Coautorul - Poezii frânte / din Mărturiile unui scriitor de literatură paralelă

”Păpușile nu dormeau niciodată. Nu erau vii, dar nu dormeau. Erau moarte, dar treze. Nu dormeau nici când erau oarbe sau cu ochii închiși sau scoși sau când, în loc de ochi, aveau doar niște puncte, virgule, găurele, liniuțe, pete, figuri geometrice sau semne discutabile de punctuație, numere, corecturi. Insomnia lor pătrundea la despărțitura dintre viață, vorbire și scris, pășind printre ele aidoma unui echilibrist mecanic, nepărtinitor, dar mai ales fără inimă, și care mergea ceas. Știai clar că, dacă echilibristul aluneca, tu te prăbușeai ori în hăurile vieții, ori în ale scrisului. Posibilitățile ca echilibristul să alunece erau zero, dar și zeroul putea improviza uneori. Mai ales că, până în momentul de față, Zeroul își respectase toate ordinile însirate în scenariu.” 

Librarium Haemus
ISBN: 978-606-8872-11-7
Ediție digitală
Coperta: KÜdesign
- după o imagine din Debrecen, realizată de A.-Ch. Kyçyku

During the writing of this work,
I participated in the Hungarian Writer's Residence Program
organised by Petofi Agency Nonprofit Ltd.
(Petőfi Kulturális Ügynökség Nonprofit Zrt.)
in Debrecen in May 2023

Debrecen Literary Residence / 2023

INSPIRÁLÓAN HAT DEBRECENI LÁTOGATÁSA ARDIAN KYÇYKURA

2023. május 22. 

Sok szép fiatalkori emlék köti fővárosunkhoz és anyanyelvén szaval Petőfi-idézetet: a sokoldalú albán művész, Ardian Kyçyku a Debreceni Írórezidencia májusi vendége. A 31 éve Bukarestben élő író, költő, műfordító, egykori egyetemi rektor a hónap elején érkezett a városba, jelenleg két film forgatókönyvén dolgozik: mint mondja, jól érzi magát ebben a gyönyörű városban, igazán inspirálóan hat rá Debrecen, aminek építészete és terei filmszerűek számára, szeret itt fotókat készíteni és videózni. 

Ittléte alatt ellátogatott a Református Kollégiumba, a Csokonai Fórumba és a Nagytemplomba, megtekintett egy kiállítást a Modemben, ami igazán tetszett neki, fotókat készített a nagymúltú Apolló mozinál, de nagyon érdeklődik a temető iránt is. Mint elárulta, nagyon szeret sétálni, napi hat-hét kilométert is megtesz sűrű munkarendje mellett, ebből pedig az itt tartózkodása alatt sem enged. Az írónak a város nyugalma, csendessége is nagyon tetszik, a Nagyerdőre és a Debreceni Egyetemre is szeretne kilátogatni. 

- Nagyon különleges kapcsolatom van a magyar kultúrával. A magyar irodalom és filmművészet egyaránt közel áll hozzám – mondta Kyçyku, akinek a kedvencei közé tartozik Makk Károly Szerelem című filmje, Jancsó Miklós munkái, Szabó István Mephistója, valamint Enyedi Ildikó Testről és lélekről című remeke. 

Romanzi allo specchio

Due romanzi allo specchio, ovvero la dittatura di tipo ideologico ("L'anno in cui fu inventato il cigno", 1996, dal romeno) versus una dittatura che si può chiamare "del destino" ("I fiumi del Sahara", 1990, dal albanese). Tra due specchi, un vicolo dove il protagonista, un essere umano che non ha nome ma non è un numero, si perde e si ritrova passo dopo passo.

Salone Internazionale del Libro - Torino 2023

Anul în care s-a inventat lebăda [RO]

Lumenjtë e Saharasë [SQ] 

Besa Muci Editrice

Nder / nga romani "Sy" [2003]

Nuk më ftoi si zakonisht Ulu, se e kish pikasur që unë isha lindur e vazhdoja të mbetesha i pa vend, pezull.

