Varrmihësit nuk lenë asnjë film përgjysmë

Doktori ishte plakur mjaft, dhe, gjatë atij viti që dukej se do ta merrte me vete, kish parë në ëndërr vetëm rropullitë e veta. Të sillnin ndërmend të përbrendshmet e një të shkrumbosuri me flakëhedhëse. Doktori besonte se ato ishin bërë qymyr duke pritur që këmbëngulja e tij për të mos hequr dorë nga zanati të zbehej. Mirpo këmbëngulja e tij nuk zbehej lehtë, ndonëse shumica e të sëmurëve të atij viti i kishin vdekur në duar. Dhe Doktori ishte burrë shumë i ndershëm, dhe nuk e duronte dot mendimin se ata që i vdisnin në duar ia bashkangjitnin pjesën tjetër të jetës së tyre, që nga këputja e tutje, jetës së tij. Nuk e duronte dot këtë soj pavdekësimi, madje as pavdekësinë në përgjithësi, por as dorë nuk hiqte.

Në të gdhirën e mbrame të nëntorit, pasi një vajzë e vogël dha shpirt në duart e tij, Doktori u ngut të mbyllej në kthinën ku laheshin duart dhe i lau më shumë se dhjetë herë, sikur të donte t’ua zhvishte lëkurët, apo të paktën t’u lante mëkatet e pavullnetshme. Nuk arrinte të besonte se i kish gazmendur të shumtët me një shpirt që ende s’i kish mbushur as dhjetë vjetët në trup, dhe uji iu duk më i rremë se kurrë: një lëng që s’mund të ishte burim jete përderisa nuk arrinte të lante dëshpërimin.

Atë mëngjes u end udhëve të qytetit me një ecje shumë të plakur, dhe dyqanet ishin të shkreta, pemët: të vdekura, nuk krokatnin madje as sorrat, aq sa qyteti i ngjau me një sallë të stërmadhe gjyqi, ku shpirti të dilte edhe vetëm duke përshkuar rrugën deri tek Gjykatësi. Nuk i shqiteshin nga kujtesa ata sytë e vajzës së vdekur, sy që, ende pa u fikur, kishin nisur të mos njihnin më askënd. Doktori kaherë besonte se të sëmurët pa shpëtim nuk kanë moshë, enden nëpër kthinat dhe tunelet e kohës derisa gjejnë veten që do të duhej të kishin nëse do të vdisnin pa ndërmjetësinë e ndonjë sëmundjeje. Prandaj edhe vajza nuk kish pasur më moshë. Prandaj edhe Doktori i kish përshëndetur bashkëqytetarët e rrallë të atij nëntori vetëm për forcë zakoni, me ca sy që s’njihnin kërkënd.

Fjeti si mos më keq, duke pritur të çmallej me rropullitë e veta, mirpo diçka sikur i shkau nën këmbë dhe u gjend në të ritë e vet, me mustaqet spicë, me kapelën republikë mbi krye, i veshur si për ballo. Në fakt, po rijetonte me ca hollësira fyese ditën kur qe përvjedhur në një apartament të mykur të Parisit për të flijuar përkorësinë e vet mes kofshëve të një lavire. E pat dashuruar atë kuçkë, dhe sprova e dashurisë me të, jo fort e shpeshtë ndër meshkuj, e kish stërvitur të mos ia bënte më syri tërr para djallëzive të dashurisë në përgjithësi. Lavira iu zhvesh para sysh, ia bukosi trurin me ato vithe të kërcyera si ndonjë botë a bukë dasme e ndarë më dysh me thikë, dhe ai qe turrur ta shtinte në dorë, mirpo megjithëse ishte po aq mashkull sa edhe gjysmë shekulli më parë, nuk arrinte t’i afrohej. Ajo i buzëqeshte dhelpërisht dhe vërtiste mbi gishtin tregues të dorës së majtë, si fugë, kapelën e tij republikë, të blerë me kushedi sa ditë kreshmash pariziane, derisa kishte kërcyer përpjetë nga ëndrra dhe, tek tëharrte me ngut perdet e zhgjëndrrës, ishte ndeshur me shpinën e së shoqes. Ajo shpinë i ishte kthyer si me qenë shpina e vetë fatmirësisë.

