Rropateni më kot, të nderuar, nënqeshte Profi, për sa kohë s’mund të
skiconi as shkarazi ca gjëra tejet të thjeshta si puna e vdekjes. Apo as vdekja
s’është me aq e thjeshtë sa ç’ishte në fëmininë time?! Kishin kaluar tashmë tri
orë nga ato ballkaniket dhe askund
mbi mur nuk shquhej ndonjë gjurmë vdekjeje. Por as ndonjë jete e denjë për kureshtje
nuk dukej. Përndryshe, qe një ditë mjaft e ngarkuar. Në vetëm 24 orë njerëzimi
festonte Ditën botërore dhe / ose ndërkombëtare të: Teatrit të kukullave, Fëmijëve të rrugës, Sindromës Down, Luftës për
çrrënjosjen e racizmit, Luftës për luftimin e pagjumësisë dhe Poezisë. Ndërkaq, disa prej tyre ia kishin ndryshuar Prófit nofkën
dhe fshehtas e quanin Star (nga Kujdestar).
- Të pëlqen, o Staro, - e pyeti njëri.
Pa u bezdisur nga ai llagap përqeshës, Profi ndreqi syzet dhe kundroi
murin.
- Po më the edhe se ç’ke dashur të thuash...
Artistët rrinin të rreshtuar para murit që
ish caktuar për çmësyshje dhe krijonin. S’dihej nga kish ardhur direktiva që
muret ende të lirë të lagjes të
mbusheshin me piktura, vizatime, fjali të mençura e shenja, por çiliminjtë
dukeshin të frymëzuar. Dhe nuk ishte ai frymëzim që rridhte nga ndonjë
ndërkryerje fëminie, as madje nga ndonjë e trashëguar. Muret e plasaritur, të
pistë dhe drobitës duheshin çmësyshur
me piktura. Se s’thuhej kot: truri bëhet
ajo që shohin sytë. Me kalimin e kohës, pothuajse asnjë mur nuk do të
mbetej bosh, memec, njëngjyrësh, apo "pa kuptim". Në vend të murit të
hershëm, sytë e kalimtarëve, sidomos të atyre që nuk e njihnin të folurën me
vete, mund të shquanin qysh tani një pamje të çuditshme, që duhej zbërthyer.
Brenda dhe rreth saj, mes shkallinash për bojaxhinj, koka të shpupurisura dhe
doçka të njollosura me ngjyra dhe që nuk përkujtonin as ndonjë krim e as
nevojën për të larë duart, brezi i së ardhmes, ai që do të na paguante pensionet, siç quhej rëndom, mundohej ta
shprehte veten sa më qartë, sa më bindshëm. E nëse qe e vërtetë që Zoti e
shihte botën me sytë e fëmijëve, mendoi Profi, ishte e lehtë ta përfytyroje
tmerrin dhe vuajtjen e Zotit. Se s’mund të besoje që bota paskësh sosur aq e
pazbërthyeshme. Nga ana tjetër, gjer edhe për të marrë pjesë, sado shkurt e
turbull, në vuajtjen e Zotit, dita e kishte hak krejt mundimin.
- Evropa, Staro, Evropa! - tha çunaku.
- Evropa?!
- Po, po, Evropa. Tani. Në vlug të krizës….
Po unë s’shoh veçse ca si bythë, ia ktheu Profi pa zë. Bythë, ose doreza
boksi, ose sisë të stilizuara, ose dy bomba. E kështu me radhë… Si mund të
paraqitet Evropa në këtë farë feje?!
- Mbase është ca si tepër e thellë për kolegët e tjerë, - shtoi. - E ke
pasur gjë mendjen tek sferat e influencës?
- Kam unë sfera, kam unë sfera! - u hodh një vajzë. Ja, shikoni çfarë sferash
përsosmërisht rrethore kam bërë…
Profi ende s’e kishte marrë vesh se, falë ca ujdish nga ato të teknologjisë
së epërme, sferat qenkëshin bërë tashmë katrore, me nga një pikë të kuqe si
prej gjaku nëpër cepa. Ishin tri pika. Dy në sferën e parë katrore, dhe njëra
në katrorin tjetër rrumbullak.
- Janë edhe sy, - sqaroi vajza. Por janë, njëherazi, edhe planete, gabime të pafalshme, toptha me push të
kuq… Ehe, mbetet shumë për të biseduar…
Sytë (e kujt dhe ku?) që na shohin, tha Profi me vete.
