"I mbeteshin edhe rreth dy orë derisa të mbërrinte në qytetin
ku, sipas të gjitha gjasave, do të jepte shpirt. E bezdisnin këto ‘rreth’,
‘pothuajse’, ‘pakashumë’, sepse ai e nuhatte kohën gjer edhe me thonj, jo më
kot njihej si njëri nga shitësit më të aftë të sahateve dhe orëve të dorës, -
pavarësisht nga marka dhe viti i prodhimit, - por ecuria e gjërave në Ballkan
ende i nënshtrohej një kohe më vete. Ia kishin sjellë zorrët në fyt ecejaket e
fshatarit me violinë pa dy tela, që tani kish hequr dorë nga dëshira për të
biseduar me dikë tjetër dhe ia kish marrë një ligjërimi të pahonepsshëm, plot
barsaleta fshati, cit me emra të përveçëm, e pas çdo rrëfimi lëshonte ca grahma
të qeshure dhe u ngulte të gjithëve me radhë nga një vështrim qesëndisës, duke
pritur që ata të gajaseshin së qeshuri, ose të pranonin në heshtje se ishin
derdimenë. Tha se jeta ishte punë muti. Shtoi se kjo
zonë ishte e mallkuar dhe s’do të ngrinte kokë në jetë të jetëve. Shfreu se
këtu vetëm pijanecët dhe bythëqirët mund të ishin të lumtur. Tha se këtu më
mirë të hidheshe nga treni a të vareshe pas ndonjë dordoleci. Tha se Zoti nuk
na kish krijuar për t’u zbavitur e për qejf, po për punë rraskapitëse,
përndryshe nuk do të na kish vënë nga dy duar e një fallus, por dy falluse e
një dorë, sa për t’i rënë me dorë. Gruaja që pinte cigare në
korridor bëri një gjest neverie. Ç’ke, zonjë, ia ktheu fshatari. Mos më thuaj
që s’e ke kapur ndonjëherë me dorë… Njëri nga burrat e dhomëzës çaploi syrin e
majtë, lëpiu buzët dhe i shkrofëtiu fshatarit:
- Qepe një herë, të shkretën! Mos më detyro të ta hedh kokën nga
dritarja…
Mirpo as shakatë e holla nuk kishin hijeshinë e zakonshme nën
afrimin e vapës. Ajri ishte mëse i ndenjur, dhe të gjitha fjalët, hojnat e
tyre, përpëlitjet dhe kërcimet platiteshin shpejt; të gjitha fjalët bëheshin
binjake, njëlloj sikur e hëna të përsëritkej marrëzisht të njëjtën fjalë ende
të papërkthyer. Udhëtarët kishin ca vështrime të topitur dhe i lëpinin buzët
oreçast, mbase për ta shqiptuar të përkthyer atë fjalën dëshpëruese. Ai
mendonte për kohën që i nevojitej këtij treni për ta shpënë shëndoshë e mirë në
vendin e vdekjes. Veç vonesave të paparashikuara, dyndjes së ndonjë tufe dhish,
delesh a lopësh mbi shina, ose edhe ngulmit të ndonjë vetëvrasësi që treni t’i
priste kokën, kur i avitej detit, treni e ulte shpejtësinë dhe ndalej në të
gjitha qytezat turistike. E ndonëse çmimet kishin kapërcyer çdo përfytyrim,
nëpër qyteza mezi gjeje një vrimë për të futur kokën. Shumica e pushuesve të
rinj flinin nëpër parqe, në çadra të plakura gjeologësh.
Mendoi se do t’ia kish vlejtur të bëje një tregti me
gropat e varreve. Të shisje nga një gropë për secilin vend ku pate jetuar, dhe,
duke gjykuar nga çmimet e tanishme, tri gropa mjaftonin që t’i laje të gjitha
borxhet e mundshme. Por nuk dukej të ishte edhe aq e lehtë: do të të
nevojiteshin padyshim vërtetime, vula, firma noterësh, disa rryshfete – dhe
shuma e përgjithshme, ajo që do të të bënte pronar të disa gropave, nuk do të
dilte fort e vogël në krahasim me shumën e fituar nga shitja e atyre gropave.