Rënkoi me më të hijshmen e keqardhjeve dhe tha se Zoti kish qenë kokë e madhe, por se me krenarinë e burrave e paskësh prishur pak dorën: u pat hequr lotët. Ata lotët prej fëmije, që ta bëjnë në vetëm dhjetë minuta shpirtin pasqyrë.

Mëngjesin e gjeti gati mbi tryezë: bukë e zezë, katër ullinj të rrudhur, një vezë, një filxhan të madh kafeje, mirpo mendoi se pat ngjëruar më shumë mëngjese nga sa duhej në këtë jetë, pat ngrënë si për të përshpirtur të gjithë ata që i patën vdekur në duar, dhe doli në oborr që të dëbonte erërat e vdekjes së përkohshme. Çuditej me këtë çështjen e koklavitur të ymrit. Vdisnin ata që i pandehje të përjetshëm dhe thaheshin mbi dhé, si për t’i bërë karshillëqe Perëndisë, ata që tërë jetën kishin qenë me sot-me nesër. Ose e dridhnin këmbën ata që tërë jetën kishin qenë me hallvë në gojë, dhe rronin sa u nxirrnin thinja gurëve ata që ngrefoseshin sikur s’kishin për të vdekur ndonjëherë. Sidoqoftë, Doktori nuk kish arritur ende të besonte se gjithësecili vdiste në kohën e duhur. Përndryshe do të kish mundur t’i përtypte me më pak mllef vdekjet në tufë dhe vdekjet që dukeshin të pakapërdishme.

Lulet buzë kalldrëmit ishin shumë të kthjellta, me siguri ua zjarrmitte ngjyrat vesa. Doktori u shtriq dhe bëri fiskulturë me mend. Oborrin e kish vënë poshtë shkretia. Mollët i kish brejtur krimbi; hardhisë më lehtë mund t’i nxirrje supë, se verë; gardhi hepohej nga të katër anët, si një rrokopujë ushtarësh kokëprerë, të ligur e pa udhëheqës; gurët e kalldrëmit ishin mbushur me damarë të zinj. Vetëm bombat mund ta sillnin në vete atë oborr, ku lulet drithëronin si në një tjetër histori, thua se qenë petale nga shpirti i dikurshëm i oborrit. Po pyeste veten se ç’lloj lulesh ishin ato, kur e shoqja i uroi mëngjes të mirë që nga ballkoni, duke shtuar se vonë ish ngritur. Sikur të jem ngritur nga varri, mendoi ai me inat. Ta shikosh të sat ëme kur të mos ngrihem më e t’u thuash mirëmëngjes vetëm gërmadhave.

Mirpo inati i kaloi siç u kalon pleqve dhe i shkeli syrin së shoqes me gëzimin që do të kish pasur po të qe ngritur nga varri. Ishte vërtet shumë e bukur e shoqja, nuk qe plakur fort. Shfaqej dhe rrinte gjithmonë në një kthinë të vetën në ajrin e shtëpisë, në shtrat, në tryezë, dhe Doktorit heraherës i dukej se vitet që i bjerreshin atij i shtoheshin hijeshisë së saj. Por nuk e kishte zili. As atë mëngjes nuk e pati zili, ndonëse bukuria e së shoqes ishte, të themi, kanosëse.

Ishte e bukur si qëniet e dashura që s’do t’i shohim më.

E pyeti nëse ajo mbante mend kur e pat blerë atë republikën e rasteve. Para muajit të mjaltit, apo pas. E paskësh blerë gjatë muajit të mjaltit. Ndofta që të mblidhte trutë. Trutë e ndezur flakë nga aq ngrohtësi shtrati, perëndime hyjnorë, shëtitje me vapor e darka të shtrenjta, në restorante mbretërish, mes qirinjsh e takëmesh argjendi.

