roman
 |
| Botim onLine: Librarium Haemus, Bukuresht, ISBN: 978-606-8093-98-7 / Në letër: "Naimi", Tiranë, ISBN: 978-9928-234-01-8
Synopsis
Në një kazermë perëndimore që të kujton mërgimin, gjatë një mërgimi që ngjan edhe me vdekjen në mungesë, edhe me çlirimin nga çdo e tashme, një i ri shqiptar, rritur me bunker në oborr, (me nofkën Incógnito) caktohet roje, ose thjesht çon një jetë në dukje të rëndomtë. Për vite me radhë, tek shpreson të kthehet në dashurinë e hershme, ai ruan depo armësh e municionesh, salla librash, veten, kujtesën dhe disa të panjohur, i rrethuar nga eprorë e bashkëkohës që ndonjëherë sikur mishërojnë vetë fatin, në një hapësirë e kohë ku njeriu ka arritur të mos kushtojë më tepër se një plumb.
Ligjërimi i romanit rrjedh mbi tehun që bashkon e ndan metaforën nga e përditshmja dhe vendos një baraspeshë të çuditshme midis ngjarjeve, qënieve dhe sendeve të ngjashme e të kundërta, duke u dhënë mjaf fjalëve kuptime të pahasura më parë. Gjërat rrjedhin herë si në ëndër, herë si në zhgjëndërr, herë si në vegim, herë si në të gjitha bashkë, brenda e jashtë një bote tashmë të globalizuar. Kaosi i mendimeve, i shprehjeve dhe i ngjarjeve hyn në qënien e protagonistit dhe i nënshtrohet fjalës-kyçe “anasjelltas”, që sundon natyrshëm nëntekstin e librit.
Brenda 24 vjetëve gjatë të cilëve shkruhet romani, kufijtë hapen; kazerma, ose mërgimi zgjerohen; poashtu edhe vendlindja, - në kahe e kohë të ndryshme, - ndërsa Incógnito jeton disa jetë, i bindur se vërtet “mund ta nxjerrësh njeriun nga mërgimi, por s’mund ta nxjerrësh më mërgimin nga njeriu”. Roja është shndërruar tashmë në diçka krejt tjetër; Incógnito nuk pranon të tjetërsohet edhe ngaqë di me përafërsi se sa të gjatë e ka jetën trupi i tij – dhe ndjen me saktësi se sa të gjatë mund ta ketë jetën shpirti i tij. Ai nuk del nga “hija”, duke vendosur që më mirë të mbetet “një askush i zgjedhur, se sa një dikush me një jetë të vetme”.
HaemusPress,
2016
F r a g m e n t
Më kot ngrihen gracka para vështrimit të zogjve.
Se ata ngrenë kurthe kundër gjakut të tyre,
dhe shpirtit të tyre i ngrehin leqe.
Fjalët e urta
të Solomonit, 1. 17, 18
Sipas disa fjalorëve të
besueshëm, incógnito rrjedh nga incógnitus i latinishtes, alias dikush i njohur (i famshëm, i shquar), që
udhëton nën emër tjetër, pa dashur të bjerë në sy. Ka edhe kuptimin person që dëshiron të mbetet i panjohur ndaj
botës dhe të tjerëve, duke u fshehur, ose duke dalë nga dijenia e njerëzve.
Autori
Në këtë orë uleshim me Irisin para
dritareve pa perde dhe prisnim vdekjen. Tani prisja tjetër vdekje. Isha roje dhe
prej kohësh jeta ime nuk kushtonte më tepër se një plumb. Tyta e revolverit m’u
ngjit në zverk dhe e ndjeva veten me dy sy e gjysmë. Syri i tretë do të më
hapej sa hap e mbyll sytë, pastaj asnjëri nuk do të hapej më në këtë botë. Shpesh
mjaftonte të mbyllja njërin sy dhe shihja dy botë. Ndoshta jo ato më të
pranueshmet, por dy. As mbyllja e syve, as hapja e syrit të tretë, nuk dhimbte.
Ose dhimbte më pak se litari, sëpata, thika, të cilave u mungonte zjarri. Por
edhe shpirtit i qe mpakur zjarri. Ndoshta edhe zjarrit i qe mpakur shpirti.
Sapo qe gdhirë: vjeshtë e dytë, gjethe që përkujtonin floririn dhe dehjen e
kokës që mbështetet mbi gjirin, apo prehërin e së dashurës. Gjërat nuk
shquheshin qartë, ishin në lindje a vdekje e sipër, ndonëse në brendësi të
tyre, atje ku vështrimi nuk mbërrin, por zemra nuhat, vajtonin si ajo foshnja
që ndjen se do të vdesë pa çuar në fund gati asnjë rrokje, asnjë ëndërr, dhe
përdor lotin ose kujën në vend të fjalëve.
