Një dhomë e madhe, me tavan të lartë, nga ku varet një llampadar i kaltëryer që
nuk është pastruar prej kohësh. Përtej dritares gati sa krejt faqja e murit
përballë duken fjollat e dëborës që bie ngadalë dhe disa sorra që sikur kanë
ngrirë në degët e pemës së vetme të oborrit. Djathtas dritares është dera e
zyrës.
Jashtë po ulet muzgu.
Majtas ndodhen: një tryezë e vogël dhe një karrike druri, ku
Mësuesi i Gjuhës Amtare ulet kur nxënësit mbajnë shënim, ose bëjnë detyrat. Në
mes të dhomës janë mbi dhjetë stola druri pa mbështetëse, renditur në trajtë
gjysmërrethi, me kujdes, gati sikur të jenë gurë varresh, ose kryevepra
ende të pakuptuara skulpture. Mbi mure rrinë varur disa fotografi të mëdha me
pamje nga deti, nga malet, në të gjitha stinët, dhe copëza vallesh të hershme.
Kornizat e fotografive janë të lyera me
varak. Mes fotografive është një tabelë e zezë shkolle. Rrëzë murit të
djathtë ndodhet një raft i vogël librash, pa asnjë libër.
Miki po bën pastrim me një leckë të lagur.
MIKI
Uri e madhe, zoti Mësues, uri e madhe...
MËSUESI (Me të qeshur)
S’ka vdekur njeri nga kjo... E dini që, në shqip, fjalët uri dhe bukuri rimojnë? U-ri
– buk-uri. Madje fjala bukuri ka brenda edhe bukën,
edhe urinë.
MIKI
Sa gjë e bukur të mësosh gjuhë të huaja! Kur isha e vogël,
ëndërroja të mësoja nja dhjetë gjuhë të huaja, por s’më lanë hallet. Erdhi martesa,
fëmijët, vdekjet e prindërve... Si përfundim, po harroj edhe gjuhën amtare...
Tani rri e pyes veten se mos jam pjellë kështu...
MËSUESI
Si kështu?!
MIKI
Së-prapthi, pra. Pa prindër, e martuar, me fëmijë, e robtuar... I bie që fëminia të vijë pas vdekjes së këtyre, Zot na ruaj, ose pas vdekjes sime...
MËSUESI
Po sa bukur është kur e mëson më mirë gjuhën tënde në prani të
njerëzve që nuk e dinë. Kam kaluar vite me uri e bukuri, por s’më kish vajtur
mendja se kishin një lidhje kaq të thellë...
MIKI
Po si s’kanë?! Ndryshe e shijon bukurinë kur ke uri, dhe ndryshe e
ndjen urinë kur ke bukuri... Do të të bjerë bretku, më thoshte
murga gjyshe, se mendon shumë...
MËSUESI
Po edhe gjyshet gabojnë ndonjëherë. Gjyshja ime qante hallin se me
ç’punë do merresha unë kur të rritesha, se si shumë mendoja...
MIKI
E, plaka ime dinte ç’thoshte, Zoti e ndjeftë. Nuk e shqetësonte
fakti që unë mendoj, por se po mendon një njeri që ka tjetër punë
për të bërë. Mendimtarët nuk dalin nga familje si e imja. Ne pillemi për të
bërë pastrim, për të ndenjur gatitú, për ta mbajtur kokën ulur... Jo për ta
lodhur me mendime...
MËSUESI
Puna e rinisë – gëzimi i pleqërisë.
MIKI
As e kundërta s’mund të hidhet poshtë... Zaten, kur shoh sa të
plogët janë fëmijët e mi, Zoti më faltë, mendoj se vërtet janë pjellë pa
fëmini, pa rini. Atëhere ia hyj punës me themel, si i thonë, bile me mllef, se
më duket sikur plehërat ma kanë fajin. Ashtu edhe heq mendjen...
MËSUESI
Uri – bukuri... Ta mbaj shënim, se kam filluar të harroj...
MIKI
Po akoma s’keni moshë për harresë, zoti Mësues...
