Një poet ballkanas, - emri i të cilit nuk është lakuar as aq sa të zgjojë smirën e ndonjë të gjalli e as sa t’u shtjerë ndohtin të vdekurve, - po ndiqte i magjepsur rrëmujën e ca të mbyturve që dyndnin një breg deti. Ikanakë të përndjekur nga skamja, vëllamë vdekjeje, veshur me ca zhele që vështirë të shquheshin nga lëkurët, kërlesheshin mes dallgësh e pirgjesh rëre, jo sikur ta kishin dhënë tashmë frymën e mbrame, por sikur vetëm njërit syresh, po të fitonte garën, do t’i falej fryma e parë.
- Lëviz vendit, - e shtyu e shoqja.
Por nuk u tund, a thua se, po të lëvizte, vendin do t’ia zinte ndonjëri nga ata fatzinj. Ndjente se nuk qe fort i ndryshëm prej tyre, ose të paktën prej etjes që i pat mbytur. Për gati gjysëm shekulli edhe ai pat ëndërruar të dilte kufomë nga ujrat, se, kur je gjallë, shumë rrallë të nxjerr uji në breg.
Pat kaluar mesnata dhe ata prisnin jo pa drithma zbardhjen e Ditës së Madhe. Heraherës shpresonin fëmijërisht që ajo ditë të mos zbardhte kurrë e asisoj të mos humbnin ato drithma. Se ishin regjur tashmë t’i shquanin drithmat e koklavitura të një udhëtimi nga ato të thjeshtat, që çojnë në vdekje, ndonëse nuk patën vdekur ndonjëherë. Poetit i dukej sikur do të dilte mendsh saherë ndodhte të përfytyronte se po jep shpirt, saherë mundësia e të vdekurit i brofte egërsisht mes rropullish, si ndonjë helikë e marrosur, dhe atëbotë ndjente se çastet para daljes nga kjo botë janë mbinjerëzorë dhe se vetëm kur rrëmbehet nga bota tjetër njeriu bëhet sado kalimthi mbinjeri – kështu nuk arrinte ai të mos besonte në Zot. Por rëndom besimin e mbështeste diku tjetër: kush do t’ia merrte hakun për hidhërimet e duruara, po të mos qe Zoti?!
- Po s’paskan të mbaruar, - tha e shoqja.
- Po edhe numuri i të mjerëve s’ka fund, - shtoi ai. E kam thënë: tani vetëm fatkeqësia është globale; shirat e mortjet janë lokale... Ndoshta unë s’do të kisha bërë pjesë mes tyre, po qe se aq humbameno nuk do të ma kishin vjedhur idenë.
- Nuk ka rëndësi sa vetë vjedhin të njëjtën ide, - ia ktheu ajo. Ka rëndësi se cili e mishëron më mirë.
- Po, po, - shfreu ai. Në poezi...
Thesin e udhës e kishte gati. Rrinte i gjorë në cep të shtratit, si çdo send në dhomat e prindërve pa fëmijë. E shoqja qe kujdesur që të mos mungonte asgjë, por me një kujdes të dyshimtë: sendet e thesit ishin vetëm fare pak të domosdoshëm për një udhëtar, në krahasim me një mjeran që gatitet për varr. Gjer edhe mungesa e briskut dhe e shkumës së rrojes ishte thikë me dy presa: të vdekurit nuk i hynin në punë, kurse poeti pat shpallur se do të linte mjekër si e Brankushit. Për të paqtuar mendtë, sado rrejshëm, ai kish ngulmuar të merrte edhe një gëzof nga ata të gjahtarëve, se vërtet qe pranverë, por shpesh një udhëtim, sidomos më këmbë, mund të jetë shumë më i acartë se çdo mot. Kishte rreth dy mijë e pesëqind kilometra për të mposhtur. Nuk i maste dot me hapa, as me metafora, por ëndërra e tij e ethshme ishte që, të paktën vija e udhës, të përputhej me atë të hershmen e Brankushit. Dëshmitarët e udhëtimit fillestar nuk gjendeshin. Se Brankushi pat qënë një kalimtar i paemër asokohe dhe mbase as atij vetë nuk i pat shkuar ndërmend se udhëtimi do të mbështillej në legjendë. E pat bërë rrugën