"Mortët" - romani

Botoi Naimi, Tiranë 2020

“Mortët” – Synopsis

Familja e pasur Morti mbyllet befas në shtëpi, duke bindur qytetin se ka ikur përfundimisht jashtë shtetit. Arsyet e ikjes nuk dihen. Një jetë të paktën e çuditshme rrjedh e përzien kohërat e qëniet, mes mureve, gjatë vetëngujimit të Mortëve derisa ndahen (sërish?) nga kjo botë.

Një dëshmi për romanin “Mortët”

Romanin “Mortët” e përfundova në korrik të vitit 1988 në Pogradec. E pata shkruar shtatë herë me dorë dhe mora hua përmes tim eti një makinë shkrimi, të cilën e mësova në një gjendje mes ngazëllimit, kapitjes dhe ndërkryerjes. Ishte qysh atëhere një libër me njerëz që, nga etja e për të ruajtur pasurinë (alias çdo trajtë pushteti) dhe për t’u shpëtuar “me forcat e veta”, zhdukin çdo shprehi e gjurmë dashurie. Teksa shkrimtarët dhe lexuesit e kohës ishin mësuar vetëm me një letërsi që kërkon medoemos e për gjithçka një faj / fajtor, “Mortët” synonte thjesht një pasqyrim të mënyrave se si përmbushet fati. Mbyllja e stërgjatë e Shqipërisë ndaj pjesës tjetër të rruzullit kish çuar drejt mbylljes së njerëzve ndaj njëri-tjetrit dhe ndaj botës së parme, në një lloj jete ku shumica kishin huazuar pa e kuptuar “të folmen” plot kakofoni të sendeve.

Për arsye të njohura, “Mortët” nuk mund të botohej si libër më vete. Vëllimin me katër romane, titulluar “Bravat e vjetra”, e dorëzova në Sh. B. “Naim Frashëri”. Pas një pritjeje që më kujtonte shprehjen “Sëmundje e gjatë – vdekje e sigurtë”, më njoftuan se letra qe mbaruar. Isha zhvendosur tashmë në Bukuresht, nga ku i shkrova tim eti dhe e luta ta tërhiqte librin. Për çudi, vetëm romani “Mortët” mungonte. Një dorë e panjohur e pat shqyer nga tre të tjerët, por e dija se vetë romani ia mpinte lakminë apo edhe pafytyrësinë çdokujt tjetër, që të mund ta botonte pa emrin tim.

Ishte viti 1994 kur vendosa ta botoja vetë romanin, duke zgjedhur një përngjitje nga dy dorëshkrimet e fundit. Mbeti për mua një ngjarje e pazakontë, që më zhvendosi për disa javë në motet e artë të botimeve shqip të Mërgatës.

Pasi e kalova dorëshkrimin në kompjuter, nxora në letër një kopje të romanit, vendosa pikat e ë-ve dhe bishtat e ç-ve me dorë, kreva një ballinë, bëra 50 copë në xerox, i preva me gërshërë, hapa vrima me gozhdë e çekiç dhe qepa secilin libër me spango. Ballinat i ngjita me mastiç nga ai që përdorej për ndreqje këpucësh, pa nuhatur se asisoj po niste një udhëtim befasues për librat e mi.

Ua dërgova romanin disa miqve e të njohurve me postë. Në vitin 1996, Shtëpia Botuese „Dukagjini” e Pejës më kërkoi të drejtat dhe e nxori nga shtypi një vit më pas. “Mortët” u pritën jo sikur po dëshmonin qartë ca të vërteta tejet të hidhura, po sikur po sillnin ndonjë sihariq shekullor. Kjo nuk mjaftonte për mangësitë që dija se kishte. Hyrja e tyre në arenën e letrave shqipe uli në gjysmështizë jo pak flamuj, gjë që shpjegoi dëbimin e romanit në hijen e harresës së qëllimshme.

Pas disa rrufésh të shkurtra frymëzimi, - gjatë viteve 2005, 2011 dhe 2013, - për t’i rifalur trajtën dhe frymën e fillesave, kuptova se romani gati do të më rijepte një jetë tjetër, ndërsa unë jetës një tjetër roman në pranverën e vitit 2020. Përdora dorëshkrimin e parë.

Kishin kaluar vetëm tridhjetenjë vjet e ca, kur “Naimi”, me përkushtimin tashmë të mirënjohur, e botoi siç duhet.