Duke përsëritur pa kuptuar pyetjen e hershme ballkanike ("Në bythë i kishe sytë?!"), Profi
nisi të endej për të panumurtën herë para murit, në heshtje, që të mos u
tërhiqte vëmendjen. Njëzetedy fëmijët nuk kishin edhe shumë punë, ndonëse
dukeshin gjithë kohës si në fillim – e kjo jo ngaqë nuk bënin diçka që ti do ta
kishe bërë shumë më mirë. Vetëm vajza që pat sjellë penelat, bojërat, vazot me
ujë dhe leckat e pastrimit nuk punonte. Ishte e vetmja që vizatonte pa ia
kërkuar kush dhe tani e kishin caktuar të ndihmonte kolegët kur kacavireshin
drejt anës kulmore të veprës, pa ndërhyrë dhe pa iu përgjigjur pyetjeve
gjithnjë e më të rralla. Heraherës u jepte nga një penel, nga një ngjyrë; herë
të tjera u mbante sandwich-ët, që ata
të mund të hanin me duar të pastra. Të gjithë kishin uri, asnjëri nuk falenderonte.
- Po ti?! - u habit Profi.
- Nuk kisha vend, - u gjegj vajza.
- Po nuk të thonë Artistja ty?!
- Po…
- Apo ta kanë vënë nofkën Artistja
ngaqë asnjëherë s’ke vend?
Vajza buzëqeshi si nga një tjetër moshë:
- Mbase artisti është ai që ndihmon të ushqehen…
- Ke dëshirë të të bëjmë vend? Ndoshta, ke edhe ti nevojë të shprehesh…
- Jo, falemnderit… Mund të shprehem në shtëpi, në letër.
- E nuk të duket se kjo është një lloj tradhëtie?!
- Jo. Është vetëm ndihmë në të ushqyer…
Profit iu kujtua se, para një viti, kjo Artistja kish pasur një çast
mjegullimi para dërrasës së zezë dhe, në vend që të thoshte "Gripi i derrave" dhe "Kriza financiare", kish thënë
"Kriza e derrave" dhe
"Gripi financiar". Të tjerët qenë gajasur së qeshuri, disa me
lot, disa me zëra të çjerrë.
Profi u çapit më tej, me mërzinë e mbajtur mirë në fre, sikur të kishte
përvojë shumëvjeçare gardiani, dhe nuk po ndihej fort mirë. Kish përshtypjen
se, sa hap e mbyll sytë, fëmijët do të ktheheshin drejt tij, tashmë të plakur e
të pafuqishëm, mbuluar me vargonj e zhele, gati për t’u pushkatuar. Ndërsa pas
shpinës së tij, një togë ushtarësh pak më pleq se të dënuarit do t’i bënin
fërtele me plumba, në heshtje, njëlloj sikur të kryenin një hulumtim shkencor
mbi murin e pikturuar.
- Kush mbaron, vjen këtej, - tha Profi. - Ama, në heshtje, se s’është koha
të pengojmë kolegët. Qartë?
Qartë, por ata s’mbaronin lehtë. Kjo vjen
nga vesi i shkatërrimit, mendonte Profi. Ndërtimi ka një fund, të ngop. Kurse
shkatërrimi të lë gjithmonë të pakënaqur. Asgjë s’është në gjendje të të bindë se s’mundje të shkatërrojë diçka, apo
dikë, më mirë se aq.
Kur po ulej muzgu, të gjithë qëndronin para veprës dhe prisnin lëvdata,
madje edhe çmime. Profi kuptoi se asnjë deshifrim
nuk fillonte ndonjëherë me shkronja, apo me fjalë. Të gjitha nisnin vetëm me
numra. Tashmë kish nisur të numëronte detajet e veprës, pa kuptuar se ku mund
të çonte rreshti i numrave. Dhjetë vija të holla, të trasha, pabesueshëm të
gjalla... Mund të ishin në të njëjtën masë gjarpërinj, trungje, eshtra
zvarranikësh, kangjella të shkrira nga vapa, mëkate, zorrë, gërsheta, tipare të
krizës së derrave, apo të gripit financiar, rrathë tymi të zi, tentakula,
rrugë, korridore burgu parë nga lart etj. Trajta rrumbullake, katrore, trikëndore,
të përziera, të shformuara, në të gjitha ngjyrat e mundshme. Mund të ishin
fruta, koka, shtëpi, kafka, shkëmbinj, gurë mulliri, gurë kufiri, paragjykime,
hasmërira, kafshime ndërgjegjesh etj. Të gjitha gërmat e alfabeteve, në disa
motërzime, por gati binjake në mënyrën e të shkruarit. Fjalë pa lidhje mesveti
e mbase pa lidhje as më vijat, trajtat e ngjyrat, kërcenin befas mbi vështrim,
pastaj e humbin kuptimin, sikur të ishin copëza llogarish bankare, apo numra
telefoni. Nuk qe pjellë ende ai njeri e nuk qe shpikur ende ai kompjuter qe
mund të vinin rregull mes aq numrash të plasur mbi mur si syçka foshnjash.
