - bërtiste një nga polakët e cirkut.

- Foto, foto, - përsëriti Xheki.

- Mirë që ky nuk ka si mban fjalime, - qeshi Kapiteni.

U rreshtuan para dy elefantëve prej vërteti që dukej të ishin burrë e grua dhe buzëqeshën. Asnjëri s’kish buzëqeshur ndonjëherë para ndonjë elefanti të vërtetë. Nuk kishe ndonjë arsye bindëse për të buzëqeshur me dy bashkëshortë elefantë pas shpine.

Fotografia doli pas një minute. Xheki ngulmoi ta mbante vetë derisa të thahej. Kapiteni mezi e njohu veten. Kish pritur, si zakonisht, që mbi tokë të dukej i ligur, me një hije morti mbi tipare, mirpo u zhgënjye. Ishte krejt njëlloj si nën tokë: me një shëndet të hekurt, thua se e prisnin edhe ca vite të mirë nën tokë, me veshët ngrehur për të mirën e kësaj pjese të njerëzimit. U ndje binjak dhe nuk i pëlqeu.

- Po elefantët ç’kanë ndonjë të re? - pyeti Xheki kur hynë në çadër.

- Kanë një kujtesë të jashtëzakonshme, - tha Kapiteni.

- Më të jashtëzakonshme se e jotja, Babi?

Nuk arritën t’i përgjigjeshin, se i mbështolli si ndonjë shtëllungë cijatja e trumpetave, troku i kuajve të bardhë që hapnin shfaqjen, britmat e fëmijëve dhe duartrokitjet e shfrenuara.

Dolën një orë para mbarimit, sepse Xhekin e zuri gjumi në krahët e Kapitenit, ndofta ngaqë vërtitja e kuajve të bardhë, si kali në lëmë, e kish lodhur.

Kapiteni e mbajti në krahë, si atë ditë kur e pat marrë nga materniteti, mes bulevardit të vetëm të qytetit, në trotuaret e të cilit kishin filluar të faniteshin lavirat e etura për plakushë të huaj dhe shitësit e drogës. Më të rrallë kalonte ndonjë veturë dhe ndonjë llandon i zi, në ndenjësen ngjyrë vishnjë të të cilit, përqafuar me përdëllim, ndonjë çift me sytë ngrirë drejt yjeve përparonte drejt territ që ndehej deri në qytezën fqinjë.

Xheki nuk u zgjua kur ata ia ndërruan veshjet e mbrëmjes me pizhamatë ngjyrë vjollcë e as kur Shpirti ia tha lutjen e paragjumit me zë të ulët, duke i ledhatuar flokët. Kapiteni e vendosi pastaj në mes të shtratit dhe e puthi në ballë.

Xheki nuk i hapi sytë, i preku veshët me duar dhe i pëshpëriti si nëpër zhgjëndërr:

- Një kështjellë, mirë Babi?

- Çfarë kështjelle? - e pyeti ai.

- Një kështjellë prej... prej kristali... Mirë?

- Mirë, - premtoi Kapiteni.

Hyri në banjë, bëri dush me ujë të ulët, pastaj u parfumua dhe doli në ballkon. Shpirti po e priste. Kishte përgatitur dy gota me xhin tonik dhe e priste. Ishte vetëm në këmishë, pa mbathje, pa sytjena, dhe e priste. U puthën gjatë. Kapiteni kish parasysh Xhekin, mrekullinë e vogël me emrin Xheki, mrekullinë që të vinte ta haje të gjallë. Ta haje, që të mos e lije të rritej. Ta haje, që të mos ishe i lirë të vdisje. Gjithnjë kish pasur përshtypjen e çartur se dy djemtë i kishin lindur vetëm që t’ia hapnin rrugë Xhekit, ndonëse, kur patën qenë vogëlushë, as ata nuk i pat dashur më pak. Nëse Xheki do të kish qenë fëmija i parë, do të kish mbetur e vetmja.

