Zërat e tyre
dëgjoheshin si nën ujë. I përfytyronim të
mbyllur në flluska si ato të sapunit, ose edhe si ato që përshkruajnë ëndërrat
në vizatime, dhe buzëqeshnim. Buzëqeshjet tona
largoheshin pó si flluska, po zor se ua vinte njeri veshin. Për vite me radhë,
asnjëri prej tyre nuk pati kurreshtjen e as mori mundimin të përkthente
buzëqeshjet tona të çiltra. I pandehnin flluska të mbrame, nga ato që braktisin
vdekatarin para se të japë shpirt, ose njëheresh me daljen e shpirtit, a thua
se shpirti qënkej ajër i mbyllur në bula e nuk u përzjeka dot me ujin. Kur
muzgu tretej në mbrëmje dhe nga bluja e thellë, si pickime, yjëzit mblidheshin
mbi ne, na dukej sikur të gjitha flluskat e ditës paskëshin qenë ca lloj vezësh
të tejdukshme. Ato ngjiteshin lart, drejt shtresës aq të hollë ku ujrat
takoheshin me qiejt, njëheresh me afrimin e yjeve drejt ujrave, dhe plasnin
butë, si në shurdhëri. Yjet shndërroheshin në fjolla bore, ose lule kristali. E
gjitha ngjasonte njëfarësoj me pllenimin, por jo aq të luleve, se sa të peshqve
që vallzonin rreth nesh. Mbrëmjeve të dimrit, vendin e yjeve e zinin fjollat e
borës, por pllenimi nuk ndryshonte. Kjo ishte mahnitja e fundit që ne shprehëm
me fjalë, para se ata të vinin me radhë për të na ftuar jashtë, ose në atë që
quanin brenda, madje jo rrallë brenda jetës.
Kur Ajo dhe
unë mësuam të merremi vesh pa flluska, numuri i atyre që na kërkonin u pakësua.
Se edhe gjyshërit, prindërit, miqtë e hasmët lodhen një ditë, ose humbin
shpresën. Luteshim vetëm që ata të mos na qanin siç qahen të mbyturit. Ndoshta
do të qe dashur, nja një muaj para ikjes, të grindeshim me të gjithë, t’i
zhgënjenim sa më hidhur, t’u bënim gjëra të pafalshme, t’u hapnim plagë e
gërvishtje nga ato që vetëm dikush tejet i shtrenjtë mund të t’i shkaktojë (që
të dihet se vetëm Zoti është Zot, më pat thënë ajo). Mirpo nuk ia
patëm dalë mbanë. Madje nuk dinim t’i kishim kujt borxhe në të holla – dhe na
la pa flluska dita kur burra e gra moshash të ndryshme, pak pasi largohej edhe
i afërmi më i durueshëm, vinin me radhë e na numëronin borxhet. Ne i vinim
fjalët dhe fjalitë e tyre në vargje dhe pyesnim shoshoqin me sy. Poemat tingëllonin
pakashumë si më poshtë vijon:
Një cigare pa filtër
/ një kafe me sheqer / një çaj /
Një mollë / dy hurma
farëzeza / një fletë aritmetike /
Dhjetë lekë të vjetra
/ pesë lekë të reja / një dollar /
Tre libra të hollë /
dy libra të trashë / s’ka rëndësi autori tani /
Një penë / dy
kallamare / një stilograf / një bombone
Një stemë / njëzet
pulla / qeni laraman / kanarina /
Dylbia me një sy,
monokli me dy lente, pena e kaltër / një shëtitje me varkë /
Dy maja pene / bluza
e gjelbër / një penel / një fletore vizatimi
Unaza prej argjendi /
dy varse / tri palë vathë / kravata me xixa /
Katër unaza ari / dy
me gurë të çmuar / një me kokë shqiponje /
Një me kokë gjarpri /
një sandviç / dy ullinj / një kanë / tetë pjata /
Vreshta majë kalasë /
Dy pula / Lopa e zezë / dy këndezë /
E ashtu me radhë.
Vetëm Zoti nuk na thirri as edhe një herë të vetme, o ngaqë është vetë Malli e
sheh gjithçka, o ngaqë është vetë Dhembja dhe duron gjithçka, o ngaqë nuk
mbarohet kurrë.