Zyra ishte e tëra ar, mermer, qelq kundër plumbit dhe dru arre i shtrenjtë. Në skajin ku gjysma e vështrimit tim arrinte, ngrihej Vegla e Mamasë, e pastruar, e lyer me llak, pa jetë. Pjesa e padukshme për mua e zyrës qe e stërngopur me trofé të vetat fotografike: syshkruara Flutura në mbi njëqind pamje, tokje duarsh të tij me qeveritarë nga e gjithë bota, me tregtarë e themelues korporatash, buzëqeshje nga maja e Tour Eiffel-it, nga Binjaket, buzë liqenesh e detrash me famë, mbështetur pas shtatoresh të lashta greke, romake...

Të gjithë e dinin se ish-Koçon e Vanthies, ish-Koço Puthjen, tani: Koço Stërputhjen kaherë e pat ndjekur gropave leku e dyfeku. Dyfekut i kish bërë bisht me burrëri e dinakëri të rrallë, kurse leku e kish kapur keqas për zverk të fatit e s’kish ndërmend ta lëshonte, ndofta gjersa mania për t’u hekurosur mbi letra t’i kalonte...

Kufij

Para se të largohej me Endritën për krahu, Home Çkena pati një si rënie, ose ngritje në vegim. Tha gjëra që nuk i kishte shprehur më parë aq hapur, me atë të folmen e vet të pangatërrueshme, që shartonte tinguj humori, mençurie e hidhërimi të fisëm nga dialektet dhe zhargonet e atdheut, - dhe ne mezi kishim pritur që edhe ai ta shfrynte një herë mllefin si një mërgimtar i rëndomtë, ndonëse ishte ndër më të rëndomtët mërgimtarë. Edhe fërneti dot t’i kish rënë ca në kokë.

Endrita po tregonte një barcaletë me ulokun që pat hipur në shpinë të të verbrit, kur Home Çkena, në vend që të qeshte qoftë edhe sa për miqësi, tha mendueshëm:

- E ç’të duhet jeta ndonjëherë?! Ata që kishe në atdhe kanë vdekur, ndërsa ti je mëse i vdekur për të gjithë ata që kanë ngelur atje… Je si ndonjë shpikje…

Endrita dhe ne bëmë sikur s’ia vumë veshin. E dinim që kishte një përfytyrim të veçantë rreth mërgimit dhe na e pat dëshmuar gjatë një takimi qesharak me njërin nga ministrat e panumurt që vinin të na bëheshin baballarë e të qanin gju më gju me gjunjët tanë të capaluar hallet që ata pandehnin se kishim. Ministri në fjalë ishte çunak, faqekuq, një nga ata që shëndoshen furishëm, mbeten shtatzanë me bollëkun, qivuren në kostume të zinj, venë ndonjë stemkë mbi zemër dhe pjellin e mbajnë fjalime si nga rropullitë e rilindësve. Na e pat thënë hapur: «Të dashur bashkatdhetarë, të dashur vëllezër, na thoni ç’doni të bëjmë për ju…». Në sallë, padukshëm, kish plasur ajo që mund të quhet e qeshur zorrësh dhe që nuk para humb hidhërim, po të pjerdhësh. Ca zëra kishin kërkuar sjelljen e atdheut këtu, ose zhvendosjen e mërgimit atje. Kurse Home Çkena, që ishte i ndrojtur nga natyra, ose, më mirë: nga sasia e mençurisë që bartte në kafkë dhe të cilën s’ishte asnjëherë i sigurtë se nuk do t’ia keqkuptonin, drithëronte. Pat ngulmuar aq herë me thërrime zemre: «Hajde, çuna, se do vijë e djathta në fuqi dhe s’do na harrojë. E djathta s’harron askënd. Hajde, çuna, se do vijë e majta në fuqi dhe s’do na harrojë. E majta s’harron askënd. Hajde, çuna, se do vijë qendra në pushtet, do vijë rrethina, do vijë katrori, rrethi, koni… ». Papritmas qe ngritur në këmbë dhe i kish thënë ministrit:

- Na thoni më parë ju se çfarë jeni në gjendje të bëni, pastaj ne do t’ju themi se ç’na nevojitet.