Tyta nisi të shkiste nga e majta në të djathtë,
njëlloj sikur po kërkonte një pikë më munduese për hapjen e syrit të tretë, ose
për të gjetur mesin e përkryer që ndante e bashkonte sytë e tjerë. Më vinte
ndoht që kaloja nëpër mend borxhet, gjërat e pambaruara, hidhërimet e ca
shprehjeve e ngjarjeve që më kishin lënduar, ose me të cilat kisha plagosur,
ndonjëherë duke ligështuar për vdekje, ose fikje shpirti, të njohur e të
panjohur, - tani më dukeshin krejt binjakë mesveti, - në vend që të përfytyroja
sikur po bëj dashuri dhe mbyllja e syve të më ngrinte* brenda së
dashurës në amëshim. Se e thoshin pleqtë: si të të kapë vdekja, ashtu do ta kalosh amëshimin.
Ktheva kokën dhe ndesha tre sytë e tij: dy prej
mishi, një prej revolveri. Vdekja ime e mundshme kishte pikërisht këtë pamje:
katër sy e gjysmë dhe një gisht që ndoshta do t’i bënte pesë.
- A, prapë ti qënke… - belbëzoi ai sikur s’e dinte
cili isha.
- Prapë unë… - nënqesha, sikur s’e dija cili isha.
Habitesha që, në fshehtësi, më dallonte mes aq
rojesh pa emra e tipare të qarta, por habia më kalonte shpejt, sa një e shtënë revolveri, se kështu u
thoshte të gjithëve. Në fakt, ai gjithmonë dyshonte se mos ndonjë keqbërës
vriste ndonjërin prej nesh, ia merrte rrobat dhe armët, dhe hiqej si roje,
derisa t’i vinte çasti për të vënë minat, zjarrin, helmin.
- Nuk po ruan mirë, - shtoi.
- Më mirë se kaq s’mund të ruaj. Më vjen keq…
- Të vjen keq se mund të t’i hedh trutë në erë,
apo…
- Nuk e di. Kur jam roje, di shumë pak gjëra. Por e
di si vdekja se s’ruan dot njeri keq
kur ka tytën një pëllëmbë larg ballit…
- Gjuhë gjarpëri, - shfreu ai.
- Vetëm koka i mungon, - buzëqesha. Ose është një
gjarpër që ka për kokë kokën time… prej pëllumbi...
- Që unë mund ta shpoj sa hap e mbyll sytë, -
nënqeshi ai. Ose ta këpus si të zogut!
Gabim i madh, shtova me vete. Kështu gabojnë ata që
nuk ushqehen dot me gjarpërinj. Ose që, kur ndodh të hanë ndonjë gjarpër, gjer
edhe metaforikisht, vdesin. Ndoshta s’e kuptoni, por jeni duke shpërdoruar
vdekjen dhe frikën prej saj. Po vakni veten. Me këto kërcënime që përsëriten e
nuk mbyllen me vdekje, po sajoni njëfarë teatri kukullash. Vërtet e keni në
dorë jetën tonë, ose ashtu pandehni, por vdekjes s’keni ç’i bëni. As lindjes.
Dhe anasjelltas.
- Dëgjo këtu… - tha ai duke ma ngjitur tytën mes
syve.
E di prej kohësh që këto kanosje duan të më bindin
se çmimi i jetës sime nuk ulet, përndryshe s'kam më frikë dhe pushteti i tij
pakësohet. Por me kalimin e kohës kërcënimet më kanë bindur se pushteti i tij
zvogëlohej njëheresh me zhvlerësimin e jetës sime. Mundohem ta ndjej tmerrin
sikur po më ndodh për herë të parë; mbase kështu arrij ta mbaj çmimin e jetës
sa më lart. Me frikën jam regjur tashmë. Por edhe ngulmoj të shmang fikjen e
shpirtit. Po u mësova me vdekjen, kam cofur. Dhe dua të dashuroj sërish, dua të
bëj fëmijë, t’i rrit, të digjem si çdo vdekatar pas gjërave të tjetrit, të shoh
si bëhen shkrumb e hi kundërshtarët, të flas sa më bukur e pa gabime. Në fakt,
që kur e kuptuam se qëniet tona ishin bërë si ca qenër kufiri dhe, pasi zbulova
se pse qeni që leh s’të kafshon dhe anasjelltas, mundohem të hesht sa më shumë
në prani të tij. Prandaj ai hiqet sikur gjithmonë do të thyejë ndonjë kufi, që
unë të leh. Por unë e kam nuhatur prej kohësh: po leha, ai i shpëton kafshimit.