Me kalimin e kohës,
vargjet e fundit nisën të trasheshin, të rëndoheshin e të merrnin trajta
borxhesh shtetërore. Shumë rrallë, si për të hequr mësyshjet, ose ndonjë magji
të zezë, dilte se kishim borxh edhe ndonjë puthje, ndonjë shkelje syri, ndonjë
prekje në muzg, ndonjë frymëmarrje të shpeshtuar, që çartte gjumin e ëndërrat,
si edhe ca gjume të prishur, ca pagjumësi, ca bileta kinemaje.
Nuk kthenim dot
përgjigje, se, - kulmi, - mund të na pandehnin të dalë mendsh, ose të mbytur.
Prandaj detyroheshim të sillemi krejt si dy të mbytur. Po kush ishte në gjendje
të vilte dhunshëm aq dashuri, kujdes, përkushtim, falë mbytjes, për më tepër
nga ca njerëz që, edhe pa u munguar, na i jepnin falas të gjitha, gjer edhe
smirën, urrejtjen, pabesinë?!
Po qe se vitet nuk do
të kishin rrjedhur aq shpejt, mbase do të na kish dhembur fakti që ata na
keqkuptojnë, ose na marrin për ç’ka s’jemi. Mbase do të qemë munduar t’i
sqaronim, t’i bindnim se ishte fjala për krejt tjetër gjë. Por koha rridhte
ndryshe në botën e flluskave, të ujrave e të qiejve pa fund.
Si për të prekur në
sedër, me radhë, ose edhe në kore të vegjël, ku shartoheshin tinguj e fjalë të
nënujshme, ata nisën një poemë që sikur rrekej të fshinte nga kujtesa Homerin,
ose edhe më prodhimtarin ndër lahutarë malesh.
Dikur ajo më pyeti me
sy se mos ndoshta, tek merreshim me përkthimin e atyre vargjeve, kishim nxitur,
ose ndihmuar kohën të rridhte më shpejt. Apo koha ikte ashtu edhe thjesht po të
heshtje e po të mos i rendisje njerëzit dhe qëniet sipas një radhe që shndërrohet
pashmangshëm në kohë?!
Eja, bir, bijë,
filan, filane, se të pret gjyshi, të pret gjyshja, të pret mami, të pret babi,
të pret motra, të pret vëllai,
të presin shokët, të
presin shoqet, të pret edukatorja, të pret mësuesja, të pret roja. Eja, bijë,
bir, se na la gjyshja, na la gjyshi, na la mami, na la babi,
ra Muri i Berlinit.
Eja, bir, eja, bijë,
se u hapën kufijtë, se mund të flasësh lirshëm, pa u trembur, mund të thuash
ç’të duash, mund të shkruash sa të duash e ç’të duash. Eja,
bir, eja, bijë, se u
pajtuam edhe me Amerikën, edhe me Rusinë, edhe me Kinën, edhe me shumicën e
vendeve të ish-Jugosllavisë.
Eja, të shikosh si
janë lartuar pallatet, kafenetë, qëndrat e biznesit, avionët sa një lagje copa.
Eja, se po zgjaten rrugët që bashkojnë zemrat, se u hoqën telat e telefonit,
dhe tani do të keni telefona si kuti shkrepsesh, plot me pamje, melodi, emra,
mbiemra, përemra, ndëremra e me numura sa të doni, e me lojra që as nuk i
ëndërronit kur
ikët. Eja, të shikosh
ç’fustan nusërie të kemi qepur, ç’kostum prej konti do të mbash në dasmë,
ç’këpucë lustrafine, ç’kravatë, ç’unaza ju kemi blerë,
Eja,
babi, eja, mami, jam
unë, nuk më njeh?! Eja, shpirt, eja, shpirt, ku të fluturon mendja?! Eja ta pimë
një kafe në Paris, në Barcelonë, në Romë, në New York,
në Abu Dabi, ku të
duash ti. Eja, se u ftoh gjella. Eja, se duhet paguar qiraja.
Eja, se na kanë prerë korentin. Eja, se na kanë prerë ujin. Eja, se të kanë
sharë e mallkuar. Eja, se më ra të fikët. Eja, se të kanë dënuar me heshtje në
mungesë. Eja, se po flet presidenti. Eja,
se u pajtuan të
gjitha partitë në pushtet. Eja, se më hyri një spicë në thembër. Eja, se u bëre
gjysh, eja, se u bëre gjyshe, eja, se dole në pension, eja, se t’u botuan
kuj(t)imet, eja, se të kanë përbaltur, eja, se të kanë ngritur në qiell, eja,
se të është dhënë çmimi i parë, i dytë, i tretë, i tretë bis, çmimi inkurajues,
eja, se fitove në lloto, eja, se ta coptuan tokën, eja, se ta morën shtëpinë,
eja, se gropa jote e varrit qënka shkruar nën emër tjetër, eja, se...