Ardian-Christian Kyçyku

Bukuresht 2020

Fragmente

“Se duhet thënë: fëmijët hynë të parët mes gërmadhave, ndofta ngaqë nuk i njohin tmerret e kësaj bote dhe nuk kanë frikëra si tonat. Disa prej tyre dolën nga shtëpia me ca maska allçie të hollë nëpër duar. Pastaj i vunë maskat dhe nisën të luanin në oborr, me shpresën se do të na nxirrnin nga kllapia.

Kur ne e mblodhëm sadopak veten, fëmijët me maska qenë derdhur udhëve të qytetit, për të trembur a zbavitur njerëzinë.

- Dhëntë Zoti të mos kenë marrë ndonjë sëmundje e na fikin derën, - belbëzoi një peshkatar.

Më vonë, kur u bë lista e gjërave të shtëpisë, sipas një llogarie të përafërt, veç një pushke pa kondak, më tepër se gjysma e atyre maskave nuk u gjet”.

“E dyta gjë që më vuri thellë në mendime ishte pasqyra e madhe e korridorit. Nuk u besoje syve. Një saçmë, plumb ose majë thike, e kishte thyer në qendër, i kish hapur njëfarë syri prej foshnje, dhe të gjitha ciflat kishin të njëjtën trajtë, sikur shumëfishonin njëra-tjetrën. Nga pasqyrat e tjera kishin mbetur vetëm ca si grumbuj qelqi të shkrirë nga zjarri. Ndërsa pasqyra e korridorit, veç ciflave binjake, ishte gërvishtur nga pas me majë thike, ose gjilpëre. Shkronjat e fjalëve ishin të palexueshme dhe, gjer edhe po të përdorje lupën, bindeshe se janë qëndisma, jo fjalë... Ç’dorë mund t’i kish prerë copëzat asisoj – dhe ç’mendje i kish anuar në mënyrë të atillë, që të pasqyronin vetëm rreze ose fasha drite?! Çfarë përmbanin dhe si mund të shqipëroheshin qëndismat?! Ia vlente?! Nuk di kush e mori atë pasqyrë, por dukej e përvëluar për të parë pak dritë e për të folur me një shpirt të gjallë”.

“Sahati, mendoi. E jetonim çdo vit ditën kur do të vdisnim, por pa e ditur. Vallë, ç'kishim ndjerë e thënë e bërë në të kaluarën gjatë asaj dite?! Po sikur të ishte e sotmja?! Po sikur, me këtë dalje nga bota, me këtë ngujim shpëtimtar, të kishin dalë nga koha dhe të jetonin tashmë në një kohë jashtë asaj që përmbante pagabueshëm ditën e vdekjes së secilit?! I bekuar qoftë babai që na mërgoi këtu. Nëse e kishin shmangur ditën e vdekjes, nuk u mbetej veçse të gjenin përse duhej të jetonin pa fund”.

Romani "Mortët" onLine

"Mortët" - romani / video

Mortët 

illz - Revistë Letrare e Tiranës, Nr. 24, mars-prill 2020

F a q e t  e  R e d a k s i s ë

Ardian-Christian Kyçyku - "Fildish..." - Bisedë e drejtorit të illz, revistë letrare e Tiranës, Izet Duraku, me shkrimtarin A.-Ch. Kyçyku / 11

P e r s o n a l i t e t i

Botime të shkrimtarit Ardian KYÇYKU (pseudonime letrar: Ardian-Christian Kyçyku / Kuciuk / 170

Vlerësime për letërsinë e Ardian-Christian Kyçykut - Iolanda Malamen - Titus Vîjeu - Agim Baçi - Paul Vinicius - Eugen Uricaru / 171

„Ati” – fragment nga romani / 172

"Incógnito” [Copëza nga jeta e rojeve dhe anasjelltas] - fragment / 174

“Pragu ose vdekja shkruan me dy duar” – fragment / 178

“Një botë më tutje” – fragment / 180

“Gjaku asnjanës – Jetë suflerësh” – fragment / 186

Letra të pangrëna / 188

“Trialog” - Outizmi, ose e sotmja kundër së përhershmes - Ese ndërdisiplinore – fragment / 190

“Anonima ose Tirana në hijen e një kalimtari” - Hi-je, hi-jam... – fragment / 194

Arena – tregim / 195

Ti – tregim / 196

* Në ballinën 1: Portret i A.-Ch. Kyçykut - Credits to Iulia Enkelana

Copyright video: Rexhep Shahu

illz - Revistë Letrare e Tiranës, Nr. 24, mars-prill 2020

[Sponsor: Flamur Hoxha
Drejtor: Izet Duraku
Kryeredaktor: Rexhep Shahu]
Botues Klubi i Poezisë, Tiranë