Ndërsa çdo kafshim i imi shoh se e bën të lehë, sidomos pa zë, dhe kjo ia mpin
të paktën gishtin në këmbëzën e revolverit.
1.
Për çudi, kur pat pasur pakashumë moshën time dhe
kur jeta e tij duhej të kish qënë më pak e hirnosur dhe pa gjak, ai më
kërcënonte aq shpesh, saqë më dukej sikur vetëm unë bëja roje. Më kanosej me
një ëndje që m’i sillte zorrët në fyt, dhe shpëtoja pa i nxjerrë jashtë vetëm
ngaqë çdo ditë më brente një uri e cila do ta kishte shndërruar majmunin jo
vetëm në njeri, por edhe në shenjt. Ëndja me të cilën më kërcënonte, por
sidomos një nënqeshje e përdalë prej harbuti gdhirë befas majave të pushtetit,
- që ia mbushte qënien si tymi mushkëritë, - më bënin të besoja se isha lindur
të vdisja nga ndohti ndaj poshtërsive të tij dhe se ishte lindur të mos e kapërcente
dot vetveten. Më kërcënonte me të gjitha fjalët dhe shprehjet e mundshme, duke
nisur nga shpërvetimet e mejhaneve e duke përfunduar me gargarat e zeza të
mbledhjeve politike. Plakja, si stërvitje dhe ujdi e ngadaltë me skëterrën, e
kish bërë më të butë, madje e kish mbështjellë me një hije prej mësuesi të
zgjedhur. Plakja dhe pritja e dëborërave të para, kur e humbte egërsinë, i
vezullonin sytë e çngjyrosur dhe koka i dridhej si në një pohim të pafund.
Shumica prej nesh patën pandehur se fjollat e borës i ngjallnin brenda vetes
fëmininë, ose të paktën mallin ndaj saj. Në të vërtetë, ai fërgëllonte nga
dëbora, sepse dimrave shtronte leqet për zogj, leqet e thurur me fije nga
bishtat e kuajve të kazermës. Disa syresh s’kishin më bisht prej kohësh dhe
paraqiteshin si racë e sapokrijuar.
Ai hapte me duar, jo me lopatë a mistri, rrathë
toke të njomur, e mbrujtte dëborën si gardh të bardhë, pastaj shtronte leqet
dhe e mbushte rrethin me kokrra gruri, elbi, misri, dhe me thërrime buke të
mykur. Ndonjëherë thërrimet i njomte me verë, ose me raki të lirë, që zogjtë të
tralliseshin e të binin më lehtë në leqe. Po sikur të priste që në ato leqe të
kapej vetë mbarësia?! Dhe ushqehej me zogj e me gjela qymezësh (jo deti) në çdo
vakt, edhe pas mesnate, mbase duke besuar se ngrënia e zogjve të ndihmon të
mësosh fluturimin. As na dhimbsej, as e urrenim. Thjesht ndiqnim të shajnitur
ecejaket e tij dhe bisedat e gjata me fshatarët nga të cilët blinte gjela me ca
çmime marramendëse, a thua se gjelat ishin hipopotamë, dhi të zeza, brirë
fildishi, apo gjallesa në zhdukje e sipër. Po kë ke tradhtuar kështu, zotni, i
hidhnin romuze nja dy roje të moshuar. Ç’kafshim ndërgjegjeje të detyron të
shfarosësh gjelat e huaj? Apo kujton se duke i ngrënë do ta ua hash edhe
këngën?
Loji shtronte leqe, mbllaçiste zogj, pështynte
kocka dhe nuk jepte përgjigje. Në këto troje ka shumë pak pëllumba dhe asnjë
kumuri. Fort rrallë, kur zogu, ose pija i binte në kokë, na hidhte ca vështrime
prej lope të fyer dhe shfrynte:
- Edhe në vrimë të sat’ëmë po u fute…
Kërcënimin më të ndyrë ma pat shfryrë turinjsh
gjatë natës kur më kapën të dehur matanë telave me gjemba dhe kur m’u skërmit
se “Edhe në vrimë të sat ëme po u fute,
plumbi im do të të gjejë”. Kisha vjellë vrer tek përfytyroja një foshnjë që
dështohet me një plumb pikërisht atje nga ku përgatitet të dalë në jetë. Dhe
besoj se etja për të mos vdekur krejt më kish mbrojtur sërish me një përgjigje
shtangëse:
- Atëherë jeta ime do të dijë të kushtojë më pak se
plumbi; që ky të mos harxhohet…
(...)
* Si ithtarët e kriogjenisë, që presin në amëshim prej
akulli derisa sëmundjeve të tyre vdekjeprurëse t’u gjendet ilaçi.
Faqe të tjera...  |