Na pat mbetur gdhendur nga ai tubim vetëm fytyra e qymyrtë e ambasadorit që vigjëlonte mbi mërgatë asokohe, sytë e vranët, të zhgënjyer, dhe tendosja përbuzëse, vishnjë, e nofullave, diçka që mund të shqipërohej: «Po ju s’keni brekë në bythë e atdhe nën shputa, mor halabakë – si guxoni të hidhni baltë mbi misionin e zotit ministër?!».

- Nuk ju vjen ta besojnë, - pat thënë Home Çkena pas mbledhjes. Nuk ju vjen të besojnë, se, po të mos ishim ne jashtë, askush s’do ta merrte vesh, për njëqind e ca vjet, se ata janë brenda. Por do të vijë dita kur ta marrin vesh se ne jemi kufijtë e tyre. Ja, kështu siç jemi, pa brekë në bythë, pa atdhe nën shputa…

E në mungesë të kufijve, gjithçka e gjithkush i përkiste vetëm Hiçit. (...) 

Fragment nga romani “Home”

Në letër

Ç-ja, mendja dhe apostrofi

 

Duke qeshur nëpër dhëmbë, me atë gjuhën që jo rrallë merrte vetitë e hithrës, Afrim Katrahura kish nisur t’ia bënte kokën dhallë Ilirit me një sy. Qe pushtuar befas nga një optimizëm që ia merrte në kthesë atij të komunizmit. Duhej bekuar mbareprapë kjo periudhë tranzicioni. Duhej falenderuar Perëndia për këtë periudhë, sepse, në të vërtetë, tranzicioni kishte shtyrë për nja tridhjetë a më shumë vite më vonë, një luftë që dukej e pashmangshme dhe që do ta kish bërë Evropën pluhur e kujtim.

- Po ish-Jugosllavia? - kish pyetur tjetri.

- Shleu borxhin, - ia preu dijetari. E shleu të tërin menjëherë. Kurse ne të tjerët kemi filluar ta shlyejmë me këste. Qysh në kohë të katragjyshërve...

- Po ata që, edhe pas luftrave, janë prapë në tranzicion?

- E, atyre siduket u duhet të shtyjnë edhe një luftë!

Iliri me një sy qe larguar i zhgënjyer. I dukej sikur të gjithë bënin çmos për të mos e lënë të ikte. Përdornin të gjitha marifetet vetëm që ai të ngordhte aty, si merimanga në vrimë të qenefit.

Pantomima, ose Të fshehta nga jeta e prijësve / teatër

 

PDF në Librotekë

Në Smashwords

Pjesë e trilogjisë Homo ex Machina

Një kartë malli e çmalljeje

Sivëllait tim Rubin Shkreta, nizam shqiptar
Pranë Urës së Qabesë
Shkretëtirë

I dashur vëlla,

Së pari uroj të jesh sa më mirë me shëndet, se shëndeti s’matet me gjë në këtë dynja. U bënë shumë mote që kur ke ikur së këtejmi dhe shpirti na është zhuritur për ty. Lusim të Madhin Zot që të të mbrojë nga egërsirat e shkretëtirës, nga ligësia e njerëzisë e nga zametet e tjera të nizamísë. Po të shkruaj sërish për të ta qetësuar zemrën e përvuajtur. Nga shtëpia i ke të tërë si kokrra e mollës. Pasi shkove nizam, jot ëmë vuajti nja dy vjet, të qau me shtatë palë lotë, po tashti është mirë. Tërë ditën e Perëndisë gatuan, thur triko, jelekë e dorashka për ty e për të afërmit e miqtë, lan e shplan, e mban shtëpinë dritë. Përditë lutet që të kthehesh shëndoshë e mirë. Me anë të kësaj karte, edhe jot ëmë të dërgon shumë të fala, të puth sytë e të lutet ta mbash veten, të durosh si burrat, gjer të kthehesh. Ky paska qenë fati ynë i hidhur: ca jashtë, ca brenda, asnjëherë të gjithë jashtë, ose të gjithë brenda.

