Hapësira që vazhdon të mbahet peng

[Ex Oriente lux. Kur jeta trëndet mbi kokë. Jemi “në Portat e Lindjes, ku asgjë s’merret seriozisht”. Mbështetës të Jetës së Epërme në “Fuçinë me Barut”. Xhelatë dhe të flijuar. Atje ku hahet më mirë dhe atje ku vuhet më bukur. Nga vuajtja vetjake – tek vuajtja e dhe në vend të të pagojëve. Vuajtja nxjerr emrin nga numuri. “Bukuri tmerrisht e dashur / Llaftari tmerrisht e bukur…” Përkthime nga Jogjuha / Mbigjuha. Më thuaj për çfarë vuan, të të them cili je; sepse do të kuptoj çfarë dashuron dhe si dashuron. Një Shekull i ri, apo vetëm njëqind vjet të tjerë… Vuajtja që, përmes tekstit, njëson kohët dhe qëniet, duke ringjizur kontinentin e dikurshëm. “Këtu jeta pihet dhe vdekja harrohet”. Kakofonitë shpirtërore, ose ligjërimi i ngurtësuar i egocentrizmit në Fuçinë me Metafora.]

E rishmi jeta

M’u trënd mi kokë

Dh’u shemba e mbeta

Si shkëmb përtokë.

Si shkëmb i rrëzuar

Në vrull shtrëngate,

Pa ndrysj në duar

Kaq mall që vate.

Lasgush Poradeci, Flaka^[1]

Căci te iubeam cu ochi păgâni

Și plini de suferinți,

Ce mi-i lăsară din bătrâni

Părinții din părinți^[2].

Mihai Eminescu, Pe lângă plopii fără soț

Këtu jeta pihet dhe vdekja harrohet.

Ioan Es Pop^[3]

”Perëndimi nuk është interesuar asnjëherë për shkrimet tona, përveçse përmes ca gazetarësh që marrin urdhër nga një kryeredaktor, i vetëdijshëm se duhet të japë çdo muaj, çdo tre muaj, çdo gjashtë muaj (...) nga një lajm për ne. (...) Përndryshe, çfarë t'i joshte në shkrimet tona, kur këto, në shumicën e rasteve, ishin kopjime nga shkrimet e tyre?! (...) Sytë e perëndimorëve janë edhe ata sy si gjithë të tjerët. Sy teleskllevërish”

Marian Popa, Avokati i të paudhit

"E kam humbur krejt krenarinë time prej shtetasi,

krenarinë shoqërore, etnike, fetare; më është zvjerdhur kombi,

ndërsa Ballkani më duket si një tas i thjeshtë pështymash për fuqitë e mëdha.

Vetëm besimin në Gjuhë, në Mirësi e në Flijim nuk e kam humbur.

Përmes tyre, si ndonjë fëmijë, ribëj përditë edhe këtë lodrën që quhet Shpresë".

I. D. Sîrbu

”Rruga ime prej drite le të jetë

edhe në më djegtë!”

Hiqmet Meçaj

Ex Oriente lux^[4]