Poezia në Epokën e Qelqit

- Bisedë jo e rastit me shkrimtarin e shquar shqiptar Ardian-Christian Kyçyku -

Për bisedë me këtë shkrimtar që jeton, punon e krijon prej shumë vitesh në Bukuresht, nuk lypset ndonjë shkas i veçantë. Dyert e hapësirës së tij krijuese përherë janë të hapura krahë e më krahë. Gjithmonë nga “miniera” e tij mund të dalësh me plot shportën (thesin), xhevahire. Ardiani është “gurthyes”, është mjeshtër, filigran diamantesh.

Bajram Sefaj: U bënë shumë vjet qyshse të kam njohur, fillimisht përmes veprës sate. Do të desha të di ndonjë hollësi për fillimet e krijimtarisë sate, ku dhe në ç’rrethana u zgjua delli yt poetik. Them “poetik”, sepse gjithçka që shkruan, pavarësisht ç’gjinie i përket, e ka poezinë brenda, si pjesë përbërëse organike.

Ardian-Christian Kyçyku: Besoj se bëhet fjalë për një fat të veçantë, sepse disa tregime dhe romane të shkruar në fillim, mes dimrit të vitit 1985 dhe atij të vitit 1988, janë botuar shumë vjet më pas me fare pak ndryshime. Po veçoj tre romane krejt të ndryshëm nga njëri-tjetri: “Lumenjtë e Saharasë”, “Mortët” dhe “Demi i zi” (ende i pabotuar), si dhe prozat “Përtëritje”, “Ai që vuri zjarrin” dhe “Varrmihësit nuk lenë asnjë film përgjysmë”. Jam kaherë i bindur se të lindesh e ta kalosh fëmininë në Pogradec është pakashumë si të lindesh me një këmishë të çuditshme, e cila herë mbështjell foshnjën e herë tjetër vesh krejt pjesën tjetër të botës. Falë kësaj, herë foshnja mbetet lakuriqe dhe e pambrojtur përballë botës, herë e kundërta. Në thelb, më tepër se sa t’i bashkojë, poezia i ndan njerëzit në dy popuj, të paktën sa i përket mënyrës se si e përftojnë lakuriqësinë e tyre, alias peshën, kuptimin dhe rolin që kanë në këtë botë... Çfarëdo që të thuhet e shkruhet për shqisën e poezisë, - se më duket vërtet shqisë, - njeriu mbetet i kotë dhe rrugështrembër pa poezinë, sidomos në këto kohëra kur çdo arratí nga e përditshmja (që shpesh i ngjan një kafshimi të parreshtur ndërgjegjeje), ose nga pesha e së përjetshmes, ngulmon të shpallet poezi. Për fat të keq, vlerën e poezisë së mirëfilltë ende shumë vetë e kuptojnë pak para se të japin shpirt.

"Mortët" - roman (Tiranë, Pogradec, korrik 1988 / Bukuresht 2020)

„Se duhet thënë: fëmijët hynë të parët mes gërmadhave, ndofta ngaqë nuk i njohin tmerret e kësaj bote dhe nuk kanë frikëra si tonat. Disa prej tyre dolën nga shtëpia me ca maska allçie të hollë nëpër duar. Pastaj i vunë maskat dhe nisën të luanin në oborr, me shpresën se do të na nxirrnin nga kllapia.

Kur ne e mblodhëm sadopak veten, fëmijët me maska qenë derdhur udhëve të qytetit, për të trembur a zbavitur njerëzinë. 

- Dhëntë Zoti të mos kenë marrë ndonjë sëmundje e na fikin derën, - belbëzoi një peshkatar.

Më vonë, kur u bë lista e gjërave të shtëpisë, sipas një llogarie të përafërt, veç një pushke pa kondak, më tepër se gjysma e atyre maskave nuk u gjet”.

onLine



* Ballina:KÜdesign, sipas punimit „The place where characters stay before they are born” nga Iulia Enkelana©

Luminare (Candle / Illumination)

A very short animation that can also be called "semiotic". Brief history of the human being in a world of signs or signs that does not always create a world.