Kokat nuk i urrente asnjë shqiponjë

"Në afrim të vjeshtës, Poradeci zbrazej. Përhapej rreth nesh, si ndonjë mjegull shpirtrash të përmallur, një heshtje që të bindte se, kur kapërcen një sinor të caktuar vetmie, nuk të nevojitet mbrojtja e askujt. Asgjë, askush s’të shkatërron, s’të vret dot në aq përmallje e vetmi, që mbase e bën njeriun të padukshëm për sytë e fatkeqësisë dhe të mortit.

Ndihesha i lindur në e me atë lloj vetmie.

Shumica dërrmuese e Kokave qenë kthyer në Tiranë e nëpër rrethe, ku duhej të flisnin gju(hë) më gju(hë) me popullin e thjeshtë, që të mund të shkruanin kryevepra, kur ne nisëm fushatën „Të lexojmë ata që ruajmë”.

the Seeners - a heart story

[EN] The traces of a blind man's cane or the rush of a heart in danger of stopping; the end of a life or the beginning of a great love; mouths, whispers, claws, flattery etc. of the past that has just passed and of some contemporary people; a story or a burning fire; a flame or a look or a butterfly or a flame as long as a look…

Concept, animation, directing, editing: Ardian-Christian Kyçyku

Prof.univ.dr. Ardian Kyçyku: Statis quo

Original graphic A.-Ch. Kyçyku

Disa mendime mbi letërsinë dhe statistikat

Në krye të herës dua të falenderoj përzemërsisht bashkëpuntorët, që më ndihmuan jo vetëm me përkushtimin dhe paanësinë e tyre, por edhe me debatet shkencore, sepse, siç dihet, kur shumë koka mendojnë njëlloj, ato nuk mendojnë shumë. Duhet të theksoj medoemos edhe se, në çdo fjali të këtij punimi qëndron dashuria e kulluar ndaj Letërsisë së përhershme shqiptare, ashtu siç e njohim pas një përvoje shumëvjeçare në hulumtime shkencore, botime e mësimdhënie, dhe dëshira që mosnjohja e saj, - shpesh rrjedhojë dhe pasojë e paragjykimeve të shumëfishta e jo gjithmonë të qëllimshme, - t’ia lerë hap pas hapi vendin njohjes së saktë. 

Letërsia shqiptare është një letërsi e re, me gjuhë të lashtë e histori të mbingarkuar. Statistikat ndihmojnë që, përmes kërkimesh e vëzhgimesh shkencore, të nxjerrësh nga një sasi cilësinë, jo anasjelltas, dhe të ndjekësh ecurinë e cilësisë. Statistikat japin të dhëna të qarta jo aq për qarkullimin e vlerave të mirëfillta të një letërsie, sesa për pushtimin e hapësirave botuese e mediatike nga librat mesatarë dhe / ose që ravgojnë me çdo çmim famën në vend të vlerës së padiskutueshme letrare. Si vlerë të padiskutueshme letrare kam parasysh atë që s'mund të kundërshtohet apo të vihet në dyshim veçse përmes argumentesh të shijeve vetjake apo të grupeve të caktuara, ose përmes shprehish joshkencore. 

Po ndodh tani [prozë]

Në ditë të tilla nuk e vrisje veten jo ngaqë s’kishe armë e as ngaqë ngrehinat prej ku mund të hidheshe ishin aq të larta, saqë më lehtë mësoje fluturimin, sesa bëheshe copë në tokë. Nuk e vrisje veten, sepse harroje. Në e shumta dy orë. Sado i vendosur të ishe për t’u hequr qafe, vogëlimat dyndeshin aq me shumicë e aq çmeritëse, saqë vetëvrasja të dukej e lexuar, ose e hasur kalimthi në ndonjë film. Dhe pat qenë vetëvrasje e mirëfilltë, jo nga ato të shtirurat që duan të trondisin ëngjëjt. Pas e shumta dy orësh, ishe gati t’u shprehje mirënjohjen e thellë vogëlimave, që të zgjasnin jetën, duke të fikur shpirtin, sikur ky të ishte dritë sysh apo flakëzë qiriri.