Mbase ky kaos është e vetmja liri që na ka mbetur, mendoi Profi. Ose e vetmja
dhe e fundmja skllavëri.
- Hë, si po të duket, Staro? - e pyeti në emër të bashkësisë më qerratai
ndër nxënës.
- Është… është një realitet… - belbëzoi Stari.
Është një soj harte, vijoi pa zë, e këtyre kohërave kur "hartat vjetërohen në shpejt se
letërnjoftimet"
- Po sa bukur e kemi pikturuar vdekjen si
të duket?
- Unë kam pikturuar Zotin, se ai e shkatërron vdekjen. Ai mund t’i
shkatërrojë të gjitha.
- Nëm edhe mua një kafshatë, mos u bëj shkërdhatë tani!
Profi s’pati kohë të shmangej: ata brofën të gjithë në ajër, njëheresh, a
thua se kishin qenë vegla të një bombe vigane, sa një shtëpi, jo thjesht një
grup fëmijësh, me të gjithë zërat e britmat, me të gjitha lëvizjet, pështymat e
pavullnetshme, sharjet, qyfyret, me krejt këmbënguljen e mbarimit të fëminisë;
e rrethuan, po e preknin, e tërhiqnin pas mëngëve, pas xhepave të xhaketës, pas
kravatës me pikla të kaltra, ndoshta edhe pas gjuhës, edhe për veshësh – dhe i
shpjegonin në kor kuptimin e pafundëm dhe rolin e asaj kryevepre. Ja njeriu i shpellave, me një gur të
madh, si kafkë bualli, ose si kompjuter, mbi gjunjë. Më tej: gjuha njerëzore,
në trajtën e një shigjete, por edhe harku. Ja syri i një shpellareje dhe syri i
një shpellari, të dallueshëm, por brenda së njëjtës kafkë. Ja akrepat e një
muri pa sahat dhe një sahat muri pa numra. Por ja edhe një sahat muri, mbërthyer
në mur, plot me numra, por pa akrepa. Një gjarpër me tri kokë, ndër të cilat dy
prej njeriu. Një njeri me katër koka gjarpëri dhe një rosaku. Tre pëllumba
paqeje, se ndoshta një paqe e vetme e përbotshme nuk mjaftonte. Tri pasqyra,
njëra vezake, njëra e thyer, tjetra e mbuluar me afishe kinemaje dhe ftesa
dasmash. Dy stadiume, një rresht topash futbolli në vend të vezëve, ose qepëve,
asnjë libër, vetëm një fill i kuq nga ata që përdoren për të mos ngatërruar
faqen ku të ka zënë gjumi, as ndonjë gjurmë varreze, apo sarkofagu të gdhendur.
Një flutur shumëngjyrëshe, një grusht me vezë, apo larva, dhe ca dekorata,
grada, yje dhe spaleta nga njëra prej Luftrave Botërore, ose nga të gjitha
bashkë. Drapri dhe çekani, nën një sorrë ngjyrë vjollcë. Një glasë sa një
pjatancë për ëmbëlsira. Një pallari e stërmadhe, e kthyer sëprapthi, si çadrat
gjatë shirave të rrëmbyer, mbushur me dorashka aristokratësh, me unaza e vathë
floriri, me pendë pallonjsh dhe erashka. Një raft me bukë si qivure foshnjash
dhe nëntë gojë madhësish e moshash të ndryshme që kacavirreshin rreth raftit.
Tri gojë vdisnin urie, njëra këndonte, dy shanin, dy të tjera pështynin – dhe
nga secila dilte nga një varg, por Profi mbajti mend, ose sajoi padashur vetëm
„oi, oi, oiiii, jeta imeeeee, tiii”.
