Gati çdo dy muaj përshkoja Rrugën e Elbasanit për të ndrequr
radion Sonra, - që na e pat dërguar stërgjyshi
nga Amerika, - sa herë i digjej syçka e gjelbër, ose ndonjë llampë. Nuk di ç’pamje
kisha tek çapitesha me atë radio në krahë, ndonjëherë edhe në sup. Por nuk
bezdisesha. Ajo kuti ishte aq e shtrenjtë për mua, aq e gjallë, saqë jo rrallë,
gjatë orëve, ose ditëve të errëta, plot makthe, më dukej sikur do të vinin të
ma arrestonin. Ose do të më arrestonin mua, ngaqë më kishin gjetur radio, ashtu siç prangosnin ata të cilëve thuhej
se u gjenin armë, trakte, libra të ndaluar.
Shumica e të njohurve dhe të panjohurve mundoheshin të shihnin
sa më tepër botë me sy, përmes
televizorit, kinemasë, revistave etj. Ndërsa unë shihja botë me veshë. Dhe shihja jo falë gjuhëve apo
fjalëve të huaja që njihja, por falë krejt pjesës tjetër të tingujve dhe
heshtjeve mes tyre, pjesës së panjohur, të cilën nuk e kontrollonte dot askush veç
Zotit. E gdhija, ose flija me radion hapur – dhe shijoja një liri që buronte e
mbështetej nga e në padijë. Nuk di nëse kam gjetur qysh atëhere ndonjë mjet tjetër më
të fuqishëm për të ruajtur e përsosur shqipen.
Nuk kish rëndësi çfarë thoshin ata në cepa e qendra të globit,
gjer edhe kur ngrinin në qiell utopi, mallra, marrëzira gjakpirëse e trushpëlarëse,
kur shanin, shpifnin a mallkonin; rëndësi kish vetëm çfarë shihja unë me dëgjimin që po merrte trajtat e një kyçi (mbase lidhej edhe me mbiemrin), e
një çkoduesi. Po sikur të nisja më vonë ndonjë zanát të ri, lexues në gjuhët e panjohura, ta zemë,
por jo nga ato që mund të mësohen apo të vdekurat?! Ishte njëfarë shtënieje
falli, si puna e atyre që lexonin filxhanët e kafesë. Nga ana tjetër, ky lloj dëgjimi
nuk mund të verifikohej, nuk mund të
sillej si dëshmi në ndonjë hetuesi, përgjim, apo gjyq. Si mund të ma përgjonin
dëgjimin, për më tepër kur unë mund t’ua dëgjoja përgjimet?! Tingull pas
tingulli e heshtje pas heshtjeje, pa dashur, madje shpesh duke u rropatur ta
mbaja nën zgjedhë, më vonë nisa ta përdorja atë dëgjim edhe ndaj njerëzve. Nuk
e dija me çfarë helmi duhej shlyer një liri a dhunti e tillë. E mbase për të më
pakësuar helmin, për të më zgjatur jetën, ose thjesht për të më lënë gjallë
edhe pak, njerëzit u rralluan rreth meje, u shumuan brenda meje – dhe tani e di
me saktësi numurin e tyre. Tani që jam rregjur me këtë lloj helmi, ose kam
vdekur pa e marrë vesh.
Këto as që i përfytyroja kur çapitesha me radion në krahë përgjatë
Rrugës së Elbasanit. Mund ta përdorja edhe pa dritën e asaj syçkës së gjelbër,
por në terr dëgjimi nuk qe i plotë. Veç zërave, drita e saj u jepte një vëllim,
por edhe një kuptim më të thellë sendeve të dhomës sime, veçanërisht librave. Për të dëgjuar si duhet një zë të papërkthyeshëm,
mendoja, nevojitet medoemos edhe pak dritë.
Këtu nuk është si në shtratin e
dashurisë, ku errësira mjafton për të gjitha.
Kuptohet që ndodhte të dëgjoja edhe zërin e stërgjyshit që pat dhënë
shpirt në Amerikë dhe që na e kish dërguar atë radio, zërat e disa të afërmve që
nuk i pata njohur, të disa të dashurave të huaja që do t’i kisha më vonë, që do
të doja t’i kisha, ose që do të kisha dashur t’i kem pasur. Hulumtimet dhe
trillet poetikë, sajesat nga malli e halli, vazhdimisht kërcënonin të m’i dëbonin
trutë e të mos i pranonin më mbrapsht, por më mbante bindja se s’mund të ketë
kurrë shkencë madhore, vegimtare, pa poezi të dalë binarësh, njëfarësoj çnjerëzore.