Një vogëlimë zbavitëse ma vodhi trush vetëvrasjen. Vite më parë pata kërkuar zyrtarisht një revolver, ndonëse e vetmja që më kërcënonte me vdekje ishte vetja. Nuk ma dhanë „për arsye shikimi në dobësim e sipër”. I ngjakësha një ish-mikut boksier të Drejtorit të Armëve dhe vetëm një cipëzë qepe më ndakej nga vrasësit pa dashje. Edhe miku boksier, për shkak të shikimit në dobësim e sipër, tek u mburrej ca miqve me goditjet e befasishme që mund të bënte, desh i kish lënë të vdekur. Ndërsa unë, - Më falni për dyshimin me bazë të pakundërshtueshme shkencore, tha Drejtori, - mund t’ia hidhja trutë në erë ndonjë të pafajshmi gjer edhe kur e shkrepja armën kundër dikujt tjetër, ose thjesht në ajër.

- Edhe po ia drejtova vetes, - pyeta. Ballit tim...?!

Një skaj që i duron të gjitha

 

(...)

22. Sonila shtrihej lakuriq pranë meje dhe kjo nuk më çudiste. Ndihesha i qetë, sepse asgjë, madje as mungesa e plotë e çudisë, nuk më çudiste më. Fqinji më pat tërhequr vëmendjen se po bëhej gati një javë a më shumë qysh kur qe plevitosur, po shqepej me kanamicina, dhe unë, merre me mend, unë fqinji i tij më i afërt, nuk i kisha thënë as të shkuara, asgjë, madje, merre me mend, kisha bërë sikur nuk dija gjë. Njerëz ishim, dhe një të shkuara mund ta thoshim. Veç kësaj, merre me mend, ai nuk mbante mend të ishim grindur ndonjëherë, për asgjë, dhe nuk shihte asnjë arsye, për të cilën të grindeshim në të ardhmen. Dhe kishte të drejtë. Si gjithmonë. Dhe më bënin për të vjellë njerëzit që kishin gjithmonë të drejtë.

Curriculum Vitae - English

Ardian Kycyku – Pen names: Ardian-Christian Kyçyku / Kuciuk, writer in the Albanian and Romanian languages, born on the 23rd of August 1969, Pogradec, Albania. Author of more than 55 original books (novels, short stories, plays, scenarios, scientific studies, essays, anthologies, translations).

Bachelor of Arts at the Tirana University (Albania), Faculty of History and Philology (Albanian Language – Albanian and Universal Literature, 1991, Diploma’s work: ‘Stefan Zweig and Sigmund Freud – communions and differences’) 

Doctor in Comparative and Universal Literature at the Bucharest University – ‘Directions in European Modernism and their Echo in the Interwar Period of Albanian Literature’ (1998) 

University Professor (Semiotics and Communication / Techniques for writing the scientific texts). 

Between 2008 and 2020 he was a dean and a rector. 

Since 1998 he is the co-founder and co-director of European Review “Haemus”, which has an archive of over 9.000 pages. 

Founding member of the Albanian Cultural Association “Haemus”

Copëza nga dosja / Homo ex machina: Pantomima

 

I moshuari Pano Mima, - që shpesh e paraqit veten si “Armiku më i rrezikshëm, ose Ai që harrohet”, - hedh në gjyq shtetin për mospërfillje, kur zbulon se dosja e tij prej shtetasi ende gjallë nuk ka më tepër se tri fletë. “Njëra faqe përmban një jetëshkrim që ia patën kërkuar kur e merrnin në punë. Aq. Asnjeri nuk e kish ndjekur, asnjeri nuk e kish spiunuar, asgjë. Sikur të mos qe pjellë kurrë. Këto fletë janë njëra pjesë e dëshmisë sime, tha, ndërsa pjesa tjetër jam unë. Peshojeni vetë çështjen: më një anë tri fletë, më anën tjetër unë... Jam gjallë, i kam kaluar të shtatëdhjetat, jam i martuar, kam grua e fëmijë tashmë të rritur, nipër, mbesa; kam komshinj prej një jete, kunetër, kunata, baxhanakë, ish-shokë shkolle e pune, disa smirëzinj (por as këta nuk më kanë paditur për gjësendi) dhe ca miq që, njëlloj si armiqtë, nuk kanë shkruar asgjë kundër, apo pro meje...”

