A short animation about in/different hypostases of the human face(s).
Mihai Eminescu: Kaluan vitet / Trecut-au anii
U borën vitet porsi ré mbi pllaja
E asnjëherë s’do të kthehen pas
S’më ngrohin e s’ma bëjnë buzën gas
Rrëfenja, trille, bëmat e mëdhaja.
Që ballin tim fëmijëror patën paqtuar
Mezi kuptoja, ishin plot kuptime
Më kot rrethon me hije hijen time
O, orë e fshehtësisë, muzg i shtruar.
T’i shkul një tingull dua jetës vetë
Të bëj, o, shpirt, të drithërosh sërish
Me gishtat përmbi lirë bjerrem;
Në ag gjithçka u bor përjetë
Shituar e ëmbla goj’ e motit grish
E koha rritet mbrapa meje… errem!
Shqipëroi: A.-Ch. Kyçyku
Letërsia paralele - bisedë
Arta Marku: “E kam të nevojshme të rrëfej histori. Është ide e ngulitur. Secila prej
tyre është një farë brenda meje që fillon të rritet e rritet, si tumor, dhe
herët a vonë duhet të merrem me të” - kështu përgjigjet Isabel Allende kur e
pyesin pse shkruan. Mendoj se duhet të jetë një përgjigje që vlen për të gjithë
shkrimtarët. Gjithçka duhet t’ia nisë nga nevoja për të rrëfyer. Por teksa këtu
jemi në një terren iracional, le të fillojmë bisedën nga një hapësirë më e
qartë dhe më lehtësisht e shpjegueshme: fillesat tuaja si shkrimtar. Se duhet
të ketë një moment zbulimi të kësaj nevoje të brendshme. Si mund ta përshkruani
momentin e zbulimit të shkrimtarit te vetja? Momentin kur e kuptuat nevojën për
të rrëfyer.
Ardian-Christian Kyçyku: Para se të jetë nevojë, është dëshirë gati fëminore, por jo për të mahnitur njeri. I ngjan një ftese për të zbuluar symbyllur, bashkë me dikë (të cilin shpesh as nuk e njeh, as nuk e sheh, as ke për ta takuar ndonjëherë) gjëra që janë tejet të gjalla e gjithaq të padukshme, lënë mënjanë për arsye krejt të rëndomta, ose edhe të padrejta. Fillesat e mia janë të hershme, por veçoj gjithmonë dimrin e 1985-ës në Poradec. Gjendja më kujton një vdekje të bukur, që sikur ia kapërcente në shumë gjëra e shije edhe vetë jetës… Këqyrur me sytë e përvojës, më duket se ngulmojnë të dalin përmes rrëfimit ato ngjarje që nuk e kanë të sigurtë „jetëgjatësinë” në kujtesë. Kjo zgjon edhe një dhimbsuri, pa të cilën letërsia s’jeton dot gjatë.
Qyteti ku vdiset më bukur / Nga "Diva ose Ngrënësi i Luleve" (1992 / 2000)
“Sheshi ishte i shkretë; bredhat anës rrugës përkuleshin gjer përdhe, si për temena. Liqeni dukej i zi dhe i tërbuar. S’ iu ngulit në kokë ajo pamje. Është tamam ajo vetmia pranë liqenit, mendoi. Unë kam qënë shumë i vogël, kurse liqeni shumë i madh, i zi, gojë kuçedre. Kur më çonin në plazh, bregu ishte plot me trupa të lëmuar femrash, me flokë të lagur, uji ngjante me qiellin, dhe unë dridhesha nga dëshirat dhe mendoja për vdekjen. Mes qiellit endeshin koka njerëzish, topa shumëngjyrësh, sgalemë dhe varka. Varkat vozitnin deri në mbrëmje, pastaj qiejt erreshin, nxiheshin malet, binte hëna, mbi një botë të bërë shkrumb nga malli për të vdekur më bukur. Pasi fillonte e ndalej ndonjë shi, pushuesit visheshin si për vjeshtë dhe mbushnin bulevardin. Dallgët nxirrnin në breg shumë kallama, kufomëza shpezësh, shishe shampoje, limonatash dhe mbeturina të tjera nga zbavitja e jashtështetit. Pas ditëve me dallgë, unë dilja me shokët dhe i mblidhja ato shishe e qese magjepsëse. Kisha një koleksion të tërë me lëvozhgat e luksit të të panjohurve. Pastaj këtu ranë shumë shira e dëborëra, erdhën e ikën shumë të sapomartuar që vinin për muaj mjalti, u ngjizën shumë fëmijë, dhe unë rashë në dashuri për herë të parë, se mjalti këtu vetëm të mbaruar s’kish. Mbaj mend se ulesha në gurët e bregut dhe errësira më dukej rrugë. Shëtisja në të derisa më mpihej koka, isha i lumtur dhe i mjerë si kurrkush, vetëm Zoti më njihte, nuk ma merrte mendja se do të kisha kaq pjesë në dashuri. Këtu është vështirë ta besosh vdekjen, është vështirë të kesh trup. Është vështirë që vdekja të ketë një shprehje të rëndomtë, të pritme, të përfytyrueshme. Pastaj endesha nëpër klube e parqe me të dashurat, me grupet e gëzueshëm të pushuesve, dhe qeshnim shumë. Edhe lulet kishin tjetër shije atëhere, edhe drita e diellit, muret, myku. Kam