më këmbë nga varfëria, jo nga synimi për ta kredhur në historinë a artit, për më tepër që shkenca ende nuk kish zbuluar ndonjë ndikim të pazakonshëm të kockave këmbësore ndaj artit të gishtave. Poeti e pat gdhirë për javë me radhë mbi hartën e udhës, me gotën në njërën dorë e me stilografin në tjetrën, mes fjollave të tymit të duhanit që ia mbështillnin kokën prej tragjediani lashtësie me një si gëmushë nga ato të zotave. E pat përshkuar atë rrugë edhe përmes internetit, si nga një avion i padukshëm, ose si nga brendia e vështrimit të një ëngjëlli. Nuk i trembej kurrgjëje. Do të kaptonte lugina, male, liqene, qyteza, herë buzë Danubit, herë anës humnerash; do të linte pas gërxhe e skërka, një tunel që ish hapur sëfundi, disa dogana, dhomëza policësh kufiri, deri në zemër të Parisit. Radiot dhe televizionet zjenin prej disa ditënetësh: “Poeti Filan (emri i tij) përshkon më këmbë rrugën e të madhit Brankush, në emër dhe si nderim ndaj Princit-fshatar që njihet kaherë si ati i skulpturës moderne. Me këtë udhëtim z. Filan synon të sensibilizojë qarqet përkatëse të Evropës, që eshtrat e gjeniut të kthehen në vendlindje”. Se më këmbë e pat kryer edhe Brankushi atë udhë. Njerëzia dhe historia rrëfenin se, tek zjarrmitej nëpër ëndrra lavdie të pritme, qe përplasur me një lopë pak më vigane se arti i vet. E trembur, ose thjesht për të kumtuar një mendim të thellë, bash në atë çast, lopa qe pshurrur para udhëtarit, me një gazmend, furi e lirshmëri që s’kish skulpturë t’i përjetësonte, dhe qe zhytur ngeshëm në ujrat e territ.
- He, lavdia – një shurrë lope! – pat qeshur Brankushi.
E gdhira kish ndezur drithma të tjera në gjoksin e poetit. Vargje e libra të veçantë nuk i pat falur muza, - ndonëse e shquanin nja nëntë vëllime dhe nja trembëdhjetë çmime e prani ndër tubime letrare, - por fytyrën e kishte prej gjeniu, nga ata të lashtësisë. Kushdo që e haste diku, edhe pa e njohur, bindej me të parën se udha e fatit e pat ndalur pranë një qënieje të papërsëritshme, dhe jo pak femra kishin mbetur në rrjetën e magjisë që shpërndante. Edhe e shoqja harronte rrufeshëm sa i rëndomtë qe si shkrimtar, kur e zgjonte për të rrufitur kafenë e mëngjesit. Ndoshta do të kish qënë gjeni i vërtetë, po të kish pasur ndonjë fytyrë shëmtake, ose krejt të shpëlarë, pa shijë.
Një derdimen i vërtetë, desh shfreu ai tek po dëgjonin për të kushedisatën herë se “Poeti Filan përshkon më këmbë hapësirën deri në zemër të Parisit”. Por u ftillua shpejt dhe kafeja iu duk e ëmbël nga ai mjalti i errët i ngadhnjimit mbi sivëllezërit. Ata fërgëllonin të bindur se ai ka shterur qysh në vezë e s’mund të bëjë më asgjë të vlefshme në letra. Se, megjithë ato kile druri të përdhosura në letër e plumb shtypshkronje, megjithë varakun e diplomave dhe të çmimeve, mbetej një gërvimë e vakët në korin e aq mizave, që, sipas merhumit Gorki, ulërinin të dukeshin shqiponja. E ai tani qe dyndur nga dera ku s’e priste askush, duke i luajtur zilisë së tyre jo vetëm fenë, por edhe boshtin e syçkave. Kjo edhe e pat habitur ndonjëherë: pse vocrrakët nuk e përqëndronin smirën dhe mllefin ndaj atyre, të mëdhenjve, por shqyheshin mesveti si puna e kufomave në breg?!
- Më në fund, e bëri Zoti mbarë, - tha ajo.