Duhet thënë se, në një masë të madhe, përfaqësuesve lindorë të Evropës nuk u rritet më fama, nuk u rëndohet gjoksi me medalje e as nuk u bymehet xhepi nga viktimizimi i vetvetes. Kur numuri i viktimave dhe i kalvareve kapërcejnë çdo përfytyrim, pakkush mbetet i prirur t’i besojë, ndoshta ngaqë pranimi i tyre e rrit padurueshëm përgjegjësinë. Kurse në Lindje, marrja përsipër e gabimeve të së kaluarës nga ana e disave dhe zbutja e frymës ndëshkuese nga të tjerët nuk na ndihmojnë të kuptojmë nëse bëhet fjalë për një rikthim të Moralit, apo për një tjetër goditje imagologjike, si zakonisht mjeshtërore dhe e pamëshirshme, e ish-ëve. Këta të fundit e urrenin vuajtjen krijuese dhe, gjatë një gjysmëshekulli, u orvatën ta zëvendësonin me një vuajtje kryekëput lëndore, duke ndihmuar tërthorazi, të vetëdijshëm, ose jo, përhapësit e mëvonshëm të globalizimit dhe të shekullarizmit. Sindroma e stomakut që përçmon zemrën, fatkeqësisht mbizotëron edhe sot. Kjo gjendje faktike dhe shpirtërore i detyrohet kryesisht zgjerimit të mendësisë ateiste. Një zhbirim i thjeshtë mund të na bindë se ateisti e do aq pashëndetshëm vetveten, saqë beson se askush dhe asgjë s’mund ta mbrojë, s’mund ta nxjerrë nga telashet e aq më pak t’i shpëtojë shpirtin. Shpirti i tij nis njëheresh me trupin dhe zhduket bashkë me të. Për ateistin nuk ekziston përveçse kjo botë dhe vetëm kjo jetë. Ai kundërshton me përbuzje çdo grishje për vuajtje pastruese e shpëtim, sepse beson në një kozmos të vetëqënë, në një kohë dhe hapësirë në miniaturë, që vijnë nga mosgjëja dhe shkojnë drejt asgjësë. Ai rron (aq sa rron) i bindur se është shfaqur në botë rastësisht, do të ikë së këtejmi njëherë e përgjithmonë dhe u cakton të njëjtin fat edhe të tjerëve. Duke qënë kësisoj më i ulët se demonët (“të cilët besojnë e dridhen në ferr” – Dhjata e Re), ateisti gjithsesi e nuhat se pse ferri është “parajsa” e të këqinjve, siç pohon Constantin Virgil Gheorghiu^[5], dhe vjel nga ky këndvështrim një shpresë të vogël për amëshim. Sepse kur edhe ferri del si shprehje e një Dashurie të papërfytyrueshme për njeriun, mund të merret lehtë me mend se ç’dashuri bart pjesa tjetër e botës. 

Një rrëfim për Librin

Në Bukureshtin ku Vintila Horia dikur mundohej të gjente ndryshimin mes librave dhe ëndrrave, në shekullin XXI, një shkrimtar shqiptar, që shkruan në gjuhën e Horias, duket se e ka gjetur ndryshimin. Në baret ku Horia ulej para se të fillonte Lufta e Dytë Botërore dhe të braktiste Rumaninë, konceptet për letërsinë akoma nuk kanë ndryshuar. Në vendet e vogla postkomuniste dëshira për të kapur ritmin e bashkëkohësisë është më e madhe se vendet që nuk e kanë jetuar këtë regjim. Ka një pasion, që duket në sytë e gjithë atyre që shkruajnë, të etur për të rrëfyer gjithçka dhe të gatshëm për të bërë të gjitha paktet që duhet të bëjë një burrë për të qenë "një dashnor i vërtetë" me letrat. Ardian-Christian Kyçyku tashmë është një emër i njohur në letërsinë e atdheut të Vintila Horias. Shkrimtari që la Shqipërinë për ta vendosur jetën në Rumani, tashmë është doktor i shkencave filologjike, doktorant në teologji pranë Universitetit Shtetëror të Bukureshtit, docent në shkencat humane e të komunikimit, anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Rumanisë dhe i Shoqatës së Shkrimtarëve të Bukureshtit. (…) Në prag të 23 prillit, Ditës Ndërkombëtare të Librit, Kyçyku vjen për lexuesin e "Shqip" në një rrëfim vetëm për librin.

Alda Bardhyli

Gazeta Shqip Tiranë 22 prill 2008

- Librat, si do ta kujtoje lidhjen tënde me to?

Ardian-Christian Kyçyku: Në shtëpinë ku u linda, librat e tim eti rrinin të stivosur në tavan, mbase ngaqë ishin shumica të ndaluar. Ngjitesha rrallë atje, përmes një shkalle të ngushtë druri, dhe më bënte përshtypje që librat ose nuk kishin fare, ose duronin më pak pluhur se gjërat e tjera. Në tavan im gjysh bënte dritare dhe hartonte me laps e letër planet e shkallëve që ngrinte në ndërtesa të ndryshme të Pogradecit. Librat ndodheshin mes kokës sime dhe qiellit, si një shënjë e mundësisë së vetme për të njohur qiellin. Pa i lexuar të gjithë, nuk kishe si të ngjiteshe më lart. Ka ndodhur disa herë që në tavan të dyndeshin zogj të pastrehë, ose udhëhumbur, përfshi një skifter, dhe mua të më dukej sikur mes zogjve dhe librave niste një betejë, ose një garë: cili mund ta mposhtë tjetrin, cili mund të fluturojë më mirë se tjetri. Që këtu, shpesh librat më ngjasuan me ca zogj flatrapalosur. Në shtëpinë e gjyshërve të tjerë, në fund të korridorit, ndodhej si përjetë një sënduk vigan prej druri, mbyllur me një dryn të rëndë. Hapja e sëndukut më vegoi gjëra që s’i prisja. Brenda kutisë së një sahati të moçëm muri gjeta një Bibël në greqisht dhe për një kohë të gjatë e pandeha pjesë të sahatit. Kurse në dhomën time, njëra nga dritaret qe mbyllur dhe qe shndërruar në njëfarë biblioteke të vogël. Shënja ishte sërish e qartë: duhet të mos shohësh një copëzë bote, që të mund të mësosh pjesë nga historia e saj shpirtërore.