qënë i varfër, i bukur dhe shumë i ndjeshëm. Të gjitha i mbyllja në vete për të mos i nxjerrë më. S’ buzëqeshi. Ecnin të përqafuar në bulevardin e shkretë. Mirpo një ditë, mendoi S’, u gdhiva në një kafaz prej letre, me mure letre, në stomak të vetë Letrës. Ishin të gjitha të bardha. Haji, më tha një zë, që të shpëtosh. Ose shkruaji! Nuk i haje dot, ky ishte mallkimi. Ky ishte edhe bekimi. Atëhere mora një stilolaps dhe nisa t’i shkruaja. Shkruaj e hidh mënjanë, shkruaj e hidh në anën tjetër, shkruaj e hidh mbrapa. Këtu prapë vazhdonin të binin shira e dëborëra, të ndryshkeshin gjethe e koka, vazhdonin të vinin shumë çifte e vajza të bukura, dhe unë, për t’u çlodhur, përvidhesha nga dritaret që pata hapur dhe bridhja. Pija shumë konjak, luaja me letra dhe gjuaja. Pastaj kthehesha i dëshpëruar në kafaz dhe shkruaja. Kështu e humba fare nocionin tim, shkruaj e hidh mbrapa, bëj dashuri e kthehu në kafaz, nga Qyteti ku vdiset më bukur në kryeqytet, nga kryeqyteti - jashtë shtetit, rrugë këtu e rrugë aty, një fytyrë këtu e një aty, shkruaj e hidh mbrapa, një aeroport këtu – një stacion trenash më tutje, një e dashur larg – një e humbur afër, një plagë në shpirt – një plagë jashtë shpirtit, kurse këtu prapë binin shira e frynin erëra, prapë binin dëborëra dhe njerëzit vjetëroheshin. Cingërrimat e vetme që ma ndyjnë muzikën e atyre kohërave janë trokamat në dyert e botuesve. Asnjëra nga dyert s’u hap. Aq herë mbetën mbyllur, aq herë m’u mbyllën hundëve, ose pas shpine, saqë u betova të mos botoja asgjë. Gjatë kësaj kohe trokamash, përbri hollimit të mureve prej letre, më vdiqën shumë të afërm, humba shokë, dhe prindërit m’u plakën. Humba shumë të dashura dhe gjeta të tjera. Shkruaj e hidh mbrapa, dëgjo fjalë nepërkash e hidh mbrapa, nuhat kutërbim plehërash e shfry mbrapa, duro dëngla dështakësh e hidh mënjanë, duro kakaritje paranojakësh e hidh matanë, e të gjitha më dukeshin të pavërteta, si në një film, dhe kush mund të më shihte, kush mund të më njihte të fundosur në zemër të Letrës, përveç Zotit, – dhe udhëtimet jashtë e brenda vendit vazhdonin, kurse unë kisha aq mall për të gjitha, dhe kërceja nga mungesa e dikujt në praninë e dikujt tjetër, dhe kërceja nga prania e dikujt në mungesën e dikujt tjetër. Si një zog pa kokë i kam bredhur këto foleza të mallit, s’mund të lija në to veçse nga një pikë gjaku. Gjatë kësaj kohe u pashë shumë herë në pasqyrë dhe nuk u njoha. Gjatë kësaj kohe muret e bardhë të kafazit ishin holluar. E merrja përditë nga fillimi, me egërsinë, zymtinë dhe fuqinë e një të vdekuri për së gjalli, derisa muret u bënë pllaja, kurse unë mbeta me stilolapsin në dorë përballë botës tjetër, botës së vërtetë. Mirpo dalja nga Letra më ishte bërë ves, më ishte bërë mjeshtëri, dhe nuk rrija dot pa shkruar, po ku të shkruash në kohëra të tilla, Imzot?! Muret janë zënë, kafazet prej letre janë mbaruar, lëkurët tona janë mbaruar, qielli është mbaruar, lëkurët e kafshëve janë mbaruar, daullet janë mbaruar, drurët janë mbaruar, shtyllat janë mbaruar, toka është mbaruar. Nata kur do të flija i paemër për t’u zgjuar i pagëzuar, vononte. Mbase duhej të kthehesha mbrapsht, të mblidhja letrat e shkruara, ta ndërtoja nga e para kafazin tim të shtrenjtë, zemrën e Letrës, ku ishte pak më mirë se në botë. Po si t’i ndaje letrat nga njëra-tjetra, Imzot?! Flatronin anembanë, të gjitha të shkruara, çmendurisht të shkruara, çmendurisht të nënshkruara, çmendurisht të lavduara. Flatronin mbi ne, si shpirtra zogjsh, dhe s’kish gjahtar t’i rrëzonte. Doja të flija një herë i qetë, më i panjohur se ç’isha: shumë të afërm, njerëz të dashur, dashurira dhe copëra jete më qenë shndërruar në shpirtra zogjsh. Ç’mund të bëj tani, Imzot?”Fragment nga Diva ose Ngrënësi i
Luleve (1992), botimi i parë: Sejko, Elbasan 2000
Pareidolia
Pareidolia is the tendency for incorrect perception of a stimulus as an
object, pattern or meaning known to the observer. The word
derives from the Greek words para (παρά, "beside, alongside, instead [of]") and the noun eidōlon (εἴδωλον
"image, form, shape").