Ai pohoi me krye. S’mbante mend qysh kur kjo femër ia hante shpretkën me pakënaqësira. Nuk po fiton sa duhet – shiko filanin ç’vilë ngriti, ka edhe tri vetura. Nuk shkruan as mortja për ty në ndonjë gazetë – shiko sa çmime i dhanë fistëkut. Rrezik as në regjistrin e të gjallëve nuk e ke emrin, ama faturat duhet t’i paguash si me qenë gjení. Rruaji ata lesh surrati sot, se më je bërë si ndonjë zgjebarak. Fshije halen pasi bën dush, të shkretën, se më ranë kockat, dhe shkoji nga një curril vaskës, se më ranë thonjtë duke mbledhur leshtë e tu.
As mbante mend e as nuk harronte dot. Kurse asaj i patën rënë kockat e thonjtë aq herë, ditenatë, në shtëpi e kudo gjetkë, saqë tani ai e këqyrte si gjarpër që i endej nëpër zorrë, gjer t’i mbërrinte në zemër. Apo zorrët nuk mbaronin në zemër?!
Rrugën deri në fshatin e lindjes së Brankushit, nga ku do të bëhej nisja, e mbaruan shpejt. Timonin e mori zonja në duar, se zotnisë iu përzje dhe e mbajti kokën më fort jashtë se brenda, përndryshe zonja mund ta therte, se i qenë mbaruar kockat. Apo ai qe duke thithur për herë të mbrame ajrin e atdheut?!
Në fshatin e famshëm nuk i priti kush me daulle, pizga, kurora lulesh apo dëborëra të rreme e sheqerka, se zgjedhjet qenë mbyllur javën e shkuar dhe zyrtarët, por edhe zgjedhësit, qenë tashmë të velur: ca se kishin fituar, ca se kishin fituar hasmët, ca se nuk ua përfillte kush vizionet gjeopolitike. Brankushin këtu e trajtonin pa salltanete, madje ndokush ia mbante kokën mënjanë, se qe bërë i lavdishëm në Evropë e Amerikë e nuk qe kthyer të ngordhte në atdhe si të gjithë ne. Se ç’na mungonte neve: lopa na kish pjellë?! E as ndonjë kryevepër nuk i pat dhuruar fshatit, bukëshkali, për të mos zënë në gojë ndonjë kacidhe.
Poeti u end një copë herë në shtëpinë e drunjtë ku qe lindur gjeniu, preku ca dërrasa, një kandil, një postiqe leshi, pastaj hodhi thesin në shpinë dhe nisi udhëtimin. E nisi me të djathtën, që të kishte mbarësi e begati. Drejtoresha e shtëpisë-muze, që ishte njëherazi edhe postjere, i uroi shëndet e këmbë të mbarë. Dhëntë Zoti që hapat e tij t’i sillnin mbrapsht kockat e gjeniut, se gropa bëhej gati për një orë. Vetëm ajo e dinte hëpërhë se poeti nuk ishte i pari që e bënte atë udhëtim. Mbi dhjetë udhëtarë kishin kryer me një përpikmëri të frikshme gjestet e tij, duke përtypur madje të njëjtat bashkëtingëllore e gjysëmzanore, para nisjes. Secili pa përjashtim qe paraqitur si “i pari”, i përkushtuari, i zgjedhuri, të cilit i qe veguar ai udhëtim, mirpo secili e kishte pikësynimin disi të ndryshëm nga të tjerët. Njëri donte të prekte në sedër Evropën, që të mos i mbante më peng kockat e gjeniut, a thua se Evropa s’kishte mbi ç’kocka të tjera të mbahej. Një i dytë pat shpallur se udhëtimin do ta bënte thjesht për shpirt të Brankushit. Një i tretë: për shpirt të mërgimtarëve të shquar e padrejtësisht të lënë në hije harrimi. Dikush do ta bënte për të çelikosur shëndetin e vet, me në krye gjunjët dhe zhapën e barkut. Por ishte edhe një udhëtar që do ta përshkonte rrugën jo që kockat e gjeniut të ktheheshin, por që të mos luanin vendit. Të rrinin atje, në një gropë të përbashkët, në rrethinat e Parisit, që s’kish nge tani të shqyrtonte të kujt ishin a s’ishin aksh eshtra. Të preheshin atje, si një plagë në ndërgjegjen e Evropës, nëse Evropa kishte ndërgjegje (se gjer më tash dukej sikur kishte vetëm seks e tradhtira pa fund). Kurse Poetit Filan, që vërtet pat qënë i pari, i mbetkej vetëm një synim: për shpirt të gjithë të panjohurve, të atyre që ishin fikur, jashtë a brenda, në asgjë. Por ende nuk i dinte dredhitë e atyre këmbësorëve. Vetëm e nuhaste se edhe të tjerë, hajnat e idesë, qenë turrur tashmë pas kockave të gjeniut, duke nuhatur qençe hapat, ose thjesht vijën që pat përshkuar ai. Vallë ç’perandori ndante më dysh a më shumësh ajo vijë?!