Kënga e dytë e
poemës, niste e vijonte me “Vallë”, me “Nuk”-e, me hamendje, dyshime dhe
sqarime, shoqëruar me ofshama, palosje të trishtme buzësh e duarsh, me tundje
koke në shenjë zije e hidhërimi, si më poshtë vijon:
Vallë më dëgjon,
vallë më shikon, vallë më ndjen!?
Nuk më dëgjon,
shpirti im, nuk i shkon zëri, nuk më del zëri, po tretet shpirti im ylli im e
hanë peshqit e hanë bimët mishngrënëse e hanë kushedi ç’kafshë kushedi ku i ka
eshtrat kushedi kur e kanë ngrënë e unë e kërkoj dhe e vajtoj dhe tretem më keq
se ai, më keq se ajo, më keq se ata.
Mes vargjesh të
gjatë, heraherës fanitej nga një rresht me “Si, si kështu, si ashtu, pse ashtu,
pse kështu, mor, moj...”. Emrat u bënë përemra, vetat shkanë e u shumuan, kohët
e foljeve dolën binarësh, u thyen, u vyshkën. Ndonjëherë pati edhe sharje,
shpifje, munxosje, nënqeshje të errëta, se ne nuk dinim ç’kishim humbur me atë
kokëfortësi e me atë heshtje e me atë pangopje nga njëri-tjetri. Se kishin
kaluar kushedi sa vite, sa ftesa, sa thirrje, sa vaje, sa njerëz, sa filma, sa
humbje shpresash, dhe pangopja jonë me njëri-tjetrin edhe shkencërisht mund të
dëshmohej ç’ishte, si më poshtë vijon:
O përçmim, urrejtje e
pashpjegueshme dhe hakmarrje ndaj tyre,
O sëmundje e pastudiuar
sa duhet e, rrjedhimisht, pa ilaç, a më keq akoma: pa shërim
O dashuri e çmendur
ndaj vetes sonë,
O vdekje
O diçka tjetër që nuk
gjen përgjigje.
Ne sollëm edhe një
herë ndërmend, pa ia shkëputur sytë njëri-tjetrit, se trupat s’dihej ku i
kishim dhe a i kishim më; kujtuam me një mall te panjohur e me një dhembshuri
përtej moshës fillimet e asaj ngjarjeje dhe vargjet më të ndjerë të asaj poeme.
Dinim vetëm se të fundit që recituan mbi ujra, ose nën qiell, ishin disa
thinjoshë të kërrusur, që na quanin Babi, Mami, dhe na hidhnin nga një lule, e
cila vetëm me yje, me sy, ose me fjolla bore nuk ngjante. Jo, bërtisnim ne me
flluska, gjithë gëzim e hidhërim përzjerë, - pa ditur nëse, në një rast të
ngjashëm, do të kishim vepruar ndaj tyre si ata ndaj nesh, - jo, lule u hidhen
të vdekurve, ne nuk ju hedhim lule, jo ngaqë nuk mundemi, por ngaqë ju nuk keni
vdekur. Ne vetëm dolëm një pasdite nga kinemaja, aq, mësojeni mirë, aq,
menduam të notojmë në gjol natën, u zhveshëm, lamë plaçkat tek frëngjia e
bunkerit, që të mos na lageshin nëse zinte shiu, dhe u zhytëm të shiheshim
syndërsy nën ujë. Aq. Pastaj, nuk di sa zgjati koha që ndenjëm ndarë, u afruam
të shiheshim më qartë, se uji paskësh diçka nga një qelq pa kufij e pa fjalë,
dhe thamë diçka që u mbyll në një flluskë të vetme. Por mund të ketë qenë
thjesht një buzëqeshje e përkorë, fëminore, se ata nisën të na kërkonin, të
thërrisnin pas nesh, të endeshin me varka e dylbi e polumbarë. Kush mund të
betohej se qe më mirë në anën tjetër të ujit, në anën tjetër të qiellit, apo në
anën tjetër në përgjithësi?! E nëse betohej ndokush, sa vlerë mund të kish pas
aq vitesh?! Ra heshtja që e dinte se ne nuk kishim kujtesë peshqsh, as zemra
guri, po vetëm shpirt fëmijësh të dashuruar.