"Fjalë nga hija" / Mapo Letrare 10.10.2020
Mark Simoni: A mendoni se letërsia shqipe është çliruar nga psikologjia e vjetër e të bërit letërsi, nga klishetë, reminishencat dhe konceptet e letërsisë së kaluar?
Ardian-Christian Kyçyku: Hëpërhë s’ka se si e, sado ters të tingëllojë, s’ka as pse. Ndodh si me moshat e njeriut. Letërsia shqipe është e re dhe, meqë iu desh të kalonte përmes sprovës së realizmit socialist (periudhë pak, ose shtrembër e njohur në Perëndim), ende vazhdon të shlyejë atë që quhet “çmimi i gjakut”. Paguajnë edhe ata që shtypën lirinë e të shkruarit dhe të botuarit, por edhe ata që heshtën, ose thjesht u lindën në atë kohë. Se vlerën e ca gjërave që bëjmë edhe thjesht duke marrë frymë e kuptojmë nga ndëshkimet apo arritjet e mëvonshme. Kam përshtypjen se, edhe për nuk dihet sa kohë, të paktën në shtyp e qëndrime zyrtare, do të vijojë përsëritja e veseve që dikur ishin gati krime dhe që tani paraqiten si risi. Mjafton të përmendet zakoni që, duke shfrytëzuar ideologjinë, dikur sulmohej apo ndëshkohej shkrimtari për shkak të mënyrës si shkruante dhe / ose libri për të ndëshkuar autorin. Por ata që kanë dhuntinë e të shkruarit e dinë se, sa më mirë të shkruash, aq më i lehtë bëhet durimi i gjendjeve të mbrapshta. Sidomos kur aktorët dhe rolet e tyre shihen më qartë se kurrë. Ata që dje lëvdonin me gojë e me shkrim jetën e keqe, sot shajnë ose shpërfillin letërsinë e mirë. E cila vërtet s’do t’ia dijë.
“Ati” ose Poezia e mbijetesës - Gazeta "Dielli", New York, USA
 |
| [Ardian-Christian Kyçyku, “Ati”, roman, Botimet Poeteka, Tiranë 2017, Çmimi i Akademisë Kult "Libri artistik i vitit / Shkrimtari i vitit", 2018] |
Gazeta “Dielli” - Për ne do të
kishte interes të shkruajmë diçka rreth librit tuaj “Ati”...
Ardian-Christian Kyçyku: Ngaqë në kohën e sotme lexohet pak, autori ndihet
shpesh si ndonjëri nga ata mashtruesit tek “Rrobat e reja të mbretit”. Ndaj
edhe jam i detyruar të them dy fjalë për ngjarjen. Një baba shqiptar, i varfër
dhe i trajtuar si shumë “askushë” të tjerë, befas blindon derën, i thyen këmbën
djalit të vetëm, Adriatikut, dhe e mbyll në shtëpi, duke i dhënë të përkthejë
në anglisht, sipas porosive të një urdhëri të fshehtë, “Kanunin” e Lek
Dukagjinit. Ndërkaq, Ati lyen flokët, vishet dhe sillet si i biri, duke ua bërë
të njohur sa më shumë vetëve rrugët ku do të endet çdo ditë, kafenetë a
dyqanet, ku do të ndalet, orët kur do të ndodhet në një vend a në tjetrin.
Vazhdimi mund t’i japë secilit lexues një “çelës” të vetin për zbërthimin e
kësaj tragjedie që, në trajta të ndryshme, vijon të rrënojë kudo fate familjesh
e farefisesh.