Tri palë pranga. Një dyzinë shishesh e shishkash e vazosh e shiringash me
lëngje pa emër, kremëra e parfume. Një dritare me lloz dere, një shtatore pa
gishtat e duarve, një kalë si lopë, tri bretkoca, vetëm një breshkë, dy lopë si
dele. Dy pjata fluturuese, njëra me papagall pa flatra në vend të pilotit. Duar
njerëzish, kthetra, thonj, balona, gozhdë, thika, tyta armësh, një top që
s’gjuante me predha, por me veshulë rrushi, një gjysmë tanku, një det i kaltër,
një majë mali, një shpellë prej akulli, disa bomba (ose sisë të stilizuara, ose
etj) një trumbë simbolesh si çelësa
të thyer, ose anasjelltas, një "Poshtë",
disa "Rroftë", "Vetëm për ty", emra qytetesh, yjesh
mode, nofka, këshilla dijetarësh apo rrjetesh interneti, fjalë të urta, shenja
të çuditshme që mbase qenë nisur të bëheshin shenja pikësimi, por s’ia kishin
dalë mbanë, pastaj cool, yeah, pls, wtf,
lol[1],
love, bitch, beep, knock etj. Evropa
në vlug të krizës, një sy i zgurdulluar, i Profit, apo i ndonjë Stari tjetër,
një qen me dhëmbë floriri, një derr Guineje, një hamster me skeptër kristali
ndër dhëmbë, një gji nga i cili rridhte whisky, disa kërpudha, ose çadra. Si
për të dëshmuar se gjithçka mund të bëhej pluhur e hi në këto treva, por
sahanlëpirja – kurrë, njëri nga nxënësit kish vizatuar me hollësi edhe veshjen
që Stari mbante gjatë hapjeve të vitit shkollor: kravatën me viza blu, këmishën
e bardhë dhe kopsën që i mungonte.
- E ka parë njeri kopsën time? - pyeti Stari.
S’mund të dëgjohej. Vuri re i trullosur se, gjatë gjithë kohës së krijimit,
ata nuk kishin pushuar së ngrëni. Sikur s’mund të merrnin frymë po të mos
mbllaçitnin a përtypnin diçka. E, anembanë mbi mur, gjer edhe atje ku s’kish
vend as për verbimin, shihje makina, celularë, avionë dhe pafundësisht shumë
ushqime. Disa avionë udhëtonin vetëm me vajtje,
ndoshta ngaqë hapja e kufijve e kish shndërruar gjer edhe mërgimin në modë. Aq
shumë ushqime, saqë ja, vëllezër, do
të kishin galduar ateistët, e shihni që
nuk rrjedhim nga majmuni, por nga diçka tjetër shumë më e hershme dhe e qëndrueshme:
ushqimi. Jo e dhjera, sqaroi Profi pa zë. Pastaj numra të panumërt, duke
nisur me targat e veturave, të avionëve, jahteve e motoçikletave, e duke vijuar
me kremastarët, urat, rrugët, tastjerat, peshoret, çmimet mbi pakot dhe qeset
me ushqime. E pamundur të numëroheshin aq numra. Dhe nxënësit qenë kujdesur të
numëronin gjithçka, me përpikmëri, mbase për të vulosur të drejtat e autorit.
Apo do të kenë zbuluar këto qënie misterioze ndonjë melhem të panjohur,
nënqeshi Profi. Vinte, për shembull, para
murit një i sëmurë për vdekje dhe niste të numëronte. Dhe numëronte për muaj e
vite me radhë, me durim kafshe, derisa dorëzohej sëmundja, o Zot, lodhej madje
edhe vetë Vdekja, dhe ia mbathnin.
- A, kjo vërtet ide me vlerë, - tha.
Ata nuk kishin reshtur së bërtituri, së shpjeguari dhe, kuptohet: së
përtypuri. Ndërsa ai s’dinte pse hiqej sikur i kuptonte të gjitha, pohonte, u
buzëqeshte. As vetë s’e mori vesh se si vërtet, të paktën për ca çaste, i
kuptoi me themel bash të gjitha.
Vetëm se s’mund të bënte asgjë me atë kuptim.