Bënë dashuri pa folur, pa zhurma, siç dijnë të bëjnë prindërit me fëmijë të vegjël, tashmë të regjur që klithmat e rënkimet e ëmbla t’i shndërrojnë në heshtje. Një heshtje që nuk është ndofta veçse thelbi i mallit që pason dhe dorëzimi i këndshëm para fatit që të ka lidhur në jetë me këtë qënie e jo me të tjera, të ëndërruara kalimthi, e as me qënie për të cilat ke nganjëherë bindjen se ishin lindur për ty.

E kapi veten në një ëndërr tjetër, pa kurrfarë lidhjeje me atë të dyshimtin që donte të hidhte trutë në erë. E pa veten në shkretëtirë, duke tërhequr për litari gamilen Hajmali, i dëshpëruar nga etja, duke pyetur me zë të zvargur: “Po sa është viti, moj Hajmali, sa ka vajtur viti, ë?”.

Shpirti i solli një gotë ujë dhe e puthi. Po gdhinte.

Kapiteni e kuptoi me të parën se ç’kuptim kishte ajo “Sa është viti” e thënë si “Sa është ora” dhe e mori Shpirtin mbi gjoks, dhe i erdhi për të qarë. Nuk kish qenë hera e parë që ajo, pas dashurisë, në shtrat, punonte me shtiza, mirpo atë natë Kapiteni e pat vënë re më qartë. Atë natë, pas cirkut, pas dashurisë së hatashme në ballkon, mbi peshqirët e kripur, pat vënë re se Shpirti tani, heraherës, nuk e ndillte gjumin me të lexuar, por me thurrje trikosh e pulovrash për fëmijët e për të. I pat sëmbuar lugu i gjoksit, vetë shpirti; e pat ndjerë veten jo sikur shihte gruan e tij të dashur tek përgatiste shtizat, po sikur e afronin me zor drejt një tyte pushke që do t’ia bënte kafkën fërtele.

- I ke mbaruar të gjithë librat? - e pyeti.

Shpirti nuk e kuptoi.

- Ke hequr dorë nga leximet?

- Jo, - tha Shpirti. Por tani gjej rrallë libra të mirë. Ata më të mirët t’i dërgoj ty. I ke, apo jo?!

- Të paprekur, - tha Kapiteni.

Si mund t’ia shpjegonte se tërë ata libra kishin nisur t’ia thithnin ajrin e fjetores, madje ta dëbonin që aty. Jeta e tij nëntokësore lidhej gjithnjë e më pak me fjalën e shkruar. Për t’i bërë ballë hordhisë së aq librave, kish nisur t’i përzgjidhte. Mirpo as ata të zgjedhurit nuk ishin pak. Për t’u bërë ballë, e sidomos për të mos u helmuar nga ai avull i shenjtë e i padukshëm që nxjerr pjesa e shpikur, e rreme, e librave, kur të dhemb shpirti, kish nisur të falte vetëm faqet më të bukura. Mbetjet ua jepte ushtarëve, ose i digjte në sallën e ngrënies, e tani kishte në dhomë vetëm një raft, ku, në fakt, nën kapakë librash të famshëm, rrinin lidhur me spango letrat e Shpirtit dhe të atyre pak miqve që nuk e kishin bërë lanet.

- Të paprekur, - përsëriti.

Dita nisi si të gjithat ditët me lejë, në plazh, larg përgjimeve e tabieteve që e ruanin nga çmendja. Doli të blinte gazetat, një bukë të ngrohtë, tri pako të vogla me gjalpë, tri pako të vogla me djathë, tri pako të vogla me reçel luleshtrydhesh, treqind gram sallam, një shishe qumësht, tri gota kartoni me kos të freskët dhe cigare. Gjatë lejës nuk pranonte t’ia sillnin ushqimin në shtrat dhe sillej sikur të ishte një njeri i thjeshtë, minator, ta zemë, që nuk ka shijuar e nuk do të dijë si është kur të gjithë të shërbejnë.

Plazhi ishte i qetë.

Zetorët që mblidhnin kufomat e peshqve dhe tufat me bimë të kalbura largoheshin drejt perëndimit si një karvan me robër të plagosur.