Çmallje / Nga "Ki$land - roman me fëmini"
Ariela
qeshi me gjithë shpirt me rrëfenjën e udhëtimit të posaçëm, – titulluar Të
gjeta në këtë botë e s’po të gjej në një skutë të saj, – atë natë Viti të
Ri në Durrës, një vit pas vdekjes së Kufitarit, kur Bajlozi dora vetë iu
shfaq krejt papritur te pragu i restorantit, veshur në të bardha, me celularin
dhe me çelësat e Mercedesit në dorë, qethur zero, me ata sytë pak si të vëngër
dhe me rebrat ku vareshin si çarçafë bëmat e dhjetë vjetëve mungesë. Ajo qe
grindur keq, si në çdo fund viti e afrim festash, me “mortjen e vet
vizë-vjeçare” (ashtu pat pagëzuar jo krejt pa dhimbsuri pashain e strucave) dhe
bashkë me dy shoqe nga ato fatpadalat qё iu vijnё zakonet njё orё para se tё
dalin pёr gjah e t’ia bёjnё njё herё fora, kishin vendosur ta festonin Vitin e
Ri buzë Adriatikut. Ariela jo, por dy shoqet e saj, lënesha, por plot humor,
rrinin mbrehur pas qerres së bestytnive. Ende besonin fshehtas se, po ta
festoje Vitin e Ri në një vend të ndryshëm nga ai ku gjalloje rëndom, ai të sillte
tjetër fat, ndonëse bregdeti qe bërë gati njëlloj kudo, edhe majëmalet, edhe
zonat e tjera turistike, e fati mbetej po aq koprac, ose ato nuk qenë në
gjendje të besonin diçka tjetër, ose dikë tjetër. Do të kishin vigjëluar buzë
Adriatikut qysh në verë, po ta kishin ditur se ai Vit i Ri do t’u sillte si
peshqesh turbullues vetë Gined Enkelanën, tashmë i mirënjohur në klube e gazeta
(me emrin e përditshëm) si mbrojtës viktimash dashurie, Dashnorin që
i priste vitet e rinj ku ta gjenin, ose më saktë: ku mbante Zonën e Dashurisë,
dhe i cili, sapo rinjohu Arielën e tij të vetme, u përkul mbi tryezën e tyre, i
afroi buzët tek vathët dhe pëshpëriti:
"Mortët" - romani
 |
| Botoi Naimi, Tiranë 2020 |
Familja e pasur Morti mbyllet befas në shtëpi, duke
bindur qytetin se ka ikur përfundimisht jashtë shtetit. Arsyet e ikjes nuk
dihen. Një jetë të paktën e çuditshme rrjedh e përzien kohërat e qëniet, mes
mureve, gjatë vetëngujimit të Mortëve derisa ndahen (sërish?) nga kjo botë.
Romanin “Mortët” e përfundova në korrik të vitit 1988 në Pogradec. E pata
shkruar shtatë herë me dorë dhe mora hua përmes tim eti një makinë shkrimi, të
cilën e mësova në një gjendje mes ngazëllimit, kapitjes dhe ndërkryerjes. Ishte
qysh atëhere një libër me njerëz që, nga etja e për të ruajtur pasurinë (alias çdo
trajtë pushteti) dhe për t’u shpëtuar “me
forcat e veta”, zhdukin çdo shprehi e gjurmë dashurie. Teksa shkrimtarët dhe
lexuesit e kohës ishin mësuar vetëm me një letërsi që kërkon medoemos e për
gjithçka një faj / fajtor, “Mortët” synonte thjesht një pasqyrim të mënyrave se
si përmbushet fati. Mbyllja e stërgjatë
e Shqipërisë ndaj pjesës tjetër të rruzullit kish çuar drejt mbylljes së
njerëzve ndaj njëri-tjetrit dhe ndaj botës së parme, në një lloj jete ku
shumica kishin huazuar pa e kuptuar “të folmen” plot kakofoni të sendeve.
Për arsye të njohura, “Mortët” nuk mund të botohej si libër më vete. Vëllimin
me katër romane, titulluar “Bravat e
vjetra”, e dorëzova në Sh. B. “Naim Frashëri”. Pas një pritjeje që më
kujtonte shprehjen “Sëmundje e gjatë –
vdekje e sigurtë”, më njoftuan se letra qe mbaruar. Isha zhvendosur tashmë
në Bukuresht, nga ku i shkrova tim eti dhe e luta ta tërhiqte librin. Për çudi,
vetëm romani “Mortët” mungonte. Një
dorë e panjohur e pat shqyer nga tre të tjerët, por e dija se vetë romani ia mpinte
lakminë apo edhe pafytyrësinë çdokujt tjetër, që të mund ta botonte pa emrin
tim.
Ishte viti 1994 kur vendosa ta botoja vetë romanin, duke zgjedhur një
përngjitje nga dy dorëshkrimet e fundit. Mbeti për mua një ngjarje e pazakontë,
që më zhvendosi për disa javë në motet e artë të botimeve shqip të Mërgatës.