Pas gjashtëmbëdhjetë vjetësh, Pano Mima e fiton gjyqin dhe duhet të marrë një dëmshpërblim prej 300 mijë eurosh. Por atij nuk i duhen të hollat. Pas bisedash të fshehta, bie në ujdi me zyrtarët që, në vend të parave, t’i plotësohet dosja. Për këtë zgjidhet Rrok Tupana, një shkrimtar mesatar, që dikur hartonte kujtimet e udhëheqësve dhe të veteranëve me famë.

Në plotësimin e dosjes përfshihen hap pas hapi, herë vullnetarisht e herë me mëditje, fqinjë, të njohur, të afërm, bashkëshortet, prindërit që kanë ndërruar jetë dhe e dashura e parë e Pano Mimës.

Nuk dihet sa ditënetë a vite kalojnë, mes mëdyshjesh e hamendjesh, derisa protagonistët kuptojnë se sa peshë ka arritur të ketë fjala dhe se sa e ç’fjalë ka në këto kohëra pesha e ngjarjeve, emrave, njerëzve. Pjesa e padukëshme e fjalëve i ndihmon të mos vdesin më “të paditur se kaq”, por jo më të ditur nga sa duhet.

I.

 

Një ballkon i gjerë, disi i lënë pas dore, nga ku duket Dajti dhe disa copëza të Tiranës së hershme. Një tryezë e madhe druri është vendosur buzë parmakut, pranë saksive me lule të rreme, por që janë ujitur. Rreth tryezës janë tri kolltukë të bardhë, me jastëkë të qëndisur pó me lule. Një llampadar me tetë qirinj varet mbi tryezë. Dikush ka vendosur hijshëm dy filxhanë kafeje, dy gota teke, një shishe konjak „Skënderbeu” dhe një damixhane me ujë.

Pano Mima është veshur me kostum të zi e me këmishë të bardhë. Mban një kravatë të kuqe dhe këpucë të shtrenjta që shkëlqejnë.

 

PANO MIMA (si me vete)

Nuk kam vdekur, jo, siç do të kishin dashur disa, madje nuk jam veshur për ndonjë varrim a mbledhje. Tani nuk më njihni, por do më njihni. Madje nuk do më harroni kollaj. Është hera e parë pas kaq vitesh, kur ju jeni të gjithë bashkë në një cep dhe unë i vetëm, por në qendër. Në qendër të vëmendjes, atje ku s’më keni lënë kurrë të rri, ndonëse e kam pasur hak po aq sa ju. Sa secili më vete e sa të gjithë bashkë...

 

(Ndez një cigare)

 

Pse jam unë kaq i bindur që do më njihni e s’do më harroni?! Po të ma kishit lexuar dosjen, tanimë do të më njihnit mirë, me dhëmbë e dhëmballë, si thotë populli. Mirpo shteti nuk jua dha të drejtën të më njihni, sikurse ma mohoi mua të drejtën për të pasur një dosje të ndershme. Shteti ndoshta as tani nuk e pranon, por dosja e njeriut, e shtetasit, është po aq e rëndësishme sa edhe jeta e tij. Në mos po sa vdekja... Por nuk prish punë. Pasi të më dëgjojnë disa minuta, do të binden të gjithë, gjer edhe hasmët më të mbrapshtë, se nuk jam kot këtu, në qendër të vëmendjes...

 

Troket dera.