Doktori u vesh shumë ngadalë, nuk arrinte të bindej se qe fishkur. U vesh sikur të mbështillej me fasho. E shoqja deshi t’i bënte edhe një kafe tjetër, për të mbledhur zemrën, por ai nuk deshi dhe u mor mbi njëçerek ore me këpucët, se nuk gjente vrimat e lidhëseve. Në darkë, para se të flinte, për hir të një bestytnie që këshillonte se fatit të mirë të një shtëpie i duheshin zgjidhur të gjitha nyjet e kravatave, të gjitha lidhëset e këpucëve etj Doktori zgjidhte të gjitha lidhëset e këpucëve, kotkat e kravatave, të shamive, nganjëherë edhe të mëdyshjeve.

E shoqja e përshëndeti me buzëqeshje dhe i hodhi që lart një lule mbarësie. Lulja desh u bë fërtele nga shpatëzat e diellit të vjeshtës, dhe u zhduk sa hap e mbyll sytë, një grimë larg qerpikëve të Doktorit.

Doktori u bind se i kishin bërë sytë, ose hundët. Doli në rrugë pa ditur ku qe tretur ajo lule, mirpo i vinte rëndë ta pyeste të shoqen nëse vërtet i kish hedhur ndonjë lule nga ballkoni, se ajo mund ta merrte për të lajthitur, dhe ai ndoshta tanimë kish roitur përderisa shpikte me vete ndarje kaq të ngrohta, me nja tridhjetë vjet vonesë.

Kur do të kthehesh, e pyeti e shoqja nga lart.

Kur të mos mbetem gjëkundi, u gjegj ai.

Ku t’u them të të gjejnë po të kërkoi njeri?

Atje ku vdiset në kohën e duhur, qeshi ai.

Aroma e lules nuk i ndahej. E këqyri të shoqen nga poshtë lart, duke picërruar sytë, me zemrën në fyt nga frika se mos, me të kthyer ai shpinën, ëngjëlli i vdekjes do t’ia shkulte atë mrekulli nga jeta, dhe shtoi:

Nesër në të gdhirë, më sill në spital valixhen.

Cilën, pyeti ajo.

Atë prej druri. E di ti. Sillma vetë, mos ma dërgo me njeri.

Mos ki merak.

Ma sill patjetër.

Dhe u ndanë. Të shoqen e rrëmbeu ëngjëlli i të afërmve që s’do t’i shohësh më, kurse Doktorin ëngjëlli i vdekjes në kohën e duhur.

Aty nga pasditja e kaploi malli për gjërat që nuk i jetonte dot më dhe shkoi të pinte një kafe me konjak. Ish kapitur me çikërrima, aq sa priste të ish thinjur për së dyti. Nuk i pat vdekur askush në duar gjer në atë çast. Mori me vete edhe ndihmësin që e kishte më për zemër. Zunë një tryezë buzë liqenit, nën plepat e shkundur nga vjeshta dhe që, me atë fëshfërimë nanuritëse, nuk merrej vesh në bekonin a mallkonin kurbetin e gjetheve.