Pasi e kalova dorëshkrimin në kompjuter, nxora në letër një kopje të
romanit, vendosa pikat e ë-ve dhe
bishtat e ç-ve me dorë, kreva një
ballinë, bëra 50 copë në xerox, i preva me gërshërë, hapa vrima me gozhdë e
çekiç dhe qepa secilin libër me spango. Ballinat i ngjita me mastiç nga ai që
përdorej për ndreqje këpucësh, pa nuhatur se asisoj po niste një udhëtim
befasues për librat e mi.
Ua dërgova romanin disa miqve e të njohurve me postë. Në vitin 1996, Shtëpia
Botuese „Dukagjini” e Pejës më kërkoi të drejtat dhe e nxori nga shtypi një vit
më pas. “Mortët” u pritën jo sikur po dëshmonin qartë ca të vërteta tejet të
hidhura, po sikur po sillnin ndonjë sihariq shekullor. Kjo nuk mjaftonte për
mangësitë që dija se kishte. Hyrja e tyre në arenën e letrave shqipe uli në
gjysmështizë jo pak flamuj, gjë që shpjegoi dëbimin e romanit në hijen e
harresës së qëllimshme.
Pas disa rrufésh të shkurtra frymëzimi, - gjatë viteve 2005, 2011 dhe 2013,
- për t’i rifalur trajtën dhe frymën e fillesave, kuptova se romani gati do të
më rijepte një jetë tjetër, ndërsa unë jetës një tjetër roman në pranverën e
vitit 2020. Përdora dorëshkrimin e parë.
Kishin kaluar vetëm tridhjetenjë vjet e ca, kur “Naimi”, me përkushtimin
tashmë të mirënjohur, e botoi siç duhet.
Ardian-Christian Kyçyku
Bukuresht
2020
Fragmente
“Se duhet thënë: fëmijët hynë të
parët mes gërmadhave, ndofta ngaqë nuk i njohin tmerret e kësaj bote dhe nuk
kanë frikëra si tonat. Disa prej tyre dolën nga shtëpia me ca maska allçie të
hollë nëpër duar. Pastaj i vunë maskat dhe nisën të luanin në oborr, me
shpresën se do të na nxirrnin nga kllapia.
Kur ne e mblodhëm sadopak veten,
fëmijët me maska qenë derdhur udhëve të qytetit, për të trembur a zbavitur
njerëzinë.
- Dhëntë Zoti të mos kenë marrë
ndonjë sëmundje e na fikin derën, - belbëzoi një peshkatar.
Më vonë, kur u bë lista e gjërave
të shtëpisë, sipas një llogarie të përafërt, veç një pushke pa kondak, më tepër
se gjysma e atyre maskave nuk u gjet”.
“E dyta gjë që më vuri thellë në
mendime ishte pasqyra e madhe e korridorit. Nuk u besoje syve. Një saçmë, plumb
ose majë thike, e kishte thyer në qendër, i kish hapur njëfarë syri prej
foshnje, dhe të gjitha ciflat kishin të njëjtën trajtë, sikur shumëfishonin
njëra-tjetrën. Nga pasqyrat e tjera kishin mbetur vetëm ca si grumbuj qelqi të
shkrirë nga zjarri. Ndërsa pasqyra e korridorit, veç ciflave binjake, ishte
gërvishtur nga pas me majë thike, ose gjilpëre. Shkronjat e fjalëve ishin të
palexueshme dhe, gjer edhe po të përdorje lupën, bindeshe se janë qëndisma, jo
fjalë... Ç’dorë mund t’i kish prerë copëzat asisoj – dhe ç’mendje i kish anuar
në mënyrë të atillë, që të pasqyronin vetëm rreze ose fasha drite?! Çfarë
përmbanin dhe si mund të shqipëroheshin qëndismat?!
Ia vlente?! Nuk di kush e mori atë pasqyrë, por dukej e përvëluar për të parë
pak dritë e për të folur me një shpirt të gjallë”.
“Sahati, mendoi. E jetonim
çdo vit ditën kur do të vdisnim, por pa e ditur. Vallë, ç'kishim ndjerë e thënë
e bërë në të kaluarën gjatë asaj dite?! Po sikur të ishte e sotmja?! Po sikur,
me këtë dalje nga bota, me këtë ngujim shpëtimtar, të kishin dalë nga koha dhe
të jetonin tashmë në një kohë jashtë asaj që përmbante pagabueshëm ditën e
vdekjes së secilit?! I bekuar qoftë babai që na mërgoi këtu. Nëse e kishin
shmangur ditën e vdekjes, nuk u mbetej veçse të gjenin përse duhej të jetonin
pa fund”.