Dy fshatare të shëndosha, me lëkurë të bardhë gëlqere, bënin fotografi, të ngrefosura, secila me nga dy peshq të ngordhur në duar, peshq të plasur natën e kaluar, ose nga ata që dallgët i vrisnin duke i zgërlaqur pas shkëmbinjve të bregut. Dukej sikur synonin t’u mburreshin të njohurve se sa peshq kishin dhënë shpirt me t’i parë ato.

Kapiteni hapi gropëzën ku ngulnin çadrën, zhveshi Xhekin, pastaj u ul të pinte një cigare.

Xheki dhe Shpirti hynë menjëherë në ujë, duke shtyrë me këmbë kamardaren.

- Mos harro kështjellën, Babi! - i thirri Xheki.

Kapiteni hapi shuplakat që nuk gjenin në kujtesë asnjë kështjellë.

- Kështjellën që më premtove mbrëmë, - shtoi ajo. Hë, mo, Babi...

Kapiteni ndihej i lodhur, por iu kujtua kështjella në fjalë. Mirpo nuk dinte në bëhej fjalë për kështjellëzën prej eshtre ku ushtari pat mbyllur tingujt ende të shenjtë të kësaj jete, apo për ndonjë tjetër. I dhimbte zemra. I qe rënduar. Pamje të largëta, si prej fëminie, por të një fëminie tjetër, të papërkthyeshme, i endeshin në kokë, teksa një “alo, alo” e magjishme, dërguar në ajër nga ndonjë zanë, me gjestin me të cilin fryhen puthjet nga dora, i sillte gjumë. Në breg, shumë fëmijë, prindër e gjyshër, ngrinin kështjella rëre. Ndjeu njëfarë ndohti kur kujtoi me sa përkushtim krahasoheshin dashuritë e dështuara me kështjella rëre në poezitë dhe hartimet e gjimnazit. Po, po, vendosi papritur. Do t’i ngre Xhekit një kështjellë prej rëre. Një kështjellë që t’i lerë pa mend të gjithë mbitokëshat që do ta shohin.

U ngrit, mori kovën e kuqe prej plastiku të Xhekit, nxori lopatëzat, grebllën, cfurkun, kazmën, format prej teneqeje që ngjanin aq shumë me kallëpet e biskotave të së gjyshes, dhe ia nisi. Zgjodhi një shesh rëre ku shkuma e dallgëve nuk arrinte. Pranë kangjellave të hotelit, nja dy femra sisëjashta, soditnin me dylbi. Në ujë, ca çifte bënin sikur mësonin not.

Kapiteni mbase nuk do ta kish ndjekur zanoren gjer në fund po të mos i qe futur ndërtimit të asaj kështjelle. Në fillim rrethoi vendin me guriçka e me guacka të thyera që vezullonin. Kanë guackat sedef, pyeti veten. Kanë, apo s’kanë?! Hyri në ujë, u përkul dhe e mbushi kovën me ujë. Rërë kishte sa të doje. Rërë kishte sa për një jetë njeriu, sa të të dilje nga fiqiri. Kur Xheki dhe Shpirti dolën të thaheshin, Kapiteni kishte përfunduar gjysmën e bedenave. Xheki dridhej nga gëzimi.

- Shkoni për një shkëmbim përvoje, - u tha Kapiteni. Studjoini mirë të gjitha kështjellat përreth dhe më sillni hollësirat që ju duken me vend.

Shpirti buzëqeshi me njëfarë habie. Ndoshta gjuha e tij iu duk pak si mjaft ushtarake.

- Shkoni, - tha Kapiteni. Mbase gjeni kohë të sillni edhe aparatin fotografik, që të mos e humbim këtë kryevepër.

Xheki dhe Shpirti dolën përgjatë bregut për një shkëmbim përvoje.