Në mesditë, si i cytur nga një fllad përvëlues, treni la pas atë
rrokopujë ëndërrore ndriçimesh të joshur nga afrimi i rremë i freskisë dhe hyri
në njëfarë fshikëze të madhe resh që ishin ulur mbi fushë. Ngjyrat u shndërruan
sa hap e mbyll sytë. Një ndjesi frymëzënëse u shtrua, me magjinë e
papërballueshme të avullit, në dhomëzat e kafta, mbi fytyrat e djersitura të
udhëtarëve, madje edhe mbi paanësinë e tepruar të pasqyrave. U duk sikur
ndriçimet e disa minutave më parë ishin vjellë nga vetvetja për të nxjerrë në
pah shpirtin e tyre të vërtetë, jo krejt të ndryshëm nga shpirti i vapës. Të
bezdisur, me gjeste kufomash të zhvarrosura pa leje, shumica e udhëtarëve dolën
në korridorin e ngushtë dhe nxorën kokat nëpër dritare. Po kalokëshin
përbri Danubit, anës grykëve ku lumi shkrihej me Detin e Zi dhe ku vorbullat e
ujit kishin ngjyrë balte. Dielli nuk dukej gjëkundi. Në vend të diellit, lart,
të çarat e atyre reve të mufatura, vigane, ulur mbi ujra, derdhnin për poshtë
një vezullim të mefshtë, ngjyrë asbesti. Ishte vonë që ndokush të habitej me
tekat e motit. Në Bukuresht, gjatë dy muajve të fundit, vapa drobitëse
shoqërohej me shira e vërshime breshëri, që thuhej se nuk kishin ngjarë
përveçse kalimthi, gjysmë shekulli më parë. Pensionistë që tashmë kishin shitur
gjithçka, gjer edhe qaforet e qenve, hidheshin nga ballkonet, ose i vinin
flakën vetes. Shumë të dashuruar prisnin damarët, pinin helm të bërë në shtëpi,
sipas një tradite të hershme trake, dhe i linin shëndenë kësaj jete të prishur,
ku gjithnjë e më pak vetë nuk kishin harruar si vdiset. Shirat e ftohtë i
kalbnin muret më shpejt se zakonisht, shponin çatitë, dhe ia linin vendin
sërish zhegut. Asfalti ishte plot me vrima takash nga sandalet e femrave, dhe
nganjëherë e nxehta shtillte një perde aq të lartë afshi mbi rrugë, saqë
ngrehinat e Bukureshtit, pemët e trullosura dhe kalimtarët nuk
shquheshin fort nga ëndrrat kapitëse të pasdites. Kurse këtu, në
grykët e Danubit, ishte vetëm gri. Treni e ngadalësoi shumë shpejtësinë. Danubi
paskësh dalë prapë nga shtrati. Valët e mëdha, tërë baltë, gurë e rrënjë
trungjesh, kishin mbërritur deri tek shinat. Disa udhëtarë pandehën se
treni kish dalë shinash dhe ish turrur të çante mespërmes Detin e Zi,
ose Danubin. Në të djathtë, një fshat me rreth dyqind shtëpi, ishte shkulur me
gjithsej nga themelet. Fshatarët, të lebetitur, kishin nxjerrë dyert nga
menteshat dhe i përdornin si varka. Grupe të vogla vozitësish bënin shenja të
dëshpëruara drejt trenit. Mirpo ndodheshin ende larg, kurse treni nuk mund të
rrezikonte të ndalej, se ndoshta, më pas, nuk ia dilte mbanë të lëvizte vendit.
Fshatari me violinë pa dy tela nxori kokën nga dritarja dhe filloi t’u jepte
zemër fatkeqëve me ca ulërima që të kujtonin vdekjen e një gajdeje. Ishte gati
t’ua hidhte edhe violinën për ndihmë: mbase mund ta përdorte si kamardare
ndonjë fëmijë. Mirpo duheshin mbi njëqind violina. Ai burri që
e kish kërcënuar se do t’ia hidhte kokën nga dritarja e preku disa
herë në sup dhe e ftoi të qetësohej: nuk shpëtohej tërë ai milet me një
violinë. Gjakrat po nxeheshin. Një çunak që arriti të vinte me not e të hipte
në tren, solli lajme që, për një të sapoardhur këtejpari, ishin mëse tronditës.
Nuk qënkej e para përmbytje gjatë këtij viti. Dy përmbytjet e shkuara, veç
shkatërrimit të fshatit, kishin sjellë me vete dy thatësira nga ato që
shajnitin edhe gamilet. Shndërrimet ua patën zvjerdhur tokën fshatarëve, dhe,
në njëfarë mënyre, vetë fshatarët ishin lutur, në hidhërim e sipër, që të
gjitha t’i merrte lumi. Mirpo kjo përmbytje kishte sjellë halle te
reja. Varreza e fshatit, njëra nga më të bukurat e krahinës, qënkej mbushur me
ujë dhe pothuajse të gjithë të vdekurit kishin dalë sipër e tani notonin rreth
vagonave të trenit. Dukej sheshit se edhe durimi i të vdekurve e kishte një
kufi. Shumica e udhëtarëve mbyllnin sytë dhe bënin kryqin.