Happygram

"Nuk qe gdhirë ende. Po ç’gjë që ndërtohet mund të përligjë kaq ngut, kaq punë në këtë orë, u habit çunaku. Tani vetëm shkatërrimet nguten. Dhe nuk gaboi. Kamioni ishte cit me arka druri dhe në arka kishte kuti nga ato të llokumeve, dhe në kutitë e llokumeve kishte llokume, dhe llokumet ishin prej dinamiti. Toka vuan urie, mendoi ai. Toka nuk ngopet. As me dinamit, as me skelete. Ngarkuesit e llokumeve të dinamitit dukej sikur ishin të rastësishëm, por secili qe zgjedhur me kujdes, që, po të linte kockat në ajër e në zjarr skëterre, t’u dhimbte sa më pak vetëve. Ishin të vetmet çaste kur ata të paemër fitonin njëfarë vëmendjeje, dhe shlyenin me të qënët askushë një çmim të ngjashëm me atë që paguanin të vlefshmit. Linin pas gëlbazat e vrerit, dhe ato thaheshin e nganjëherë pastruesja ia tregonte të nipit dhe i thoshte: “Ja, të keqen nëna, janë glasa fati, i kanë bërë sgalemët…”.

- Jo, - ngulmonte fëmija. Nuk i kanë bërë sgalemët! I kanë bërë koranët!

Fildish...

[Intervistë e shkrimtarit Ardian-Christian Kyçyku dhënë z. Izet Duraku, Drejtor i “illz” – Revistë Letrare e Tiranës]

Izet Duraku: Kam kënaqësinë të konstatoj se në Bukureshtin e bukur ku jetoni dhe punoni keni marrë edhe vlerësimet më të larta si njeri i dijes dhe shkrimtar i shquar. Faleminderit, i dashur mik, që po lartësoni emrin e mirë të Shqipërisë!

A ka shërbyer mirënjohja rumune për të qenë edhe më prodhimtar në punën dhe në krijimtarinë tuaj të jashtëzakonshme? A ka ardhur koha që në shqip duhen shqiptuar pa kurrfarë droje, publikisht e me zë të lartë lëvdatat e mirënjohjet e merituara, pra, për ta mëkëmbur e fuqizuar më tepër institucionin shqiptar të mirënjohjes?

Ardian-Christian Kyçyku: Meqë lexuesit e mi të parë në rumanisht ishin shkrimtarë, kritikë dhe lexues nga ata që nuk mbijetojnë dot shpirtërisht pa letërsinë, vlerësimet e tyre më dhanë një shtysë dhe një kënaqësi të pazakontë. Se shpesh, gjatë shkrimit të një libri, aq më tepër drejtpërdrejt në gjuhë të huaj, huajsimi ndaj gjërave dhe njerëzve, madje edhe dyshimet se mos je lindur vonë, herët, apo fare kot mund të jenë aq të thellë e dëshpërues, në prag të shterjes, saqë kthimi sërish në të përditshme i ngjan rropatjes për të dalë, ose për të mos hyrë në një skëterrë. Ndaj edhe kam një mirënjohje të paktën sa vlerësimet.

Dihet që mirënjohja as të vret, as të zgjat jetën. Por mbase ngaqë duket e dyshimtë, - se pasuron shpirtin, duke qenë falas, - njerëzit e sotëm nuk nguten t’u kushtojnë kohë gjërave që nuk pasurojnë xhepin.

- A e konsideroni veten me fat si shkrimtar që ia keni dalë mbanë të krijoni një univers me veprat tuaja letrare, një botë të plotë, si një paralele shpirtërore me botën reale? A keni pasur një vegim rreth saj; nëse ka ekzistuar një vështrim i tillë si prej hyji, sa përputhet bota jote letrare me synimet fillestare?

- Ndodh si me një pasqyrë, të cilën varet se ku e thyen secili autor. Për shkak të krenarive të sëmura dhe shqetësimeve që na sjellin njerëzit, sidomos kur nuk na plotësohen ca ëndrra, jetojmë me bindjen se kjo botë është e mangët, e pamëshirshme, sunduar nga një armiqësi që zëvendëson dhunshëm çdo gëzim me hidhërime të pamerituara. Por po ta heqësh pak veten nga rrëmuja e rrëmeti, mund të vëresh se bota është e përkryer. Në këto kushte, secili duhet të zgjedhë mënyrat me të cilat shkatërron (sa) më pak. Në fillimet e mia, pikërisht mahnitja nga hijeshitë e kësaj bote dhe nuhatja e së vërtetës që Krijuesi na ka dhuruar një harresë jetëprurëse dhe njeriu nuk jeton aq gjatë sa të bëjë gjëmën gjer në fund, më shtynin të shkruaja. Për fat, vazhdoj të shkruaj gati si dikur.