Kapiteni punonte gati pa peshë trupi, i përqëndruar në trajtën e kështjellës si ndonjë ngasje mbi shpirtin e lëkundshëm të ndonjë mëkatari. Nuk deshi ta bënte katrore. Shtetit i lipsej një kështjellë rrumbullake, njëfarë bunkeri madhështor, me diçka prej xhamie, që të mos donte t’ia dinte as nga plumbat, as nga furtunat, as nga mallkimet që u qepen zakonisht gjërave me thepa. Një kështjellë rrumbullake dinte t’i joshte ndryshe rrezet e diellit e të hënës, dinte t’i fanitej veshtrimit me hijeshinë, paqen dhe dritëhijet shurdhuese të një kryevepre. Me një kështjellë rrumbullake hynin më lehtë në marrëdhënie edhe sferat e shenjta, aureolat, shpirtrat. Një kështjellë rrumbullake, sa më e përkryer, sa më e ngjashme me bërthamën e këtij universi, mund të luante një rol të papërfytyrueshëm në fatin e Xhekit, të Kapitenit, të Shpirtit, duke u përshtatur e madje duke u bërë pjesë e rëndësishme e muzikës së sferave. Mund të përgjunjeshin rreth saj e të luteshin. Mund të përgjunjeshin rreth saj e askush të mos i përgjonte. Prandaj rëra duhej lagur me largpamësi. Rëra duhej lagur në mënyrë të atillë që as të mos ngurosej, por as të mos mbetej si pelte. Rëra duhej lagur me mjeshtëri e ndjenjë të lartë përgjegjësie, muret duheshin lëmuar me gishta. Jo me vegla plastike apo të metalta, por me gishta, me qëllim që në kështjellën e rrumbullakët të lëvrinte vetë shpirti njerëzor, e brenda saj, nën kupolë, të përzjeheshin si në një liturgji të gjitha fjalët ende të shenjta, ende të panjollosura, të gjitha bashkëtingëlloret e zanoret e gjuhëve të tokës, të gjithë tingujt, të gjitha heshtjet, veçanërisht heshtjet në mbrëmje, buzë detit, heshtjet që bartin kujën e sgalemëve, misterin e korbave, cijatjen e gjinkallave e të majmunkave të paharrueshme, gërvimën e gamileve fatsjellëse, thelbin e zërave të papërgjuar, të zërave që brofin nga skutat tashmë tërë pleh të fëminisë, zërat e dashur e të pakuptuar në kohë të gjimnazit, zërin e nënës që pat mërguar në tjetër botë, të babës që nuk ishte më në këtë botë. Nën kupolën shkëlqimtare, prej opali, të kështjellës rrumbullake,

- Babi?

do të endeshin ata tinguj të shenjtë, ato ngjyra hyjnore, do të mbështilleshin ngadalë, si nëpër zhgjëndërr, me aq mall, me aq dhembje për bjerrjen e kujtesës, për kapitjen që të përgjum pa u lutur, me aq kafshë të dashura, metafora, copëra rrëfenjash të thëna nga larg, me aq

- Babi-i!

Kapiteni tha: “Po, zemra ime, po mbaroj”.

Kapiteni tha: “Shkoni hani drekë pa mua, se s’mund ta le kështjellën përgjysmë”.

Kapiteni tha: “Hë, gjetët ndonjë gjë që ia vlen? E dija që jo”.

Ato kishin ngrënë drekë pa të, pastaj kishin ardhur ta merrnin, kishin sjellë edhe aparatin fotografik. Kapiteni nuk e ndërpriste dot punën. Ato kishin bërë disa fotografi rreth kështjellës ende të pambaruar, pastaj qenë kthyer në dhomën e hotelit për të marrë një sy gjumë, e nuk ishin trishtuar, se kështjella ishte aq rrumbullake dhe aq e bukur, sa ishin shajnitur. Ato kishin fjetur të përqafuara atje në dhomën e zhveshur të hotelit, nën gërrhitjen nanuritëse të detit dhe vajin e maneleve, mes laryshitjes së hijeve mbi mure, të mbështjella me çarçafët e bardhë. Ishin zgjuar pas dy orësh që tashmë i kishin dhënë kështjellës rrumbullake shndritjen e një kristali të lashtë, mbushur me të fshehta - një kristal i rrumbull që mezi priste t’ia përcillte dijet një kristali më të ri në moshë. Ato ishin veshur për shëtitje, ishin lyer me buzkuq, ishin stërkitur me parfum. Xheki kishte vënë syzet e errëta, kish lidhur mirë shallin e mëndafshtë.

