Pjesa e pakripur e lotëve [prozë]

Shkrimtarit iu morën mendtë dhe ndali para një morie peshqsh që e shihnin sikur të mos kishte vëllim. Sytë e tyre i kujtuan flluskat e filxhanit të kafesë: sy ziliqarësh, sipas plakave. Priti që të shembej duke i rënë akuariumit vigan me ballë, dhe përfytyroi se si ata qindra peshq do të dyndeshin mbi sallë e do të kërcenin për të vdekur mes djathtrave, sapunëve, shishkave të parfumit, pjatave, gotave, koshave, verërave, llampave, veglave të rrojes e të ndërtimit, por edhe nëpër gjinjtë, xhepat, çantat e blerësve. Falë ujit që do të arrinte gjer në gju, - si gjaku në luftrat e qëmotit, - mund t’i shpëtonte vdekjes duke notuar. Pak vetë dinin not si ai.

- Po nga i sjellin? - pyeti zëri i një fëmije.

- Nga deti, - e sqaroi një zë gjysheje.

- Bashkë me ujin?

- Jo, jo. Ujin e përgatisin këtu.

- Po nuk ngordhin rrugës këta?

- I sjellin po në një akuarium. Dhe i derdhin në të këtushmin.

- Po pse nuk i therin para se t’i sjellin?

- Që ne t’i shohim të gjallë. Dhe që askush të mos pandehë se kanë ngordhur kohë më parë.

Katalog - Leipziger Buchmesse 2018

”Librorum”

Librorum / Libra / Cărți / Books. Animation. 
Idea, graphics and cinematic realization by Ardian-Christian Kyçyku. All rights reserved

"Umbra ex machina"

Umbra ex machina - a very short film

"Ati" - një roman për gjëra që dihen e nuk shkruhen dhe anasjelltas

“Ati ishte aq i pamëkat, sa nganjëherë të vinte ta vrisje”. Kjo fjali më ndalonte të bëja ndryshime në roman gjatë këtyre 14 vjetëve. Librin kam vazhduar ta shkruaj qysh nga shkurti i 2003-shit, por vetëm në kokë. Mbeti një libër që shkruhej pa duar, në kujtesën time dhe në mosnjohjen e lexuesit.

Gjatë çdo ‘ndërhyrjeje’ në roman, më vegohej se sa pak ishte shkruar për flijimet dhe pamundësitë e prindërve, dhe sa shumë për gabimet apo mangësitë e tyre. Kulmi është se, kur gjykojmë paraardhësit, asnjëherë nuk mbajmë parasysh kushtet shpirtërore, por vetëm ato historike.

E folmja e personazheve është qëllimisht ‘e shkartisur’, me përngjitje disi shqetësuese nga të dy dialektet dhe nga të gjitha të folmet, edhe si shprehi e përçarjes së pashpallur që sundon shoqërinë e sotme, e një shqipeje përherë në kapërcyell, por edhe si pasqyrë e paragjykimeve të vetë lexuesit.

“Bukuri tmerrisht e dashur / Llaftari tmerrisht e bukur…”

Lasgush Poradeci - 30 vjet pas “kthimit” (12 nëntor 1987)

"Liriku më i shquar i shqipes dhe njëri nga më të panjohurit shkrimtarë të Evropës, u lind më 27 dhejtor 1899 në qytetin e Pogradecit, në Shqipëri, buzë Liqenit të Ohrit. Të paktë janë shkrimtarët që kanë pasur fatin të linden në një hapësirë kaq të bukur. Duke njohur mërgimin qysh në fëmini, fillimisht nëpër Manastir (Bitola)[1] e Athinë, poeti i ardhshëm do ta shndërronte mbiemrin në hapësirë dhe anasjelltas, për të shmangur çdo ndarje të Bukurisë lindëse nga Vuajtja krijuese. Llazar Gusho do të bëhet Lasgush Poradeci. Në Qytezën e Zotave, i rrethuar nga fantazma të lashta që pëshpëritnin në të hamendësuarën gjuhë mbarëballkanike, Lasgush Poradeci përvetësoi mënyrën e të jetuarit sipas Ataraksisë[2] - parimi filozofik i Sextus Empiricus-it të Romës së lashtë. Mësoi të rronte i shkëputur edhe nga vuajtjet e veta të përditshme, nga himerat, nga mallet dërrmues; u stërvit të jetonte mbi ta, përndryshe ndjeshmëria e jashtëzakonshme mund ta nxirrte mendsh. Kjo ishte e papranueshme, përderisa ai ende nuk i pat shkruar kryeveprat. Ataraksia[3] e mbronte nga vuajtjet tepër vetjake dhe joprodhimtare, por edhe e detyronte të vuante bukur në vend të atyre që nuk janë në gjendje ta shndërrojnë vuajtjen në jetë të epërme / letërsi. Shpirti i tij u zhvillua aq shpejt, saqë do t’i lypte një gjobë të hidhur trupit: një tuberkuloz eshtrash. Me vdekjen e shkallëzuar të lëndës në trup dhe me pavdekësinë e fjalës në mendim, Poradeci mbërrin në kryeqytetin e botës trako-latine, në Bukuresht - një tokë e premtuar për shqiptarët e breznive të ndryshme. “Kryeqyteti i bukur i Vllahisë, i cili me kaq nderim për veten e vet mban emrin më bujar të të folurit shqip”[4] e pret sikur të ishte një mërgimtar i thjeshtë, pa emër. Me gjithë sprovat dhe shijet jo përherë të këndshme[5], Bukureshti do të mbetet vazhdimisht për poetin si një lot malli, me madhësinë e zemrës, e me këtë zemër të dytë, nga largësitë, ai do të rijetojë çastet më të bukura të të gjitha trojeve të huaja nëpër të cilat pat kaluar e ku, me mund pa fund, pat shndërruar çdo vuajtje në art magjie. Heraherës merr arratinë drejt Câmpulung Muscel-it, qytezë gati përrallore, ku bashkëshortja e të vëllait, Vangjel Gushos, Lucia, kishte shtëpinë e prindërve[6].