An-on-ima: "Dëgjim tjetër" (14)

Gati çdo dy muaj përshkoja Rrugën e Elbasanit për të ndrequr radion Sonra, - që na e pat dërguar stërgjyshi nga Amerika, - sa herë i digjej syçka e gjelbër, ose ndonjë llampë. Nuk di ç’pamje kisha tek çapitesha me atë radio në krahë, ndonjëherë edhe në sup. Por nuk bezdisesha. Ajo kuti ishte aq e shtrenjtë për mua, aq e gjallë, saqë jo rrallë, gjatë orëve, ose ditëve të errëta, plot makthe, më dukej sikur do të vinin të ma arrestonin. Ose do të më arrestonin mua, ngaqë më kishin gjetur radio, ashtu siç prangosnin ata të cilëve thuhej se u gjenin armë, trakte, libra të ndaluar.

Shumica e të njohurve dhe të panjohurve mundoheshin të shihnin sa më tepër botë me sy, përmes televizorit, kinemasë, revistave etj. Ndërsa unë shihja botë me veshë. Dhe shihja jo falë gjuhëve apo fjalëve të huaja që njihja, por falë krejt pjesës tjetër të tingujve dhe heshtjeve mes tyre, pjesës së panjohur, të cilën nuk e kontrollonte dot askush veç Zotit. E gdhija, ose flija me radion hapur – dhe shijoja një liri që buronte e mbështetej nga e në padijë. Nuk di nëse kam gjetur qysh atëhere ndonjë mjet tjetër më të fuqishëm për të ruajtur e përsosur shqipen.

Fare / Nga "Shtojca - filmi i një kthimi / kthimi i një filmi"

“ZANI (Me të qeshur)

Do pendohesh që erdhe, ta dish! Se nuk të ndahem tani. Roje më ke edhe në gjumë. (Përqafohen sërish). Plot njëzet vjet kemi humbur; duhen mbushur. Siç shikonim dikur kalecët, ose hafijet e mundshme, tani do më shohësh mua. Dhe unë ty. U teprua shumë… Njëzet vjet. Njëzet e ca, bilé!

INDRITI

Ajo ‚ca’-ja është më e hidhura…

ZANI

Atë ‚ca’-në do ta mbytim të parën me fërnet… (Qesh me të madhe). Tani më thuaj planin që ke dhe roja do ta verë në jetë. Vetëm disa kushte do t’i plotësosh medoemos, se gjërat nuk janë siç mund t’i kesh mësuar nga gazetat.

INDRITI (Buzëqesh)

Roja të dëgjon me përkushtim.

ZANI

Një – nuk ke të drejtë të futësh dorën në xhep, as po pate ndonjë vrimë dhe synon të kapësh diçka, ha-ha-ha; nuk ke të drejtë të marrësh taksi, të paguash motelin, celularin, cigaret, drekat, darkat, gocat…

INDRITI

Duhet të jenë bërë gra ndërkaq…

ZANI

Gra dhe nëna gocash si thëllëza...

INDRITI

Besoj je kujdesur që të mos pleksesh me tët bija.

ZANI

As me të miat, as me të tuat. Se ti s’para le goca kur ike…

INDRITI

Rrezikoj të më hedhin në gjyq që plaka popullsinë?!

ZANI

Në luftë, byrazer, se paqja vetëm rrit thonjtë dhe leshtë!

Anonima ose Tirana në hijen e një kalimtari

rrëfilm nga Ardian-Christian Kyçyku

“I fiumi del Sahara”, romanzo. Lettura d’autore 2019

“Iniziarono a manifestarsi alcuni problemi complicati. Parlavo da solo, chissà da quando, e dopo ogni parola che pronunciavo ne imparavo una nuova. Imparai la parola manifestare, la parola problemi, la parola complicati, la parola parlare, la parola chissà, il gruppo di parole da quando, il gruppo da solo,
la congiunzione e, la parola dopo, la parola ogni, la parola parola, la parola così, la parola imparare, la parola nuova, il gruppo di parole gruppo di parole, la parola più e tante altre ancora e ancora. Altrimenti come avrei potuto parlare, anche se da solo? In realtà, le parole erano sempre le stesse, solo che a me sembravano diverse, completamente diverse e quindi le imparavo da capo, come se fossero realmente nuove.
Aprii gli occhi, non so come, e riuscii a scorgere cinque pareti bianche, escluso il pavimento – al quale avevo voltato le spalle, visto che ero sdraiato; nella stanza c'erano cinque pareti bianche, ed era una fortuna che non fossero più di cinque, perché anche se fossero state di più, sempre pareti erano.
Iniziarono a manifestarsi alcuni problemi complicati”. (…)