Kish hedhur hapat e parë, me të shoqen përkrahu, kur ia behën tre gazetarë, dy fotografë, një kameraman dhe një fshatar plak, në tesha popullore, të cilit i mungonte gishti i mesit.
- Shumë të fala nga ne të gjithë, - mërmëriti plaku, a thua se Filani po shkonte të piqej me Brankushin në botën tjetër, ose thjesht të vdiste, dhe e përshëndeti me shuplakën e gjymtë, ku pikërisht mungesa e gishtit sharës e bëri gjestin sharje.
- Të fala paçi, - ia ktheu e shoqja e poetit.
U nda me të shoqen në zgrip të fshatit, në një si pllajë ku s’merrej vesh nëse pulat hanin kocka, apo qentë brenin barishte. Rrufezat e aparateve, shkrepjet e tyre dhe zmerili i pamjeve brenda kamerës, e mjegulluan. E shoqja qe ngashëryer dhe i pëshpëriste “Mos më tradhto, mirë?”, ndërsa ai i gjegjej “Mirë, mirë”, me një tingull të dyfishtë, lojnak, dhe ndjehej sikur vërtet po shkonte të jepte shpirt, por edhe lutej që të mund t’ia dridhte, në rastin më të parë, që t’ia zvogëlonte sadopak atë ëndje skëterre prej bashkëshorteje që s’dihet si e sidomos pse të ka në dorë.
Nuk e ktheu kokën, se i dukej sikur edhe së shoqes i mungonte njëri nga gishtat. Nuk kish pasur kohë e as mundësi të skiconte vijën e saktë që pat përshkuar paraardhësi i shquar, ndoshta as vetë Brankushi, po ta ngjallje, nuk do të kish qënë në gjendje ta tregonte. Por shpirtin e tij, në trajtë gjuhe të përbashkët, aromash pylli e dheu, e ndjente. Apo s’kish pasur fare lidhje me skulptorin kjo punë dhe ishte thjesht një vel tymrash e fjalësh, me të cilat poeti pat fshehur një arrati të ëndërruar qysh kur i qe futur udhës së poezisë?! Do të bëj sikur ndjek rrugën e Brankushit, mendoi, dhe do të shpëtoj, të paktën për ca kohë, nga vatha plot helm ku më rastisi ta çoj jetën. Dëgjimi im do këndellet në një gjumë prej foshnje që shtrihet mbi jonxhë, si në prehër të Krijuesit. Dejet dhe eshtrat e mia nuk do të zymtohen më nga pamundësia për të qënë i famshëm sa dua e sa besoj se kam hak, zvetënuar nga lemza e adhurimit të të tjerëve. Iu fanit e shoqja, disi e venitur dhe mendimtare, si në çastet kur qe dashuruar pas saj. Tani qenë ngujuar në atë shpellë të martesës, ku çdo fjali shoqërohet me nga dy pyetje dhe kur flitet për ato që thonë lajmet. Veç një egërsie të pashpjegueshme, ajo kish nisur të besonte në gjithfarë kauzash, që nga mbrojtja e kafshëve pa zot e deri te mrekullitë që premtonte Bashkimi Evropian. Votonte për gjithçka, derdhte anembanë rrëkeza fjalimesh me vete, ndiqte sherret e sajuar të politikanëve deri në të gdhirë, dhe flinte me kryet nga televizori, ku, pas politikanëve me fytyra buçkane prej të mbyturish gjysmëanalfabetë, shtazët e shkretëtirave shqyheshin mesveti, ose thjesht çarvalitnin kafshët më pak të fuqishme. E tani, aha! Pasi të kakariste gjer të ngjirej, refrenet: “Janë