A flamestory

 

Revista Haemus Nr. 62-65 / onLine

 

Si puna e librit që s'ka dalë nga shtypi

“Pastaj na erdhi se ç’na erdhi, pra liria… Koha e kufijve vate, ujrat u bashkuan, janë të të gjithëve dhe të askujt. Më vonë ujrat u ndanë në parcela, më mbrapsht se tokat. Të vriste tjetri për një pëllëmbë ujë, edhe sikur të doje vetëm ta pije, sa për të mos vdekur nga etja. Ky ujë është i imi, qërrohu! Por mua s’më vriste njeri, se gjer edhe vrasësit e duan jetën e tyre më shumë se unë… Pa përmendur faktin që më mbanin mënjanë, të harruar, se s’kishte më vend për ata që nuk janë të pranishëm. Si mund të kujtohesh diku, kur je gjithmonë edhe në një vend, edhe në një tjetër, as në një vend, as në tjetrin?! Je si puna e foshnjës së palindur, e librit që s’ka dalë nga shtypi… Po ndoshta po vjen koha kur edhe unë do të dal nga shtypi…” zv.Libri – copëza jete a letre frymëzuar nga Teatri

"The viceBook" - An original play about ideological and aesthetic conflicts in the Balkan space, between different human communities and nonconformist individuals - by Ardian-Christian Kyçyku

Synopsis

SQ: Letra të pangrëna

RO: viceCartea – Hârtii nemâncate

EN: The viceBook – Uneaten papers

DE: Nicht gegessenes Papier

Dinamit / nga "zv.Libri - copëza jete a letre, frymëzuar nga Teatri"

Fanitet Ikua i Parë me gjeminë e kopjuar sipas gjemisë së Ikos, me libra të stivosur, me llampë të ndezur peshkimi, me peliçe minatorësh, me kokore, me armë gjahu, me një çadër plazhi të zbërdhylur, me një mushama të gjelbër ushtrie.

 

Ikua i Parë (ish-Ushtari 1)

Iko! Iko-o-o-o!

 

Ikua

Ëëëë…

 

Ikua i Parë

Më dëgjon?

 

Ikua

Jo vetëm të dëgjoj, por edhe të njoh.

 

Ikua i Parë

Me gjithë mend?

 

Ikua

Nuk je ti ushtari i popullit ushtar, që më lexoi dënimin me vdekje në mungesë?

 

Ikua i Parë

Unë?!

 

Ikua

Me vendim të posaçëm të datës… ëëë…, the, i pandehuri Iko ëëëë… dënohet me vdekje në litar, në bazë të Ligjit ëëë… neni ëëë… për tradhti të lartë ndaj atdheut…

Ikua i Parë

Hm, po ashtu ishin kohërat, mor Iko. S’kishe nga të mbyteshe.

 

Ikua

Unë kisha.

 

Ikua i Parë

Të shkuara, të harruara.

 

Ikua

Me hak. Të kujtohet sa kemi qarë bashkë në toskërisht?

 

Ikua i Parë

Nuk marr vesh.

 

Ikua

Nuk të kujtohen tërë ato ëëëëëëë?! Ëëëëë, ia priste njëri – ëëëë, ia mbante tjetri. Përtej ë-ve, fati vajtonte n’gegnisht.

Çmimi / fragment nga romani "Kristali dhe hienat"

 

- E ku ta di unë se kur afrohet Fundi? - qe nxehur Rubin Shkreta. Fundet afrohen saherë ngrihet çmimi i naftës dhe ulet ai i gjakut …

