[Mund të thuhet se] atij që i është dhënë Gjuha, i është
dhënë medoemos edhe letërsia, dhe kush ka Letërsinë, s’ka si të mos
ketë edhe gjuhët. Në një çast të caktuar, ngrehinat e librave nisin të
krisen dhe atëhere secili autor provon diçka njëherazi të stërnjohur, të
pashmangshme dhe të papranueshme: kalimin e kohës. Ky mund të jetë
fatal për shkrimtarë të të njëjtit brez dhe fatlum për autorë që, përmes stilit
dhe kumtit të tyre, bëjnë pjesë në brezninë e përhershme, ku
sundojnë emrat dhe jo numrat dhe ku çdo kohë u nënshtrohet librave, jo
anasjelltas. Veçmas në epokën e tanishme, kur gati gjithkush ngutet të shkruajë
të paktën një libër, kur konkurrenca në media është kaq e
pafré, (sa çdo autor i përkushtuar, përmes së shkruarës, duhet së pari të
shpëtojë shpirtin, që të mund të bëjë art – dhe pastaj të bëjë art, që të
shpëtojë shpirtin), dhe kur kriteret e vlerësimit të letërsisë dhe të përhapjes
së saj mbahen peng jashtë artit, kalimi i kohës shndërron pjesën më të madhe të
koncepteve, njëlloj sikur të jetë vetë vdekja, ose harrimi.
Po t’u besojmë të dhënave që sjell historia e
letërsisë, jo pak autorë hidhërohen, disa për vdekje, dhe sulen t‘i mbajnë
librat gjallë (në formë, sipas terminologjisë sunduese) përmes bëmash
jetësore, pra, duke zhvendosur pandershmërisht vëmendjen e lexuesit. Vetëm pak
autorë e pranojnë se u duhet lënë vend edhe pasardhësve, - ndonjëherë madje
edhe paraardhësve në kohë, jo në thelb, - dhe tërhiqen duke ua lënë librat
lexuesve, fantazisë së tyre, botëkuptimeve që mund t’i zbresin mes dështimeve,
ose t’i ngrenë mes kryeveprave.
Për t’ua zgjatur jetën librave, më duket
vendimtare një sprovë që krijon përshtypjen se rrjedh nga lakmia apo nga etja
për pavdekësi, por që, në fakt, është skaj dhe fill i pó asaj dashurie ndaj
Letërsisë. Shpesh kjo dyndet si një pyetje plot vrull e hije morti dhe
vetmohimi:
- Çfarë nis atje ku unë si autor dhe
libri që e shkrova sikur të ishte i fundit mbarojmë?
E qartë është se vetëm mënyrat si i përballon
me letërsi të ndershme vuajtjet dhe çnjerëzoren mund t’i japin secilit autor vendin
si emër, kurse trojeve nga vjen dhe gjuhës së brendshme – çmimin e saktë
shpirtëror në ardhmëri.
Meqë mërgimi ka diçka jo vetëm në rimë
nga burgimi dhe murgimi, vazhdimisht më vjen
ndërmend një parabolë. Kur duhej t’u paqtonin shpirtrat murgjve të rinj, - të
cilët i drobiste dhe ua rrëmbente mendjen malli për vendlindjen dhe të afërmit,
- pleqtë e Malit të Shenjtë Atos u përcillnin vegimin e një pararendësi: “Kur
të mora ty, tha Zoti, në vendin tënd vura një ëngjëll”. Dëshmitë ishin të
shumta dhe të pakundërshtueshme.* Nuk mund të thuhet se ikja e shkrimtarëve
dygjuhësh e mbush vendlindjen e tyre dhe letërsinë me ëngjëj, por padyshim
duhet pranuar se, pavarësisht trojeve ku jetojnë, mungesa e tyre sjell libra të
paktën në një gjuhë.
* Shih edhe Stareţul
Efrem Katunakiotul / Kryemurgu Efrem
Katunakioti, Editura Evanghelismos, Bukuresht 2004.
Nga "Trialog" [Ese ndërdisiplinore mbi lidhjet e letërsisë me mërgimin dhe me gjuhët që ajo zgjedh për të ruajtur Kujtesën dhe Metaforën], Librarium Haemus, 2016 - work in progress