Malli e pushtoi befas, me sigurinë e vdekjes, dhe ishte më tepër një kthjellim marramendës i kujtesës. Nuk ishte gjeratore pamjesh të dashura, aromash, tingujsh, po qerthull ngjarjesh të shkurtra, dikur pa ndonjëfarë lidhjeje, copëra jete, të cilat ai i pat damkosur si plotësuese, ose për forcë zakoni. E kapi veten duke thënë: “Se mos e dimë ne…”. Se mos e dinim ne se pse e kur na kujtoheshin ca gjëra. Apo jo? Tjetri pohonte. Vetëm buzëqeshte dhe pohonte. Betoheshe se ish lindur vetëm të pohonte. Kujtimet të mbërthekëshin kur s’e prisje, tamam si dashuria dhe si diareja. Tjetri buzëqeshi dhe pohoi. Doktori e humbi fillin. I dridhej shpirti kur mendonte se ç’prapësi do të kish ndjellë po qe se do t’i duhej të lidhte nyje të gjitha copërat e këputura të atij filli. Ku e lamë, pyeti. E kishin lënë tek profesori i rinisë së tij. Po, tek i ndjeri profesor. Njeriu që e kishte bërë njeri. E pat urryer në mënyrë të pavetëdijshme profesorin. Pat qenë një burrë thatim, i gjatë, si i gdhendur në akull. E kishte trurin si ndonjë zemberek sahati atomik: sekonda s’i gabonte. Merrej qysh atëhere me zbulimin e genit të pavdekësisë, atij që tani ish gjetur tek miza. Kryente edhe hulumtime rreth kancerit të fytit. Si ishte puna e njeriut, ë. Në fillim je pré e ca ndjenjave krejt të pashpjegueshme. S’di kë urren e kë adhuron, aq më pak di pse-të. Ia kish marrë shpirtin profesori me urdhërat e tij, me ngulmin për t’ia ulur kokën. Pastaj qe zbutur dalngadalë, e kish lënë të operonte, të merrej me punë, të cilat kaherë i kish bërë vetëm vetë. Nuk ishte shenjë pleqërie. Doktorët e asaj kohe s’kishin moshë, nuk lajthitnin. Pak para se ai të kthehej në Shqipëri, profesori e pat ftuar për një kafe. Kishin folur si dy moshatarë. Kishin zënë ngoje kuplaratë, pijet, dashuritë, çudirat e qënies njerëzore. Po sikur të të jepnin t’i vazhdoje studimet rreth pavdekësisë e kancerit të fytit mbi trupin tim, e pat pyetur dikur profesori. Doktori, asokohe djalë i ri dhe i frymëzuar me vend e pa vend si puna e kashtës nga zjarri, e pat kundërshtuar. Pse, qe habitur profesori: i dukej e tmerrshme t’i hapte barkun? Qeshte. Qeshte dhe shtonte se ky lloj tmerri paraprak, në përfytyrim, nuk ishte veçse frika jonë nga vetja, domethënë bindja e lindur se njeriu mund të bëjë gjithçka, gjer edhe gjërat më të tmerrshme. E atillë pat qenë gjithmonë e folmja e profesorit: i hapte gjërat aq lakuriq, aq egër, pa lajlelule, sa të dukej sikur të zhvishte, të operonte e të vishte pa të qepur tamam. Të mërzita?

Aspak, tha Tjetri.

Apo ndofta ta kam rrëfyer këtë ngjarje nja tri herë?

Jo, tani po ma rrëfeni për herë të parë.

Pinë edhe nga një gllënjkë konjaku.

I qe shkrepur ta falte trupin për studime, vazhdonte Doktori. I qe tekur siç u teket pleqve: me vdekje. Tjetri nuk buzëqeshte më, por vetëm pohonte. Doktorit i qe dukur marrëzi ajo dëshirë plaku për t’iu flijuar, qoftë edhe pas vdekjes, kurreshtjes së rioshëve. E admironte shumë, që të mund ta përfytyronte të hapur si ndonjë çadër e qullur arixhinjsh mbi ndonjërën nga tryezat e studentëve. Qe përpjekur disa herë t’ia kthente mendjen. Mish për top kishte sa të hanin qentë. Qendrat e studimit dhe fakultetet e mjekësisë kishin kufoma sa për tri brezni doktorësh nga të vrarët emërhumbur, nga të burgosurit, nga pleqtë e azileve, madje edhe nga ata njerëz të dëshpëruar, që, për të rimëkëmbur familjet, e linin amanet me shkrim që trupi t’u përdorej për studim kundrejt një shume të caktuar të hollash. Ishte vërtet marrëzi që një njeri i shquar si ai të ngulmonte të kish fatin e aq kufomave pa rëndësi. Mirpo profesorit nuk ia ndrronte mendjen as vetë vdekja. Ia kish prerë hovin me ca fjali batërdisëse. Nuk kish ndërmend të helmonte ndonjë liqen a kodër me hirin e trupit të vet. Aq më pak të shëndoshte krimbat. Ato që po le unë përgjysmë, i pat thënë Doktorit, do t’i vazhdosh ti. Po, po. E paskësh stërvitur për këtë punë, dalngadalë, pa ia thënë, dhe gjithnjë e kish ditur se ai nuk do ta linte në baltë. Ishte e tepërt t’i thoshte tani se në trup kishte shumë më tepër kancer se pavdekësi.