Traduzione: Kamela Guza
Besa Edizioni 2019

www.arkycyku.info
www.kuciuk.blogspot.ro

Fjala "flas" etj... / Nga "Lumenjtë e Saharasë"

"13. Më lindën probleme të koklavitura. Flisja me vete, kushedi që kur, dhe pas çdo fjale mësoja fjalë të reja. Mësova fjalën lind, fjalën probleme, fjalën të koklavitura, fjalën flas, fjalën kushedi, togfjalëshin që kur, togfjalëshin me vete, lidhëzën dhe, fjalën lidhëzë, fjalën pas, fjalën çdo, fjalën fjalë, fjalën kështu, fjalën mësoj, fjalën të reja, fjalën togfjalësh, fjalën më e plot të tjera e plot të tjera. Ndryshe si do të mund të flisja, qoftë edhe me vete?! Në të vërtetë, fjalët ishin po ato, por mua më dukeshin të tjera, krejt të tjera, dhe i mësoja nga e para, njëlloj sikur të ishin krejt të tjera.

Hapa sytë, - se si i hapa, - dhe shqova pesë mure të bardhë. Përjashto dyshemenë, së cilës i kisha kthyer shpinën, sepse rrija shtrirë, në dhomë ishin pesë mure të bardhë, dhe ishte fat që nuk ishin më shumë se pesë, sepse edhe po të ishin më shumë, ata prapë mure ngeleshin.

"Dorëzimi" / Nga "Pragu, ose Vdekja shkruan me dy duar", shkujtime

“KREU I ANDRËS

26. Andra ishte e fundit që e pa në atë jetë, para derës prej druri të Kinemasë. Dukej i qetë, sikur sapo të kish bërë dashuri. Po vdesin ata që më numuronin mes të vdekurve, i pat thënë kur po ndaheshin, një ditë, ose një jetë më parë. Po rrëgjohen ata që u rropatën një jetë të tërë për të mos më llogaritur as mes të vdekurve. Ndonjëherë ia dolën mbanë të më trajtonin si të vdekur, apo si të mosqënë, gjer edhe njerëz të afërt, ish-të dashura, miq, jomiq e armiq. Nuk habitesh po të të them se ndihem si i zbrazur. Se, falë asaj beteje të nëndheshme, ata kishin me çfarë ta shtynin, kurse unë rrija më mirë i ngujuar në zemrën time. Ndofta kam frikë se mos më pushton paniku e marr arratinë nga zemra ime. Se zemra më mbajti për kaq vite si nëna foshnjën në bark. Ishim tre: Zoti, zemra dhe unë. Jo rrallë, - dhe ty mund të ta them pa u ndrojtur, - Zoti m’u bë zemër e më mbajti siç më mbante zemra në bark të vet.

Po hynte, a po dilte? Në anën tjetër të rrugës, para Berberanës, ishte një kamion i vjetër, si qëmoti. Dera e kabinës qe hapur, por shofer nuk dukej gjëkundi.

"Kahu i Kujtesës" / Nga "Si", teatër 2018

"ANDI
Ej, dëgjo, se...

ANI

Se çfarë?! S’mund të thuash se edhe unë, po të mos më shisnin ca si yt atë, do të thithja ato që thithin ca si ty. Se unë kisha çmendurinë time të dyfishtë. Atë që kisha dhe atë që bëja sikur e kisha. Por sidomos këtu mendoja për gjërat që i bënin mirë shpirtit tim. Mendoja për metaforat, për krahasimet, për dashurinë... Ha shqip? Apo vetëm thith?! Prandaj ngulmoj t’ju bind se mund të kisha qëndruar fare mirë këtu. Se këtu kisha aq liri e varfëri, sa të mos ia cënoja askujt, po vërtet askujt, as lirinë, as varfërinë, as krimet, as faljet, asgjë. Ngule në kokë si gozhdë, plako: as-gjë! Mirpo ca si yt atë, bashkë me tët atë, që as tani nuk e dinë si quhem unë dhe ata si unë, firmosën dhe na shitën me kile. Thënë ndryshe: na e kthyen kujtesën drejt gjërash që për mua nuk ishin thelbësore. Më saktë: na përulën, na ngujuan në gjëra të rëndomta, kalimtare, të cilat, - kulmi! - duhej t’i trajtonim si vendimtare... dhe siç ndodh rëndom me tiranët e veckël, ata të hijes, e stërholluan dhe e ndanë ligësinë e tyre në aq degëza, për të mos thënë vena, saqë ne të bindeshim se qe fjala për sprova që na vinin nga Zoti!