Romani "Mortët" onLine
Romani "Mortët" onLine
illz - Revistë Letrare e Tiranës, Nr. 24, mars-prill 2020
F a q e t e R e d a k s i s ë
Ardian-Christian Kyçyku - "Fildish..." - Bisedë
e drejtorit të illz, revistë letrare e Tiranës, Izet Duraku, me shkrimtarin A.-Ch. Kyçyku
/ 11
P e r s o n a l i t e t i
Botime të shkrimtarit Ardian KYÇYKU (pseudonime letrar:
Ardian-Christian Kyçyku / Kuciuk / 170
Vlerësime për letërsinë e Ardian-Christian Kyçykut -
Iolanda Malamen - Titus Vîjeu - Agim Baçi - Paul Vinicius - Eugen Uricaru / 171
„Ati” – fragment nga romani / 172
"Incógnito” [Copëza nga jeta e rojeve dhe anasjelltas] -
fragment / 174
“Pragu ose vdekja shkruan me dy duar” – fragment / 178
“Një botë më tutje” – fragment / 180
“Gjaku asnjanës – Jetë suflerësh” – fragment / 186
Letra të pangrëna / 188
“Trialog”
- Outizmi, ose e sotmja kundër së përhershmes - Ese ndërdisiplinore – fragment
/ 190
“Anonima ose Tirana në hijen e një kalimtari” - Hi-je,
hi-jam... – fragment / 194
Arena – tregim / 195
Ti – tregim / 196
* Në ballinën 1: Portret i A.-Ch. Kyçykut - Credits to Iulia Enkelana
Copyright video: Rexhep Shahu
illz - Revistë Letrare e Tiranës, Nr. 24, mars-prill 2020
Drejtor: Izet Duraku
Kryeredaktor: Rexhep Shahu]
Botues Klubi i Poezisë, Tiranë
Poezia në Epokën e Qelqit
- Bisedë jo e rastit me shkrimtarin e shquar shqiptar
Ardian-Christian Kyçyku -
Për bisedë me këtë shkrimtar që jeton,
punon e krijon prej shumë vitesh në Bukuresht, nuk lypset ndonjë shkas i
veçantë. Dyert e hapësirës së tij krijuese përherë janë të hapura krahë e më
krahë. Gjithmonë nga “miniera” e tij mund të dalësh me plot shportën (thesin),
xhevahire. Ardiani është “gurthyes”, është mjeshtër, filigran diamantesh.
Bajram Sefaj: U bënë shumë vjet qyshse të kam njohur,
fillimisht përmes veprës sate. Do të desha të di ndonjë hollësi për fillimet e
krijimtarisë sate, ku dhe në ç’rrethana u zgjua delli yt poetik. Them “poetik”,
sepse gjithçka që shkruan, pavarësisht ç’gjinie i përket, e ka poezinë brenda,
si pjesë përbërëse organike.
Ardian-Christian
Kyçyku: Besoj se bëhet fjalë për një fat të veçantë, sepse disa tregime dhe
romane të shkruar në fillim, mes dimrit të vitit 1985 dhe atij të vitit 1988,
janë botuar shumë vjet më pas me fare pak ndryshime. Po veçoj tre romane krejt
të ndryshëm nga njëri-tjetri: “Lumenjtë e
Saharasë”, “Mortët” dhe “Demi i zi” (ende i pabotuar), si dhe
prozat “Përtëritje”, “Ai që vuri zjarrin” dhe “Varrmihësit nuk lenë asnjë film përgjysmë”.
Jam kaherë i bindur se të lindesh e ta kalosh fëmininë në Pogradec është pakashumë
si të lindesh me një këmishë të çuditshme, e cila herë mbështjell foshnjën e
herë tjetër vesh krejt pjesën tjetër të botës. Falë kësaj, herë foshnja mbetet
lakuriqe dhe e pambrojtur përballë botës, herë e kundërta. Në thelb, më tepër
se sa t’i bashkojë, poezia i ndan njerëzit në dy popuj, të paktën sa i përket mënyrës
se si e përftojnë lakuriqësinë e tyre, alias
peshën, kuptimin dhe rolin që kanë në këtë botë... Çfarëdo që të thuhet e
shkruhet për shqisën e poezisë, - se më duket vërtet shqisë, - njeriu mbetet i
kotë dhe rrugështrembër pa poezinë, sidomos në këto kohëra kur çdo arratí nga e
përditshmja (që shpesh i ngjan një kafshimi të parreshtur ndërgjegjeje), ose
nga pesha e së përjetshmes, ngulmon të shpallet poezi. Për fat të keq, vlerën e
poezisë së mirëfilltë ende shumë vetë e kuptojnë pak para se të japin shpirt.