MËSUESI
Moshë s’kam, por plehërat shtohen me shpejtësi marramendëse.
MIKI
Po, pra, me gjithë mend... Vjet sikur robtohesha më pak... Kurse
kur isha e re... vallzoja, nuk pastroja... Por do jetë ca edhe punë kockash,
besoj...
MËSUESI
Edhe punë kockash, patjetër. Unë... që jetoj në mërgim... e njoh
mirë këtë punën e kockave... Ka një shprehje shqipja: mblodhi kockat në
shtëpi...
MIKI
Ua, sa bukur! Si me qenë fjala për kockat e ndonjë shënjtori...
MËSUESI
Stolat i keni fshirë edhe dje, mund t’i lini ashtu...
MIKI
Jo, jo, se m’i heq veshët shefi. Pale po kërcen edhe ndonjë nga
këta plakushët dhe më padit se bën punën time kur ulet. E
kisha fjalën për zonjat dhe zotërinjtë...
Mësuesi buzëqesh.
MIKI
Edhe dy minuta, mbarova.
MËSUESI
Jeni në kohë.
MIKI
Jo, jo, se këta janë të përpiktë si mortja, Zoti më faltë. Vijnë
në kohë, se nuk rrinë dot në shtëpi.
MËSUESI
E kam dëgjuar atë fjalën e këtushme: „Mortja të kërkon në
shtëpi, ti bredh udhëve...” E përsosur.
MIKI
Jo, zoti Mësues, nuk i kërkon vdekja asgjëkundi. Nuk vdesin kollaj
të këtillët, se janë regjur nën komunizëm... Vuajnë se, duke ndenjur në shtëpi,
u kujtohen të gjitha borxhet, faturat, këstet... Po sidomos ëndrrat që kanë
vrarë vetë dhe tani u dhembin sikur t’ua ketë vrarë tjetërkush... Edhe unë
kështu bëj. Nuk më vjen fare të kthehem në shtëpi. Ose kthehem duke menduar se
po shkoj të mbyllem në qivur.
MËSUESI
Mbledhje kockash...
MIKI
Po, po, mbledhje.
Dëgjohet një këmbanë sahati.
MËSUESI
As që e dija se paskemi edhe sahat këtu... Apo tingëlloi në ndonjë
zyrë tjetër?
MIKI
Po si mendoni, zoti Mësues: ka kuptim t’ia hyj mësimit të ndonjë
gjuhe të huaj? E di që s’ka vend për pastruese jashtë shtetit, por mbase im
bir, ose ime bijë... martohen me të huaj... dhe atëhere... Mbase do kem nipër a
mbesa dygjuhësh...
MËSUESI
Gjuha e huaj mësohet më mirë në dimër, në mërgim dhe në burg. Por
ndodh që të tria bashkë të quhen thjesht jetë dhe të mos i
ndjesh si të ndara... Çështja është se ende nuk dini gjuhën e dhëndrrit dhe të
nuses së djalit...
MIKI
Ashtu është. Tani kam vetëm dimrin dhe jetën si burg. Po m’u rrit
edhe kësti i çatisë që ndreqa vjet, do ndihem tamam si në mërgim...
MËSUESI
E tillë është kjo jetë: metaforat na mbajnë, metaforat na
rrënojnë...
MIKI
Se i shoh nxënësit tuaj çdo javë, si të them... E kanë një hall
këta njerëz, mendoj, përderisa dalin në mot të tillë. Hall më të madh se tmerri
nga ëndërrat e bjerrura... Se kjo ciknë e mban mbyllur edhe mortjen, apo jo?
Sidomos tani në dimër, kur dita zgjat sa një teshtimë...
MËSUESI
Shkruani poezi?
MIKI
Jo, por lexoj ndonjëherë për të hequr mendjen. Pastaj çuditem ku e
çojmë mendjen, se vetëm e heqim...
Mësuesi pohon njëfarësoj i mahnitur nga mençuria e Mikit.