ANDI

Mirë, pra, po...

Ana tjetër / Nga “Ki$land - roman me fëmini“ (1992-2014)

“Si t'ia dal të hyj qoftë edhe një herë, për disa çaste, në drithmat e mëngjesit që pasoi?! Vitet vanë, mbushur me çikërrima që i pandehim perla, dhe pjekuria na vodhi, ose na e vrau shkallë-shkallë varfërinë, e kjo mund të merret edhe si përdhosje e dashurisë së kulluar. S’kishim asgjë krejt tonën, por Shpirti mbante vetëm anën tonë, atë anën tjetër. Në fakt, kur humbëm varfërinë, humbëm edhe virgjërinë e vërtetë. Pasoi një gjendje që mund të pagëzohet vonim i vdekjes ose vdekje që shtyhet. Hyra në oborrin e shkollës si më i varfëri ndër bashkëkohës, por edhe si më i dashuruari ndër ta. Ina mungonte tek muri pranë portës, nën parrullën “Kursim, kursim, në çdo gjë dhe vazhdimisht”. Nga shikimet nënqeshës e madje përbuzës të djemve, si dhe nga tiparet munxosës të vajzave, kuptova se të keqen ishte e kotë ta ndillje. Ajo vinte vetë: të gjithë na e dinin të fshehtën. Gjithë ai kursim i përbindshëm që na rrethonte nuk na kish kursyer. Kur hyra në klasë, sikur hyri fantazma e ndonjë keqbërësi, ose ndonjë nga ato ngërdheshje shtrigane që çartin trutë e njerëzve nëpër ëndrra.

- He, ke hedh grepat, e? - më zgërdhesheshin dy gjëmues të Inës.

"Sh/krime" [Nga "Sy", roman, 2003]

“Qysh atë natë iu bë sebep e fjetura me gojë hapur. E ndonëse goja e hapur nuk e shqetësonte, ia vuri fajin plumbit të gërmave dhe asaj zjarrmie të fshehtë, që buronte largas nga shpirtrat e hafijeve. 

I ngarkoi detyrë shtëpie Afrim Katrahurës që të llogariste pakashumë sa dhe cilat gërma nevojiteshin për peshën e një plumbi kobureje. Asisoj do të dinte me sa plumba kraharorit e pat paguar tërë atë ngadhnjim.

Gjatë një muzgu vjeshte të parë, shoku Themi iu dorëzua edhe ai me mish, me shpirt e me eshtra muzave. Ndofta qëndresa që pat synuar t’u bënte ia kish harxhuar fuqitë, por edhe dyndja e librave që shkruheshin e dilnin nga shtypi me një shpejtësi shajnitëse. U pahuan sërish lidhjet tona të fshehta e stërgjyshore me Plumbin (Pb). Vallë, sa plumb në trajtë gërmash duhej të kishim ende brenda nesh, përderisa edhe pas aq të shtënash parakrahët, mollëzat e gishtave, makinat e shkrimit dhe letrat nuk platiteshin?!

Teatër / Teatru / Theater

Dashuri me shikim të fundit, Bukuresht 2000 / Dragoste la ultima vedere (Love at the Last Sight), Bucharest 2000) [RO]

Në vend të përjetësisë, Prishtinë 2007 / În loc de veșnicie, Bukuresht 2015 (Instead of Eternity) [AL / RO]

zv.Libri – copëza jete a letre frymëzuar nga Teatri / viceCartea – frânturi de viață sau de hârtie inspirate din Teatru, Bukuresht 2008, 2015 (The viceBook) [AL]

Shkëlqesi, ose pesë pamje nga pasqyra, Prishtinë 2009 / Coafura sfinților, Bukuresht 1999, 2015 (Your Excellency) [AL / RO]

Gjaku asnjanës – jetë suflerësh / Sângele neutru – viață de sufleori, Bukuresht 2009, 2018 (The Neutral Blood) [AL]

Casting, ose Perdja nuk ndan më asgjë / Casting sau Cortina nu mai separă nimic, Bukuresht 2012 (Casting or the Curtain doesn't separate anything anymore) [RO]

Një botë më tutje, Bukuresht 2012 (A world away) [AL]