"Mortët" - roman (Tiranë, Pogradec, korrik 1988 / Bukuresht 2020)
„Se duhet thënë: fëmijët hynë të parët mes gërmadhave, ndofta ngaqë nuk i njohin tmerret e kësaj bote dhe nuk kanë frikëra si tonat. Disa prej tyre dolën nga shtëpia me ca maska allçie të hollë nëpër duar. Pastaj i vunë maskat dhe nisën të luanin në oborr, me shpresën se do të na nxirrnin nga kllapia.
Kur ne e mblodhëm sadopak veten, fëmijët me maska qenë derdhur udhëve të qytetit, për të trembur a zbavitur njerëzinë.
- Dhëntë Zoti të mos kenë marrë ndonjë sëmundje e na fikin derën, - belbëzoi një peshkatar.
Më vonë, kur u bë lista e gjërave të shtëpisë, sipas një llogarie të përafërt, veç një pushke pa kondak, më tepër se gjysma e atyre maskave nuk u gjet”.
onLine
* Ballina:KÜdesign, sipas punimit „The place where characters stay before they are born” nga Iulia Enkelana©
* Ballina:KÜdesign, sipas punimit „The place where characters stay before they are born” nga Iulia Enkelana©
Luminare (Candle / Illumination)
A very short animation that can also be called "semiotic". Brief history of the human being in a world of signs or signs that does not always create a world.
Happygram
"Nuk qe gdhirë ende. Po ç’gjë që ndërtohet
mund të përligjë kaq ngut, kaq punë në këtë orë, u habit çunaku. Tani vetëm
shkatërrimet nguten. Dhe nuk gaboi. Kamioni ishte cit me arka druri dhe në arka
kishte kuti nga ato të llokumeve, dhe në kutitë e llokumeve kishte llokume, dhe
llokumet ishin prej dinamiti. Toka
vuan urie, mendoi ai. Toka nuk ngopet. As me dinamit, as me skelete. Ngarkuesit
e llokumeve të dinamitit dukej sikur ishin të rastësishëm, por secili qe
zgjedhur me kujdes, që, po të linte kockat në ajër e në zjarr skëterre, t’u
dhimbte sa më pak vetëve. Ishin të vetmet çaste kur ata të paemër fitonin njëfarë
vëmendjeje, dhe shlyenin me të qënët askushë një çmim të ngjashëm me atë që
paguanin të vlefshmit. Linin pas gëlbazat e vrerit, dhe ato thaheshin e nganjëherë
pastruesja ia tregonte të nipit dhe i thoshte: “Ja, të keqen nëna, janë glasa fati, i kanë bërë sgalemët…”.
- Jo, - ngulmonte fëmija. Nuk i kanë bërë
sgalemët! I kanë bërë koranët!
Fildish...
[Intervistë e shkrimtarit Ardian-Christian Kyçyku dhënë z. Izet
Duraku, Drejtor i “illz” – Revistë Letrare e Tiranës]
Izet Duraku: Kam kënaqësinë të konstatoj se në
Bukureshtin e bukur ku jetoni dhe punoni keni marrë edhe vlerësimet më të larta
si njeri i dijes dhe shkrimtar i shquar. Faleminderit, i dashur mik, që po lartësoni emrin e mirë
të Shqipërisë!
A ka shërbyer mirënjohja rumune për të qenë edhe më prodhimtar
në punën dhe në krijimtarinë tuaj të jashtëzakonshme? A ka ardhur koha që në
shqip duhen shqiptuar pa kurrfarë droje, publikisht e me zë të lartë lëvdatat e
mirënjohjet e merituara, pra, për ta mëkëmbur e fuqizuar më tepër institucionin
shqiptar të mirënjohjes?
Ardian-Christian Kyçyku: Meqë
lexuesit e mi të parë në rumanisht ishin shkrimtarë, kritikë dhe lexues nga ata
që nuk mbijetojnë dot shpirtërisht pa letërsinë, vlerësimet e tyre më dhanë një
shtysë dhe një kënaqësi të pazakontë. Se
shpesh, gjatë shkrimit të një libri, aq më tepër drejtpërdrejt në gjuhë të
huaj, huajsimi ndaj gjërave dhe njerëzve, madje edhe dyshimet se mos je lindur
vonë, herët, apo fare kot mund të jenë aq të thellë e dëshpërues, në prag të
shterjes, saqë kthimi sërish në të përditshme i ngjan rropatjes për të dalë,
ose për të mos hyrë në një skëterrë. Ndaj edhe kam një mirënjohje të paktën sa
vlerësimet.
Dihet
që mirënjohja as të vret, as të zgjat jetën. Por mbase ngaqë duket e dyshimtë,
- se pasuron shpirtin, duke qenë falas, - njerëzit e sotëm nuk nguten t’u
kushtojnë kohë gjërave që nuk pasurojnë xhepin.