Nuk të ka vënë njëri ty të flasësh në emër të njerëzimit, ia kish prerë Ylli. Ti shiko fundin tënd. Se këto gjëra të duken përralla. Të duken përralla, ë? Zaten, ty edhe vetja të duket përrallë. Tërë jetën ke qenë si një hap i lënë përgjysmë. Tërë jetën ke fërgëlluar në hije, nën tokë, domethënë në kujtimet e të panjohurve. U duk qysh në fund të fëminisë se do ta përtypje pjesën më të madhe të jetës në hije. Ëndërrove të bëheshe muzikant dhe hyre në rrethin e kitarës. I krise për ca muaj thonjtë mbi telat e kitarës, pastaj t’u tek se ishe më i zoti në fizarmonikë. E le kitarën përgjysmë dhe hyre në rrethin e fizarmonikës. Por e le edhe fizarmonikën përgjysmë, se të joshi piktura, dhe hyre në rrethin e vizatimit. Pasi nxive e njollose ca kile letër të pafajshme, e le pikturën dhe u regjistrove në rrethin e pirografisë. Doje te zbukuroje pjata druri e bucela. Kulmi është se për të gjitha kishe nga pak talent. Mirpo kish nisur të ta merrte mendjen sporti, dhe e le pirografinë për të hyrë në rethin e mundjes. Boksi ishte i ndaluar. Mirpo ti e braktise mundjen dhe bëre heraherës grusht për femrat që adhuroje, ose për një llaf goje. S’ka nevojë të të kujtoj se hënge dru sa të rrinin sytë ndezur nga xixat edhe në gjumë. Hyre në rrethin e futbollit, se futbollistët dilnin nganjëherë jashtë shtetit. Mirpo i bëre naftën edhe futbollit. Hyre në rrethin e hartimit, të recitimit, të valleve, të tornos, të teatrit, të gërnetës, të pizgës, të gajdes, të rrobaqepsisë, të cyrles, të daulles, gjersa të dirsi qimja. Rubin Shkreta buzëqeshte i mallëngjyer. Në të gjithë rrathët me radhë, me përpikmërinë e një sëmundjeje vdekjeprurëse, menjëherë pas tij, pat hyrë edhe Durim Kena. Rropatej të merrte vesh nga të tjerët se në cilin rreth kish ndërmend të shkruhej Rubin Shkreta dhe rendte ta shkruante emrin i pari. Prandaj gjithmonë dukej sikur Rubin Shkreta kopjonte paturpësisht Durim Kenën. Durim Kena ndofta nuk kishte ndonjë dhunti përveç të qënit kudo e kurdoherë i pari. E falë asaj dhuntie mbase edhe pat nisur të vdiste i pari.

Kur rrathët mbaruan, kish vijuar Ylli, gjatë një bisede me shokët e gjimnazit, ti the me të qeshur se tani nuk të mbetej veçse të mbaje radhën për burgosje, për varrim, ose të shkruheshe vullnetar në Sigurimin e Shtetit. Durim Kena e pat nuhatur se ty s’të pëlqente as burgu, as varri, dhe vajti u shkrua hafije. Kurse ty s’të pranonin hafije, se kishe një xhaxha të pushkatuar nga pushteti popullor. Kurse Durim Kena nuk ia doli mbanë të dilte nga hija e hafijes. Hije e vërtetë e vetes dhe e jotja, nisi t’i çonte ditënetët nëpër mejhanet e qelbura të rrethinave, duke sharë me kast pushtetin e duke u lutur që jeta të të gremiste edhe ty në ndonjërën nga mejhanet që kish në dorëzim, që ta shanit pushtetin bashkë. Lutej me gjithë shpirt që të të ndeshte diku të dehur, gjuhëtrashur, në ndonjë dasmë, në ndonjë mbrëmje tematiko-dëfrimi, që të ta qëndiste atje ku duhej, siç vetëm ai e dinte, e të shpëtonte nga thelbi i hijes së vet, domethënë nga hija jote torturuese. E ke pyetur ndonjëherë veten se nga i buronte tërë ai mllef? Ngaqë ishe më i pashëm? Ngaqë lexoje shumë libra? Ngaqë të donin femrat? Ngaqë ti ishe rritur në një nga të paktat shtëpi përdhese, me oborr, të qytezës, e ai në një pallat si furrik? Apo ngaqë ti kishe emrin e një guri të çmuar, kurse ai të një procesi të pakëndshëm? Nuk të gjeti në asnjë dasmë, në asnjë dafrungë, në asnjë mbrëmje vallzimi, në asnjë qelí, ndonëse edhe ai kish filluar të shkruante poezi e, në orët e çlodhjes, kish arritur që dosja jote në zyrat e Sigurimit të peshonte tri herë më shumë se ty. Ti vetëm dashuroje e lexoje. Durim Kena të prishte me miqtë e me të dashurat dhe të trashte dosjen. 

Kristali dhe hienat, Frankfurt / Bukuresht 1999

Grace

 

Grace