krijuar të gjitha kushtet / objektive / që të vdesim si të panjohur”, dhe/ose: “Bëj ndonjë gjë të madhe, prej vërteti, se ngordhëm në anonimàt!”, ajo do të klloçiste, pa e ditur, vezët e hakmarrjes së tij – dhe le t’i rriste vetë zogjtë grabitqarë që do të çelnin. Dhe do t’i ndiqte kapardisur mbi vithet e veta sa një dynja e përmbysur, si të thuash, ortekët me lajme të tipit: “Foshnja helmon t’ëmën, ndërsa i ati vret të birin. Biri vret gjyshin, gjyshja hedh mbesën nga ballkoni. Burri vret gruan, gruaja – të motrën, motra – kunatën, kunata – dajën, xhaxhai – drejtorin, postjeri – mësuesen e kimisë... Kur nuk kishin kë vrisnin, u venë zjarrin fqinjëve. Zjarri përvëlon një plak që u sul t’i shpëtonte. Plakun e djegin, se bashkia nuk ka të holla për varrim... Vetëm po të vrisje e po të të vriste njeri, - por sa më ndyrë, sa më kafshërisht, sa më jashtë të kuptueshmes e të llogaritshmes, mund të bëje njëfarë emri. As ata që, në pamundësi për të vrarë dikë, vrisnin veten, nuk e kishin të sigurtë vëmendjen e dynjasë. Rrezik do të vijë dita, i kish thënë ajo njëherë (e tash e mbrapa nuk do t’ia thoshte dot më veçse me vete!), kur do të të ndërsej të më presësh gurmazin, të më hedhësh në pus a të më vesh dinamitin, që të dalim nga ky llum hijeje. Ose do të të ngul ndonjë thikë e të të japë historia e letërsisë vendin e merituar.
Ecte e qeshte me vrer. Çapitej e shfrynte me gaz të rrallë. Ditët, muzgjet, netët shkisnin anës tij, me valë, zhurma e tinguj kafshësh a shpezësh, me bashkëtingëllore e zanore në gjuhë të huaja, me parfume, prekje doganierësh, policësh, oficerësh, me qeshje, kontrolle, përshëndetje, urime, mahnitje, me pipërrima radiosh e hije të vetat mbi ekrane, me shndritje aparatesh fotografikë e vështrime shajnitëse e mortnore kamerash; ecte e shfrynte i lumtur, çapitej e qeshte i mrekulluar. Si në baladë e mbartte dallga e ditënatës, zog qiejsh e ëngjëll qëniesh pa emër e pa të shkuar e ndjente veten, e vetëm një shije e hidhur i pat mbetur në grykë. Nuk i pat dhembur aq fort, siç thuhej e shkruhej, ikja nga atdheu. Nuk kish ndjerë as edhe një prekje, puhizë etj, aq më pak ndonjë trandje malli. O ishte lindur për jashtë, o krejt pjesa tjetër e botës, me përjashtim të asaj ku qe pjellë e ku pat mbi- a nën-jetuar, i përkiste. Por, mbase ne vocrrakët, mendoi dikur, as patriotë nuk jemi dot. Se jemi aq të veckël, aq në hije, sa gjithë ç’themi, shkruajmë, bërtasim e mbrojmë, nuk e kalon vlerën e pordhëve. E vetëm bëjmë sikur jemi, bëjmë sikur kemi, bëjmë sikur themi, bëjmë sikur vlejmë, bëjmë sikur s’ka kush të na zëvendësojë. Bëjmë e besojmë shoshoqin, duke munxosur ata që vërtet janë dhe vërtet vlejnë sadopak, por shumë më tepër se ne. Po, le ta themi troç: kush është marrosur që t’i zerë vendin njërit si puna jonë?!