Për fat, ndërkaq, kishin mbërritur prindërit e krijuesve dhe muri qe
shndërruar në një hapësirë të butë, plot njolla vezulluese e të errëta që
puliteshin; mes tyre, hije dhe fytyra fëmijësh, si prej alumini, faniteshin e
zhdukeshin nën ca klithma admirimi, që sikur dilnin nga aparatet fotografikë.
Ndoshta nga tronditja, prindërit nuk dinin veçse një majë gjuhe të gjuhës, ose
ndanin disa bashkë një tru të vetëm, i cili përsëriste vetëm "wow", "ueh", "të hëngërt…"
(mami, babi, gjyshja etj), "bravo,
mo", "jam / jemi krenar (pa ë) për ty", "ua fute", ”jur zë best, diud” etj. Dhe bënin fotografi me përkushtimin me të cilin
krijuesit e rinj mbllaçiteshin, duke u mbllaçitur teksa shkrepnin aparatet.
Njëkohësisht, disa syresh ishin me
barrë dhe pluskonin para murit si ca bute me koka njerëzish.
Stari shtrëngoi shumë duar të njomura si nga lotët, thithi shumë aroma të
çuditshme, buzëqeshi plot mirësjellje dhe pohoi me krye gjersa iu mpi qafa, si
ata që s’dinë gjuhë të huaja. Por ndihej i qetë, se krijuesit nuk qenë plakur
rrufeshëm dhe asnjë togë pushkatimi nuk qe fanepsur nga retë e bymyera të
territ për t’i bërë fërtele para murit. Vërtet zhurmat e fishekzjarreve (që nuk rimonin as me zjarret, as me fishekët)
të kërcisnin brenda kafkës duke të bindur se të kanë plasur sytë, ama dynjaja festonte. Ditën e Teatrit të kukullave, të Fëmijëve të
rrugës, të Sindromës Down, të Luftës kundër racizmit, të Luftës për luftimin e
pagjumësisë dhe të Poezisë.
Një baba kish hartuar në kompjuter një kërkesë që të bisedohej me ata të bashkisë me synim ndarjen e atij
muri në copa dhe zhvendosjen e copave nëpër shtëpitë e autorëve. Se s’qe llafi për ndonjë punë dosido këtu, por
për një krijim artistik në gjithë kuptimin e fjalës. Fëmijët kishin të drejta
autori, s’qe e drejtë të braktisej ajo goxha vepër atje, në mëshirën e
rrugaçëve dhe të llumit të shoqërisë në përgjithësi, apo më keq akoma: të
ndahej si plaçkë lufte nga ata të bashkisë dhe të shitej sa qimet e kokës.
- Po kështu, posi! - përsërisnin të tjerët.
Dukej sikur edhe një orë i ndante nga themelimi i një partie të re.
Profi kishte edhe ai fëmijë, më saktë: kish pasur. Ata kishin ikur gati
ashtu siç qenë larguar edhe prindërit e krijuesve të vegjël. Vetëm vajza me
nofkën Artistja qëndronte para murit
të çmësyshur, duke mbledhur penelat, vazot e pista, leckat dhe mbeturinat e të
ngrënave. Kish rënë shi edhe me toptha çëmçakizësh; disa qenë përdorur në
pikturë, krahas disa pështymave.
- Ç’mendim ke? - e pyeti Stari.
- Ikën, - u përgjigj ajo. - Thanë "Ne
bëmë art, moj… s’jemi fshesaxhinj…"
- S’janë të vetmit që ikën, - buzëqeshi Stari. - Vjen njeri të të marrë,
apo mund të shkosh vetë?
- E kam shtëpinë këtu afër. Mbrapa murit.
Stari hoqi syzet dhe ndezi një cigare. Pa syze, gjërat dukeshin dy herë më
të plakura.
- Të bëri edhe ty njeri ndonjë foto?
Artistja mohoi me një nënqeshje të çuditshme:
- Më parë duhet të bëja pjesë në punimin e tyre...
Mbrapa kryeveprës (titulluar edhe Mur
i sapopastruar dhe i çshkretuar) ndodheshin një çerdhe, një pallat gri dhe
një qendër ushtarake rekrutimi.
- Po ndodhi të gjesh ndonjë kopsë, - tha Stari, - të lutem më njofto, se
mund të jetë e imja.
- Kopsë prej vërteti, apo e pikturuar?
Libri i plotë në Bukinist
Në Libroteka
In Romanian
In Serbian
Foto: A.-Ch. Kyçyku