MIKI
Po nga këta plakushët nuk e heq dot mendjen. Edhe tani pyes veten:
është uri, apo lakmi? Se atje ku s’ka uri, ka lakmi... (Tund kokën me
njëfarë zvjerdhjeje) Se ç’ne kjo gjuhë e huaj me një këmbë në varr tani?!
Ç’u duhet?! Për botën tjetër?
MËSUESI
Për të gjitha botët e mundshme. Gjuhën duhet ta dinë, se
përndryshe del ndokush dhe i padit që s’janë, por vetëm hiqen
si shtetas me prejardhje të huaj.
MIKI
Lëmsh janë bërë gjërat tani. Robi mund të hiqet e të shpallet
çfarë t’i vijë për mbarë.
MËSUESI
Por kanë edhe një arsye tjetër. Të parët e tyre, që tashmë
ndodhen matanë, këtë kanë gjuhë amtare. Është një
ndarje e dhimbshme. Se këta i duan me shpirt ata të ikurit dhe shpresojnë t’i
takojnë matanë. Përfytyroni sikur po takohen dhe nuk dinë gjuhën e shoshoqit.
MIKI
Po unë kam lexuar se vetëm tetë-për-qind e
gjërave shprehen me fjalë, zoti Mësues. Gënjejnë revistat dhe gazetat?
MËSUESI
Kurrë!
MIKI
Pjesën tjetër e shprehim me shenja. Le të merren vesh me shenja.
MËSUESI
Atëhere kundërshtarët do t’i paditin pó me shenja...
MIKI
E dini se edhe unë u flas me shenja ca njerëzve që i kam dashur?
MËSUESI
Me ndonjë aktor të famshëm, ose poet, ma ha mendja...
MIKI
Uaaa, po nga e kuptuat, zoti Mësues?!
MËSUESI
Nga shenjat tuaja...
Qeshin dhe ndezin nga një cigare.
MIKI
Si shumë po vonohen nxënësit sot...
MËSUESI
Kanë kaluar vetëm tri minuta nga ora e takimit.
MIKI
Tri, tri, por këto janë minuta Ballkani. Të shpresojmë se s’ka
ndodhur ndonjë...
MËSUESI
Të gjithëve në të njëjtën kohë?!
MIKI
Po këta janë të lidhur si me mallkim, zoti Mësues. Kur këputet
njëri, mblidhen të gjithë. Ne të tjerët jemi përçarë si mos më
keq.
MËSUESI
Kështu ndodh ndonjëherë: disa njerëz nisin e kuptohen aq mirë me
shoshoqin, sa një ditë gdhihen të gjithë njëlloj...
MIKI
Shumë e fortë. Tuajën e keni, apo nga leximet?
MËSUESI
Hëpërhë e kam timen. Por pas ca vjetësh mund të shkruhet se, para
meje, e kanë zbuluar disa profesorë të famshëm perëndimorë, ose e ka thënë zoti
Kryetar i Bashkësisë, Kimet poeti, zv.kryetari Tiku etj... Pa llogaritur
zonjat...
MIKI (Buzëqesh)
Por as e kundërta s’duhet përjashtuar.
MËSUESI
Domethënë?
MIKI
Që gdhihen njëlloj edhe pasi s’janë marrë vesh kurrë gjatë jetës.
MËSUESI
Atëhere nuk e përjashtojmë. Ndoshta të kuptohesh dhe të
grindesh janë e njëjta gjë...
MIKI
E bukur, e bukur... Ika, se ju lashë pa punë.
MËSUESI
Pa pritje.
MIKI
Ditë të mbarë ju uroj. Herën tjetër do t’ju bëj një kafe të
paharrueshme.
MËSUESI
Meqe ra fjala për kafe... Pashë se ka mbetur në sirtar një pako
kafe, s’di kush e ka sjellë.
MIKI
E ka sjellë ndonjë dallkauk, se është kafja më e lirë që gjendet.
As derrat s’e pijnë dot... Do t’ju bëj kafe nga e imja, s’e ka shoqen. Se kaq
jam robtuar unë në këtë jetë, sa t’i lejoj vetes kafe mbretërish. Apo jo?!
Del.
Ulet një perde e bardhë, me shenja e simbole.
(...)