My last Million – dëshmi e dhunti / My last Million – mărturie și chemare (My last Million – testimony and vocation, 2013 [RO]

Si, Bukuresht 2016, Prishtinë 2018 (Like / As) [AL]

Homo ex machina (I. Pantomima, ose Të fshehta nga jeta e prijësve, II. Pakica - ngjarje me 15 pamje dhe me disa lloje perdesh, III. Një si piano) së shpejti, 2019 [AL]

Lloji / Gjinia – pjesë me një akt dhe me një vrasje / Genul – piesă cu un act și un omor, së shpejti / în curând, 2019, (The genre – a play with an act and a murder) [RO]

Sken-ar [including some of Iulia Enkelana's works]

Bio in English

Homo ex machina - teatër / 2019

P ë r m b a j t j a

I. Pantomima ose Të fshehta nga jeta e prijësve

I moshuari Pano Mima, - që shpesh e paraqit veten si “Armiku më i rrezikshëm, ose Ai që harrohet”, - hedh në gjyq shtetin për mospërfillje, kur zbulon se dosja e tij prej shtetasi ende gjallë nuk ka më tepër se tri fletë. “Njëra faqe përmban një jetëshkrim që ia patën kërkuar kur e merrnin në punë. Aq. Asnjeri nuk e kish ndjekur, asnjeri nuk e kish spiunuar, asgjë. Sikur të mos qe pjellë kurrë. Këto fletë janë njëra pjesë e dëshmisë sime, tha, ndërsa pjesa tjetër jam unë. Peshojeni vetë çështjen: më një anë tri fletë, më anën tjetër unë... Jam gjallë, i kam kaluar të shtatëdhjetat, jam i martuar, kam grua e fëmijë tashmë të rritur, nipër, mbesa; kam komshinj prej një jete, kunetër, kunata, baxhanakë, ish-shokë shkolle e pune, disa smirëzinj (por as këta nuk më kanë paditur për gjësendi) dhe ca miq që, njëlloj si armiqtë, nuk kanë shkruar asgjë kundër, apo pro meje...”

Pas gjashtëmbëdhjetë vjetësh, Pano Mima e fiton gjyqin dhe duhet të marrë një dëmshpërblim prej 300 mijë eurosh. Por atij nuk i duhen të hollat. Pas bisedash të fshehta, bie në ujdi me zyrtarët që, në vend të parave, t’i plotësohet dosja. Për këtë zgjidhet Rrok Tupana, një shkrimtar mesatar, që dikur hartonte kujtimet e udhëheqësve dhe të veteranëve me famë.

Në plotësimin e dosjes përfshihen hap pas hapi, herë vullnetarisht e herë me mëditje, fqinjë, të njohur, të afërm, bashkëshortet, prindërit që kanë ndërruar jetë dhe e dashura e parë e Pano Mimës.

Nuk dihet sa ditënetë a vite kalojnë, mes mëdyshjesh e hamendjesh, derisa protagonistët kuptojnë se sa peshë ka arritur të ketë fjala dhe se sa e ç’fjalë ka në këto kohëra pesha e ngjarjeve, emrave, njerëzve. Pjesa e padukëshme e fjalëve i ndihmon të mos vdesin më “të paditur se kaq”, por jo më të ditur nga sa duhet.

Si muranat / nga "Kristali dhe hienat"

“E pinë kafenë pa shkëmbyer asnjë fjalë.

Heshtja nuk jepte asnjë shpjegim. Si muranat.

Kërcënuesi nuk dukej hajn, as vrasës me mëditje – dhe kjo qe më e përbindshmja. Çfarë kish ardhur të bënte nëse nuk kish ardhur për të vjelë ar, piktura me vlerë, dorëshkrime njerëzish të famshëm, veshje të shtrenjta apo kokën e Rubin Shkretës, që tani po i dukej gjëja më e lirë në tërë këtë shtëpi?! Por dihej që zakonisht gjërat e lira kushtonin shumë shtrenjtë.

Vendosi ta thyente akullin. Një herë vdiste burri.

- Bën mirë të më thuash çfarë kërkon nga unë, - belbëzoi.

Tjetri e këqyri si me qesëndi.

- Hm, një vezë, - tha.

- Një vezë?!

- Po, një vezë.

- Çfarë lloj veze?

- Çfarëdo lloj veze.

- Për fat të keq, s’mbaj pula.

- As korba?

- As korba. Nuk i kam duruar dot as vezët, as shpezët.

You and other stories

Selected short stories