- Babi-i-i!

Ato kishin bërë fotografi të tjera rreth asaj sfere kristali të rrënjosur në breg dhe kishin larguar me lopatëzë peshqit e plasur që sikur qenë zvarrisur të kaptonin bedenat, teksa Kapiteni ngutej të mbaronte punë para se të ulej nata, se kur të ulej nata kokrrizat e rërës nuk do të kishin nga të vilnin dritë, e kështjella mund të dukej jo prej kristali, po prej balti. Ato i qenë hedhur në qafë, e kishin puthur, i kishin ledhatuar flokët, pastaj ishin nisur ta prisnin tek piceria e një nate më parë, e lusnin shumë të mos vonohej, të mos i linte vetëm, kështjella ishte një kryevepër, Xheki qe përlotur nga gëzimi.

Ato kishin porositur nga një lëng bananesh, kur Kapiteni kish ndjerë se kështjellës i mungonte një vegël. Kapiteni e kishte atë vegël në dhomë, dhe etej të shkonte ta merrte, mirpo ndruhej se mos të dehurit e bregut apo ndonjë çift që përleshej embëlsisht mbi rërë, apo thjesht era, ia prishnin kështjellën.

Ato kishin filluar të bëheshin merak, kishin nisur t’i varnin shpresat tek ora e dorës e Shpirtit, qenë ngritur nga tryeza, ishin çapitur me ankth drejt bregut, kur Kapiteni ndodhej në dhomë, dhe ato ishin qetësuar menjëherë tek shquanin nga larg kështjellën prej kristali, vetmitare, në breg, kështjellën që dukej si kokordhoku i fshehtë i bregut. Ishin nisur drejt dhomës; që të mbërrinin më shpejt, Shpirti e pat marrë Xhekin në krahë; mirpo dhoma ishte e kyçur; ato ishin derdhur brenda sikur të mos ishin dy, por dhjetë a më shumë shpirtra. Kishin dalë menjëherë në ballkon, në korridorin e jashtëm, nuk kishin pasur nerva të prisnin ashensorin.

- Babi-i-i! Babi-i-i-i!

Dhe e kishin gjetur babin pas dhjetë minutash përvëluese, gati të verbuara nga tmerri, e kishin gjetur shtrirë në breg, me këmbët në ujë e kokën mes peshqsh të plasur, me një buzëqeshje foshnje në fytyrë. Dhe e kishin gjetur babin gjallë, shëndoshë e mirë, të pashëm e të fuqishëm si kerubin, dhe kur e kishin pyetur “si qe puna, ç’kish bërë vaki”, babi u qe përgjigjur se “ishte mirë, tani vërtet ishte mirë, tani ishte vërtet mirë, se kish ndjekur gjer në fund atë i-në e mrekullisë së tij, Xhekit...” Atëçast ato vunë re se babi mbante në duar dy shtizat me të cilat Shpirti kish zëvendësuar leximin, dhe se me ato shtiza kish përshkuar pa iu dridhur qerpiku, me një dhimbje mbretërore, daullen e veshëve, sikur të kish dashur t’i takonte majat e shtizave në qendër të kokës, diku mes hundës e gojës. Pjesën tjetër të i-ve babi i dëgjoi tashmë vërtet nga larg, por nga shumë afër, duke pyetur veten se cila dorë kish pasur kohë e frymëzim të hapte mes kështjellës prej kristali një tunel të vogël, teksa ai rrëmonte në dhomën e hotelit për të gjetur shtizat, një tunel kuptimplotë, sepse kështjella vërtet pat qenë e përkryer, mirpo, kushedi pse, nuk kishte asnjë derë, asnjë dritare, asnjë vrimë, cila dorë që nuk ngjasonte me dorën e ëmbël të Shpirtit.

Nga "Si u pushtua Çmendustani", Buzuku, Prishtinë 2004