Mitrush Kuteli, ose Kulme dhe cepa në Ilirinë e Poshtme

Lidhjet mes letërsive rumune dhe shqiptare ishin gjithashtu të thella. Veç Poradecit dhe Emineskut që mund të këqyren si binjakë shpirtërorë të lindur në epoka e gjuhë të ndryshme amtare, gati e njëjta lidhje (marrëdhënie) mund të vërehet edhe ndërmjet Mitrush Kutelit dhe klasikut të prozës rumune Ion Creangă (1837-1889). Prozator, eseist, poet, kritik letrar dhe shqipërues i shquar, pasi kalon nga Manastiri (Bitola) e Selaniku, Kuteli dëshmon në kujtimet e veta se nisi të shkruajë për të fashitur mallin ndaj vendlindjes dhe gjuhës amtare. Po rijap disa copëza që përfaqësojnë rrëfimin e fshehur të nëntekstit:

1. „Kjo që po lëçitni është jeta ime. Vetë e rrojta, vetë e shkrojta. Me gazet e saj, me helmet e saj. Të gjitha të perënduara sot e kaqe të larguara sa më duken sikur s’patnë qënë kurrë. Por dyke i shkruar tani, në vitin e tridhjetë e shtatë të jetës, i rrojta edhe një herë. Dhe qesha, dhe qava“^[1];

2. „Neve, kur dëgjuam shqipen e shqipëtuar, mbetmë të velur e të tronditur edhe përgjigja na u pengua në gurmaz^[2];

3. „Si pata shënuar në botimin e parë, rrëfimet e mbledhur në këtë vepërzë janë shkruar midis 1925 dhe 1930 edhe plotësuar më 1938. Disa prej tyre janë filluar në Pogradec dhe mbaruar në Selanik e Bukuresht dhe pjesa m’e madhe janë shkruar drejt për drejt në këto vise, me mallin e shqipes dhe të Shqipërisë në zembër“^[3].

„Ati” - roman, Botimet Poeteka, 2017

“Urdhri kishte shumë anëtarë, në çdo shtet e qytet të botës. Anëtarët zgjidheshin qysh në vegjëli, në bazë të një parimi, të cilin anëtarët e zbulonin vetëm kur arrinin pjekurinë e plotë dhe kur dëshmonin se ishin të aftë për çdo vetëmohim, se mund të zgjidhnin anëtarë të tjerë, t'i stërvitnin, t'i udhëzonin, t'i mbronin gjer edhe me jetën e tyre. Pas Luftës së Dytë Botërore, Urdhri kish ndryshuar. Lidhjet mes anëtarëve nuk ishin mbajtur më drejtpërdrejt, ose përmes lajmësve, po përmes letrave. Urdhri nuk i ndruhej hapjes së mundshme të letrave nga ana e shërbimeve të fshehta, sepse kumtet ishin "të përkthyer", domethënë të fshehur. Vetëm anëtari që merrte letrën, pak para se ta digjte, ishte i aftë të zbërthente kumtin përkatës. Nëse letra mbërrinte gabimisht, ta zëmë, tek një anëtar tjetër i Urdhrit, ky i fundit e digjte pa kuptuar për çfarë bëhej fjalë. E nëse anëtari të cilit i qe drejtuar letra nuk vepronte, nuk përmbushte misionin e ngarkuar, në një kohë të shkurtër Urdhri i dërgonte një letër tjetër. E kështu derisa misioni të kryhej. Asnjëri nga anëtarët nuk merrte detyra e letra pas vdekjes, ngaqë Urdhri dinte me një saktësi, - shajnitëse për të pabetuarit, - gjithçka rreth jetës së anëtarëve”.

Bukuresht, shkurt 2003