- A e konsideroni veten me fat si shkrimtar që
ia keni dalë mbanë të krijoni një univers me veprat tuaja letrare, një botë të
plotë, si një paralele shpirtërore me botën reale? A keni pasur një vegim rreth
saj; nëse ka ekzistuar një vështrim i tillë si prej hyji, sa përputhet bota
jote letrare me synimet fillestare?
- Ndodh
si me një pasqyrë, të cilën varet se ku e thyen secili autor. Për shkak të
krenarive të sëmura dhe shqetësimeve që na sjellin njerëzit, sidomos kur nuk na
plotësohen ca ëndrra, jetojmë me bindjen se kjo botë është e mangët, e pamëshirshme,
sunduar nga një armiqësi që zëvendëson dhunshëm çdo gëzim me hidhërime të
pamerituara. Por po ta heqësh pak veten nga rrëmuja e rrëmeti, mund të vëresh
se bota është e përkryer. Në këto kushte, secili duhet të zgjedhë mënyrat me të
cilat shkatërron (sa) më pak. Në fillimet e mia, pikërisht mahnitja nga
hijeshitë e kësaj bote dhe nuhatja e së vërtetës që Krijuesi na ka dhuruar një
harresë jetëprurëse dhe njeriu nuk jeton aq gjatë sa të bëjë gjëmën gjer në
fund, më shtynin të shkruaja. Për fat, vazhdoj të shkruaj gati si dikur.
An-on-ima: "Dëgjim tjetër" (14)
Gati çdo dy muaj përshkoja Rrugën e Elbasanit për të ndrequr
radion Sonra, - që na e pat dërguar stërgjyshi
nga Amerika, - sa herë i digjej syçka e gjelbër, ose ndonjë llampë. Nuk di ç’pamje
kisha tek çapitesha me atë radio në krahë, ndonjëherë edhe në sup. Por nuk
bezdisesha. Ajo kuti ishte aq e shtrenjtë për mua, aq e gjallë, saqë jo rrallë,
gjatë orëve, ose ditëve të errëta, plot makthe, më dukej sikur do të vinin të
ma arrestonin. Ose do të më arrestonin mua, ngaqë më kishin gjetur radio, ashtu siç prangosnin ata të cilëve thuhej
se u gjenin armë, trakte, libra të ndaluar.
Shumica e të njohurve dhe të panjohurve mundoheshin të shihnin
sa më tepër botë me sy, përmes
televizorit, kinemasë, revistave etj. Ndërsa unë shihja botë me veshë. Dhe shihja jo falë gjuhëve apo
fjalëve të huaja që njihja, por falë krejt pjesës tjetër të tingujve dhe
heshtjeve mes tyre, pjesës së panjohur, të cilën nuk e kontrollonte dot askush veç
Zotit. E gdhija, ose flija me radion hapur – dhe shijoja një liri që buronte e
mbështetej nga e në padijë. Nuk di nëse kam gjetur qysh atëhere ndonjë mjet tjetër më
të fuqishëm për të ruajtur e përsosur shqipen.
Fare / Nga "Shtojca - filmi i një kthimi / kthimi i një filmi"
“ZANI (Me të qeshur)
Do pendohesh
që erdhe, ta dish! Se nuk të ndahem tani. Roje më ke edhe në gjumë. (Përqafohen
sërish). Plot njëzet vjet kemi humbur; duhen mbushur. Siç shikonim dikur kalecët,
ose hafijet e mundshme, tani do më shohësh mua. Dhe unë ty. U teprua shumë…
Njëzet vjet. Njëzet e ca, bilé!
INDRITI
Ajo ‚ca’-ja
është më e hidhura…
ZANI
Atë ‚ca’-në
do ta mbytim të parën me fërnet… (Qesh me të madhe). Tani më thuaj planin që ke
dhe roja do ta verë në jetë. Vetëm
disa kushte do t’i plotësosh medoemos, se gjërat nuk janë siç mund t’i kesh
mësuar nga gazetat.
INDRITI
(Buzëqesh)
Roja të
dëgjon me përkushtim.
ZANI
Një – nuk ke
të drejtë të futësh dorën në xhep, as po pate ndonjë vrimë dhe synon të kapësh
diçka, ha-ha-ha; nuk ke të drejtë të marrësh taksi, të paguash motelin,
celularin, cigaret, drekat, darkat, gocat…
INDRITI
Duhet të
jenë bërë gra ndërkaq…
ZANI
Gra dhe nëna
gocash si thëllëza...
INDRITI
Besoj je
kujdesur që të mos pleksesh me tët bija.
ZANI
As me të
miat, as me të tuat. Se ti s’para le goca
kur ike…
INDRITI
Rrezikoj të
më hedhin në gjyq që plaka popullsinë?!
ZANI
Në luftë,
byrazer, se paqja vetëm rrit thonjtë dhe leshtë!
Subscribe to:
Posts (Atom)