Dhe ia plotësuat dëshirën?

Në fillim kish dashur t’i shmangej asaj pune, duke thënë se do të kthehej në Shqipëri. Profesori ia kish prerë shkurt, me një pyetje: pandeh se Shqipëria ka pak si unë?! Ndoshta sëmundja e tij ishte një sëmundje e re, e panjohur më parë dhe e cila mund të bëhej sëmundja më e rrezikshme e planetit kur Doktori të plakej. Asgjë nuk mund të përjashtohej. Ndoshta, tek rropatej të mposhtte kancerin, profesori ish bërë viktima e parë e një sëmundjeje që shkaktohej nga puna për shërimin e kancerit, apo për zbulimin e genit të pavdekësisë…

Gllënjka tjetër e konjakut e nxori në udhë të tjera kujtimesh dhe tha se do të bënin mirë sikur të ngriheshin. Kur rrinte shumë ulur, i ngjante se kish harruar të ecte. Një ndjenjë të tillë provonin shumë vetë ndaj notit.

U ngritën, paguan dhe dolën në shëtitoren që ishte më e shkretë se në të gdhirë.

Binte një shi gjysmë i rremë, shi që ta lagte zemrën drejtpërdrejt, pa t’i prekur veshjet.

Spitali dukej më i pajetë se shëtitorja.

Doktori u vesh me të bardha, hoqi kapelën republikë dhe nisi ta rrotullonte mbi gishtin tregues njëlloj si ajo e dashura që i pat marrë djalërinë. Një si xhufkë e kuqe e bëri të qeshte: e shoqja i paskësh hedhur vërtet nga ballkoni një karafil. Do të jem dukur si ndonjë qefli dasmash a varrimesh, tha me vete.

Tjetri ishte bërë gati dhe priste urdhërat.

Tani unë jam mjaft plak, i tha Doktori, shoh përnatë në ëndërr rropullitë e mia. Shumë rrallë shoh ndonjë femër. Në më zëntë gjumi, kur të kesh nevojë për mua, zgjomë. Le të shpresojmë se sonte s’do të na vijë asnjë i coptuar nga plumbat dhe askush s’do të na vdesë në duar.

Tjetri buzëqeshi dhe pohoi.

Në të gdhirë, vijoi Doktori, ime shoqe do të më sjellë valixhen prej druri. Të lutem të zbresësh ta marrësh e të ma sjellësh këtu.

Jam shumë kurreshtar të di se ç’mbani në atë valixhe, tha Tjetri.

Do ta mësojmë në të gdhirë, tha Doktori.

Tjetri ndezi një cigare para se të niste gjahun nëpër qelitë me njerëz që përpëliteshin mes vdekjes dhe jetës. Mes një vdekjeje çlodhëse dhe një jete gjithnjë e më të pashpresë. Dritëzat e qytetit të bindnin se asgjë nuk ish shkatërruar, se të gjitha fytyrat e hijshme të kohëve të arta shëtisnin në bulevard, pinin konjak nëpër klubet e vegjël buzë rrugës, endeshin nën plepat e zhveshur dhe nuk donin t’ia dinin ç’i priste. Tjetri thithte cigaren me sy të përhumbur dhe sillte ndërmend nëntorin e shkuar, kur Doktori qe shfaqur udhëve të qytetit me një valixhe të vogël druri, që ngjante me një qivur foshnje apo me një qivur kohe (kështu i quante Doktori me shaka sahatët). Thoshin se e pat marrë me vete atë valixhe edhe në dy udhëtimet e tij të fundit jashtë shtetit dhe se nuk e ndante nga dora as në kinema, ku, për ta gjetur pa vështirësi, ai zinte prej të paktën çerek shekulli të njëjtën karrike. Nuk pat guxuar kush ta pyeste se ç’mbante në atë valixhe. As policia s’e kish ngacmuar. Vetvetiu qenë prirur të besonin se mbante ilaçet dhe ndonjë vegël të shtrenjtë, mirpo, meqenëse ai nuk e pat hapur asnjëherë gjatë mjekimeve të vona, në banesat e të sëmurëve, kurreshtja e qytetarëve pat mbetur pezull.