Ai hoqi syzet e diellit dhe vështroi ujrat. Mes trungjeve të shkulur,
mes poçeve me turshi, mes shportave, plaçkave të qullura, kapelave,
zarzavateve, televizorëve, çizmeve, dërrasave të kalbura të qivureve dhe
vozitësve, dukeshin të vdekurit. Atij nuk iu drodh qerpiku. Ishin të vdekur
kohërash të ndryshme, kush më i veshur, kush më lakuriq. I erdhi ndërmend fjala
e hershme e së gjyshes: të mbyturve ua mësonte notin lumi. Ndezi një cigare.
Treni mezi lëvizte. Një fshatar i moshuar siduket kish luajtur mendsh, sepse qe
ngritur më këmbë majë varkës dhe jepte e merrte me zë të lartë me dy skelete që
i notonin në të majtë. Duhej të kishe nerva çeliku që të mund t’u bëje ballë aq
kafkave të zgërdheshura dhe eshtrave të vërsulura mbi fshat. Një çift pleqsh,
me dy kosha në duar, shalonin një trung dhe ndiqnin notarët. I kapnin si të
ishin peshq dhe i lidhnin për kyçesh pas një litari. Zoti e di ç’u ish shkrepur
të bënin me aq të vdekur të shkuar në varg, po me siguri, në një të ardhme më
pak të vështirë, do t’i shisnin. Mbase bashkëfshatarët, pasi të kalonte
përmbytja, do të nguteshin të mblidhnin farefisninë, por tashmë jo falas. Disa
grupe fshatarësh, përfshi dy gra me barrë, kishin mbërritur në bregun tjetër të
varrezës dhe rropateshin të dilnin nga lluca që u arrinte gjer në bel.
Përderisa edhe të vdekurit qenë turrur të arratiseshin, mendonte ai, dukej se
as në botën tjetër punët nuk para shkonin mbroth. Çunaku tha se pleqtë e
paskëshin parandjerë këtë dyndje të të vdekurve, këtë kthim të tokës mbrapsht.
Një plakë nëntëdhjetëvjeçare madje, para dy muajsh, i paskësh dërguar tre
nipërit e vet në qeveri që të lypnin pesëdhjetë varka. Varka?! Qeveria i kishte pandehur të shkalluar. Po ku kishte
qeveria varka?! Varkat ishin vjedhur njëheresh me vjedhjen e druve të pyllit,
që ish shfarosur për të ushqyer me lëndë të parë një fabrikë të përpunimit të
drurit, që kish mbetur pa punë. Kur trungjet kishin mbërritur në
fabrikë, kjo e fundit ish pushtuar nga punëtorët e egërsuar, të cilët kishin
vjedhur makineritë dhe i kishin shitur me kile. Kësisoj trungjet u vodhën
dalngadalë dhe u përdorën për shtëpiza druri. Shtëpizat ishin vjedhur nga
pushtetarët që ranë në burg para një viti. Veç këtyre, në përputhje me një
urdhër të lëshuar nga kryetari i komunës, fshatarët i kishin dorëzuar të gjitha
varkat e tyre, të cilat kryetari i komunës me të kunatin ia kishin shitur një
firme turke peshkimi. Kjo firmë do t’ua ofronte me qira perëndimorëve të kamur
që ëndërronin të peshkonin majë varkash të gdhendura si para një mijë vjetësh.
Mirpo firma turke e peshkimit nuk ia arriti asaj dite, sepse, një natë pas
grumbullimit, të gjitha varkat u gjetën të zbërthyera, të stivosura, të shitura
dhjetë kilometra më në jug të krahinës. Blerësi, një nga shumë pasunarët që ish
majmur nga thyerja e embargos ndaj ish-Jugosllavisë, kish marrë me
qira dhjetë skalitës të famshëm druri dhe kish dhënë urdhër që të
gjitha ‘varkat’ të bëheshin llulla. E me ato llulla mund të pihej duhani i fatkeqësisë
së kësaj treve për nja gjysmë shekulli, deri në ardhjen e përmbytjeve të tjera,
kuptohet: nëse mallkimi do të kishte të njëjtin zell". (...)
Bukuresht, nëntor 2000