Mendimet ia qorrollepsi një uri e beftë. Një uri që quhej qelizore dhe që, në pak minuta, e çartte krejt robin e ngratë, ia vidhte trutë, arsyen, aftësinë për të ndjerë dhembje gjer edhe kur i kërcënohej lëkura, gjer edhe pasi ia varnin lëkurën mbi gardh. E si mund të durohej e aq më pak të mposhtej një uri e atillë, po të mos kishe ndonjë kryevepër në kokë a në qënie?! Filani pat përballur disa herë urinë, kur jetonte në konvikt, apo në dhomat përdhese me qira, por e pat duruar me shpresën se ajo po i sjell ndonjë kryevepër. E shpresa, për fat, nuk do bukë e ujë. As njëra, as tjetra, nuk patën ardhur. Edhe shpresa qe vakur dikur, ashtu si shumica e shpresave. Ndoshta kryeveprat lypnin si parapagim, si dorëzanie, urinë e jo uria kryeveprat. Po sikur kjo e tanishmja, krejt shpresëhumbur, të ishte uria e kryeveprës?! Po sikur shpirti i Brankushit, dhembshuruar nga mundimi i Filanit, t’i falte tani ndonjë ide, qoftë edhe vetëm një ide, por të kulluar, të epërme, që nuk lidhej me kthimin e kockave a me trallisje të këtij soji,... se vargjet gjendeshin lehtë pastaj?! Se kujt tjetër i kish vajtur ndërmend t’ia kërkonte Evropës kockat e gjeniut?! Të gjithë, artistë, tregtarë e zyrtarë, synonin vetëm kthimin e kryeveprave, por edhe të kopjeve të tyre të rreme, jo të eshtrave. Kurse Filani e kish vënë në shtjekëzë të ngushtë Evropën, duke e detyruar të kthente kockat e Brankushit përmes atij udhëtimi më këmbë. Në mos gjë tjetër, shpirti i Brankushit e çliroi nga uria qelizore – e kjo kishte vërtet shijen ngadhnjyese të një kryevepre.
Iu kthye udhëtimit nga fillimi, sikur të qe nisur para disa çastesh. Ecte e flinte syhapur, ku të mundte, çapitej e nuk ndjente pikë lodhjeje, hidhte hapa të panumurt me sytë mbyllur, ose thjesht dremitur, si një i verbër fatlum, nga ata të baladave, dhe shpresonte që një ditë ta merrte vesh nëse tashmë kish dhënë shpirt në udhë e sipër, apo thjesht I Sipërmi e pat ngritur një grimë qielli më lart, e kish tërhequr nga moçali i harrimit dhe i të qënit askush, se ai qe kapur mbas gjithçkaje që mund ta shpëtonte krejt si i mbyturi pas shpatës, dhe nuk dihej si do të kishin rrjedhur hapat e tij të dukshëm e të padukshëm sikur lumi i ditënetëve të mos e kish nxjerrë në një pllajë të gjelbër, nën një qiell vegimtar, ku kullosnin (në fakt: përtypnin ngjyra) një tufë lopësh.
Iu drodh zemra. Shenja qe e qartë edhe sikur lopët t’i kish tubuar aty ndonjë ekip televizioni. Mbeti pa frymë. Nuk të kapte syri gjëkund as barinj, as kameramanë, as llampa, as çadra filmimesh. Nuk pipëtinin as të vdekurit. Nuk fishkëllenin as fyejt e kockave të tyre. E mblodhi veten shpejt, se fusha ishte aq e madhe, nanuritëse dhe e paqme, sa lopët s’kishin ku të iknin. E as që jepnin shenja se donin t’i shmangeshin. E shtrenjta lopë, të cilën ca popuj e madhnnonin si të qënkej ngjizur para Zotit.
Vigane e të larme, lopët ia kishin rrethuar udhët e përfytyrimet, dhe ai ra në gjunjë dhe u lut që, qoftë edhe njëra syresh, të pshurrej.
U lut megjithëse fusha ishte aq e pafundme, sa lopët s’kishin si të iknin pa u pshurrur.
U përgjërua që më e dhembshura ndër to, në emër dhe për nder të lopës së dikurshme, të hidhte stërkala shumëngjyrëshe gjer në mbarim të historisë, gjer në mbarim të kohës. Por pat jetuar rreth gjysëm shekulli mes gjedhëve dy e shumëkëmbëshe të Ballkanit dhe mendoi se mund të ishin thjesht një trumbë mishërimesh përtallëse të Evropës, dhe lëngjet që gurgullonin brenda saj, përfshi qumështin dhe gjakun e atyre që ishin vrarë për t’ia parë shpirtin e vërtetë, nuk dihej me ç’njësi i matnin rrugët dhe hapat.