Tani m’u kujtua se asnjë film s’kam arritur ta shoh gjer në fund, psherëtiu Doktori si ndonjë çilimi. Pyes veten se ç’do kish ngjarë po ta kisha ndrruar karriken e kinemasë qoftë edhe gjatë një filmi që më pëlqente shumë.

Tjetri ngriti supet.

Doktori ra në gjumë pa e gjetur nëse ai karafil në mbarim të nëntorit ishte i gjallë, apo i rremë.

Dora e djathtë i mbeti mbështetur mbi zemër, si t’u falej me shëndet filmave që s’kish arritur t’i shihte gjer në fund.

Tjetri e mbuloi me batanijen e rojës dhe doli për gjah.

U kthye dhe doli disa herë atë natë.

Vetëm kur fytyrës së puthitur pas qelqit të dritares iu tretën krejt tiparet dhe xhami i humbi vetitë pasqyruese, Tjetri filloi të shkrydhte kockat dhe ta ndjente veten shumë të lehtë, si pa peshë. Ndjeu se në dhomën e rojes kishte më shumë ajër se zakonisht. Madje edhe qyteti, me çatitë e anuara, me rrugicat dhe muret që sikur përgjoheshin mesveti qysh kur ishte bërë jeta jetë, iu duk më i këndshëm dhe më pak mbytës. Vetëm atë çast e kuptoi se e kish gdhirë me ballin ngjitur pas xhamit.

Kur pastrueset e korridoreve nisën të mbushnin kovat me ujë, Tjetri vuri re atje tutje, në rrugicën që lidhte qytetin me spitalin, siluetën e një plake të gjatë, të hijshme, veshur me të zeza, që afrohej me një valixhe druri nën sqetull.

Dhjetë minuta më vonë, valixhja aq e përfolur prehej në duart e tij.

Profesor, mërmëriti ai. Profesor…

Për një grimë trurin ia gërvishti mendimi se Doktori nuk do të ngrihej më dhe iu ngjeth mishi. Por Doktori buzëqeshi symbyllur, u shtriq pak, dhe i zgjati një çelës të vogël, paksa të ndryshkur, që duhej të ishte i valixhes.

Ja, tha pa i hapur sytë. Mund të fillosh kur të duash…

Tjetri ngutej aq shumë të shihte ç’përmbante valixhia e drunjtë, saqë nuk mundi të mendonte asgjë e as t’i kthente Doktorit ndonjë nga ato përgjigjet e rëndomta që të mbajnë edhe pak në jetë.

Brenda valixhes gjendej një përparëse e bardhë prej cohe shumë të hollë, pak më e hollë dhe pak më e bardhë se qefinët, njëpalë gërshërë, disa rrotka me penjë, dhe të gjitha çikërrimat që nevojiten për të hapur një trup njeriu.

Kishin një vezullim gjërash pa shpirt: betoheshe se ishin lutur me vite që të dilnin sa më shpejt në dritë.

Mezi prisnin t’i futeshin punës.

Tjetri bëri disa hapa të kotë nëpër dhomë, me valixhen e hapur në duar, duke u ngutur të shporrte nga koka mendimin se mes tij dhe atyre veglave shkëlqimtare nuk kishte ndonjë ndryshim fort të madh. Të gjitha ishin krejtësisht të reja, të pahapura dhe të paprekura, ashtu siç i pat lënë Doktori një vit e ca më parë, kur qe fanitur udhëve të qytetit me atë qivur kohe në dorë, me një pezm kalimtar në fytyrë dhe me një nga ato buzëqeshje të ëmbla e të trishtme që ndrydhin në shpirt ndoshta pak më tepër dijeni se dijenia vetë. 

(Tiranë, tetor 1988)