- Ç’janë librat për ju?

Frumuseţea care ucide (I)

Proza modernă albaneză într-o antologie

„Frumuseţea care ucide” (volumul I), Editura Librarium Haemus, Bucureşti 2006

Volumul întruneşte câteva dintre perlele prozei albaneze moderne, scrise de Faik Konitza, Mitrush Kuteli, Lasgush Poradeci, Migjeni, Martin Camaj, Ernest Koliqi, Anton Pashku şi Hiqmet Meçaj.

În postfaţa „Brevetarea unei insomnii”, semnată de Ardian-Christian Kuciuk, citim: „E absurd să foloseşti pluralul academic pentru a descrie o insomnie. Uneori, ea poate fi mai personală decât moartea sau chiar decât exilul. Opt scriitori de expresie albaneză, înălţaţi şi chinuiţi de Frumuseţe, îşi deschid în limba română pergamentele în care au stat învelite şi scrise fragmente din marea lor insomnie. Orice asemenea apariţie într-o altă limbă, este un fel de eliberare. Datorită misticii şi puterii primordiale ale limbii albaneze, „trecerea” textelur de mai sus din muţenia limbilor de prea strânsă circulaţie la o limbă de origine latină n-a fost deloc uşoară”. Ea a devenit o realitate însă, graţie unei munci uriaşe, plină de dragoste şi dăruire, depusă de academicianul albanez Kopi Kyçyku.
Autorii aleşi sunt clasici, unii consideraţi chiar întemeietori ai prozei şi poeziei albaneze moderne. Lasgush Poradeci şi Mitrush Kuteli au studiat şi s-au format în România anilor '20-'30 ai secolului trecut. „Aidoma unui mozaic alcătuit de oameni diferiţi – cu toţii harici – în vremuri diferite, încheie Kuciuk, acest volum îi oferă cititorului o imagine întru totul inedită nu doar a lumii albaneze, ci şi a lumii balcanice de ieri, de azi şi de mâine, dar oglindeşte şi întâlnirile ciclice, însoţite de traume şi înălţări, ale acestor două (sau mai multe) lumi. Desigur, Frumuseţea revelată de prozatorii albanezi nu va ucide pe nimeni, ci doar va răni un pic. Poate doar ca să înţelegem că, de câteori trăim sub Frumuseţe, nu toate rănesc şi ultima ucide, ci invers”.

Romani me fëmini ose "Kur Shenjti puth leprozin"

Ditë më parë, në Bukuresht të Rumanisë, në edicionin “Librarium Haemus”, pa dritën e botimit romani voluminoz me 375 faqe, “Puthmë skelet”. Autorin e këtij romani, shkrimtarin e ri pogradecar, Ardian-Christian Kyçykun, që tani e disa vjet jeton dhe krijon në kryeqytetin rumun, në emër të lexuesve të gazetës sonë dhe të shumë e shumë lexuesve që besojmë se do t’i ketë, në ditët që vijnë, kjo vepër e tij monumentale letrare, e lutëm që të bëjë një zbërthim, ose një si dëshmi, ekskluzivisht lidhur me këtë roman të madh. Gjithnjë të vetëdijshëm se, si për akëcilin shkrimtar, edhe për Ardianin, një gjë e tillë është e mundimshme. Megjithatë, për hir të lexuesve të veprës se tij, në Tiranë, në Prishtinë dhe kudo tjetër, në botën shqiptare a të huaj, ky shkrimtar i shquar shqiptar iu përgjigj pozitivisht lutjes sonë. Në rrëfimin e tij nuk ndërhymë me pyetje në asnjë shteg të rrjedhës se tij. E lamë të ecë, si një lumë vërshues..., ashtu siç është edhe vetë romani “Puthmë skelet”. (Bajram Sefaj)