Fusha u zvogëlua sa hap e mbyll sytë: nga të gjitha anët bujtnin sivëllezër që ishin nisur para, ose pas tij, s’dihej kur, nga shtëpia-muze e gjeniut. Rrasur në lëkurë e veshje të çuditshme, gati të gjithë mjekëroshë, kush me lesh më të dëbortë, kush me lesh të hirtë, kush me leshin blozë e kush i rruar taze, me hije lopçarësh fundbote, me torba udhe në shpinë, - a thua se mbartnin kockat e veta dhe kishin ardhur t’i groposnin aty a t’i jepnin në këmbim të kockave brankushiane, - me bastunë, çadra, steka bilardoje, grepash a skish, - nuk e prishnin gjakun që asnjëri nuk qe i vetmi. Madje përshëndeteshin dhe bënin ftesa me duar, që të hapnin një rreth burrash në lug të fushës, mes lopëve, e ta pinin nga një gotë. Kish mes tyre poetë, - pak më të njohur, ose të panjohur se Filani, - piktorë, aktorë, senatorë, gjahtarë, botues, të pastrehë, ish-ushtarakë, pensionistë, regjisorë, skulptorë, gazetarë, ëndërrimtarë të pashërueshëm, roje varrezash, punonjës krematoriumesh, kryetarë bashkish, laureatë çmimesh të ndryshëm, sehirxhinj. Asnjëri nuk dukej lugat.
Dikur ia hynë një gare se kush i ngjante më shumë Brankushit. Poeti Filan zuri tri herë vendin e parë dhe dy herë të dytin, në varësi të kritereve, që u ndërruan në varësi të krenarive të sëmura. Disa zunë vendin e parë falë thinjave të mjekrës. Disa ngadhnjyen falë prejardhjes nga fshati. Njëri fitoi, se kish sjellë me vete një “Kolona pa fund”[1] prej kartoni të ngrënshëm. Tjetri mposhti rivalët ngaqë u betua të mos kthehej më në atdhe. Pastaj shtruan mbi bar ca batanije, ca pallto, ca qilimka, ca këmishë, ndanë vllazërisht ushqimet, dhe nisën të notonin nën avujt e pijeve të forta. Çukisnin gotat, paguret, damixhanet, qeshnin, heraherës u shkelnin synë atyre lopëve shurdhmemece, ose gji-e-qeska-thara, u nisnin nga një fishkëllimë të tipit “pësh-pësh-pësh, se iku treni / pshurru, se të çau ujku” dhe shkonin me radhë, ose dy nga dy, në një cep të fushës, domethënë në çdo skaj të fushës, dhe platitnin qeskat.
Nuk dihet sa fotografi bënë me lopët, përqafuar, nën thithet e tyre, kaluar, syvranët, buzëqeshur, me gishta gjenialë ngulur tëmthave, apo duke i puthur në ballë si bija që po niseshin për në shtëpinë e vjehrrave.
E gdhira i gjeti të lumtur, trumbë ushtarësh që i patën humbur të gjitha betejat e luftrat, por që as nuk i pat vrarë kush, as nuk kishin vrarë kënd, as nuk kish kush t’i zinte robër, mes gogësimash, gërrhitjesh e të qeshurash që kujtonin thyerje shkarpash e kockash, dhe fjalimin e radhës po e mbante një shkencëtar i shkuar në moshë. Me duart dhe gjunjët që i dridheshin nga puna e stërgjatë për të dëshmuar se pavdekësia është një përrallë e dalëboje, plakushi po ngulmonte tani, pak para gjumit, apo para një zgjimi drobitës, se nuk ka kockë që t’ia kalojë për nga vlera shurrës së lopës dhe anasjelltas. Secilit i dukej marrëzi në ato çaste që kockat e dikujt janë gati të braktisin truallin ku prehen aq këndshëm. As kockat e të gjallëve nuk donin të zhvendoseshin nga ai farë muaji mjalti që vjen pas ecjesh të stërgjata më këmbë dhe që aq fshetësisht ngjajnë me vetë jetën. Se ç’ishte jeta përveç një çapitjeje pas eshtrave të dikujt, për të mos thënë pas eshtrave të tua, ose pas gropës ku ato do të çlodhen?! I mori gjumi mbështetur pas shoshoqit, me qafat dhe gjymtyrët varur, me grushtat hapur si gonxhe mishi e kockash, në një ngrirje notarësh pa det. Nuk pyeti më njeri se edhe sa u mbetej deri në Paris, ose deri ku nuk do të mbërrinin ndonjëherë më këmbë.
2011
[1] “Kolona pa fund” (Coloana fără sfârşit), njëra nga kryeveprat e skulptorit me famë botërore Konstantin Brankush (Constantin Brâncuşi), ndodhet në qytetin Targu Zhiu të Rumanisë.