Kur vdiste perandori i radhës, një si e vjellë gëzimi, prej gjaku e lotësh të parrjedhur, llokoçitej brenda robërve. Pasardhësit në pushtet nuk kishin kohë as të gëzoheshin, as të hidhëroheshin, as të lebetiteshin nga e ardhmja e afërt, ose e mesme, se duhej të hanin shoshoqin. Vetëm kasnecët, secili në qelinë e vet, binin në gjunjë dhe luteshin të ngashëryer:
- O, Zota, jepini gjithçka atij që vjen, vetëm poezi jo!
Kasnecët ishin të vetmit
që, edhe pa i njohur sivëllezërit e tyre, luteshin gati njëlloj që perandori i
ri të ishte gjer edhe më i pashpirti ndër gjallesa, më gjakpirësi, më
përbindëshi, vetëm dhunti, apo etje për poezi të mos kishte.
Si më të hijshmet kohëra
të qytezës patën mbetur në kujtesë ato të Shurdhmemecit, perandor që e pat çuar
gjakun gjer në gju, por nuk kish
Mirpo e keqja nuk u
ndahej qytezave, ku pushtetarët, sado vocrrakë e kalimtarë, vuanin nga sëmundja
e të shkruarit. Si për të tallur nënshtrimin e gjatë të disa breznive,
perandorët e rinj bënin kërdinë mbi njerëz, aq sa më mirë t’i futeshin poezisë,
kurse ata të moshuarit shkruanin me aq zell, sa më mirë të vrisnin njerëz të
pafajshëm. Për kasnecët dhe prindërit e tyre, - se kasnecët nuk mund të kishin
gra e fëmijë veçse përkohësisht e gabimisht, - ata që shkruanin ishin mishërime
të vetë Mallkimit.
Çastet kur avitej mortja
e perandorit të radhës ishin të ngjashëm: gjer edhe gurët, muret, myshku,
merimangat, vera brenda buteve sikur mbanin frymën, mekeshin, mpakeshin, rrinin
pezull gjersa fryma e të Epërmit
dilte nga fyejt e kockave të tij, nga damarët, nga dejet, njëherazi me çdo lloj
fuqie, dhe vetëm pasi kurmi i tij rëndohej e ngrinte, ende me ankth, rimerrnin
vëllimin e përhershëm. Në ato çaste dukej qartë sa jetëgjata janë sendet dhe
gjallesat e rëndomta. Në ato grima kohe qelia të dukej sa një botë, rrethuar jo
prej muresh, por prej rrugësh, pyjesh pa fund, detesh e malesh të thepisur, ku
s’ka shkelur dot as vështrimi. Atëbotë,
në terr, kasneci binte në gjunjë dhe përgjërohej. Dinte se kish
Këmbimi i kumteve
ndërmjet perandorëve, ose mes këtyre të fundit dhe vartësve që vepronin jashtë
kufijve, qe zbuluar vite më parë, në atë hapësirë që rëndom quhet ‘errësirë e shekujve’. Kasnecët
zgjidheshin pak minuta pasi dilnin nga barku i nënës. Dhjetë oborrtarë të
besuar, me në krye Komandantin e Punëve të Fshehta, rendisnin foshnjat e ditës
(javës, muajit etj) në një sallë pa dritare, që ndriçohej vetëm nga qirinjtë
dhe nga një rreth vezak i hapur në tavan, dhe i hulumtonin. Nëse numuri i
foshnjave me koka sa më katrore, të sheshta, ose petashuqe nuk ishte i
mjaftueshëm për frymëzimin e perandorit dhe për punët e fshehta, ndahej veçmas
një grup foshnjash që premtonin, pra
që përgatiteshin si kasnecë.
Koka e kasnecit duhej t’i
ngjante sa më shumë njërës prej atyre pllakave të gurta, ose tullave ku
gdhendnin kronikanët dhe poetët. Mesatarisht vetëm një në pesë mijë ishte
vajzë; krejt kasnecët e tjerë ishin meshkuj. Qysh në muajt e parë të jetës,
kasneci kishte një qeli të vetën, tesha të siguruara, ushqim të posaçëm (nga ai
që çel flokë të zinj e të forte dhe që nuk braktis kafkën) dhe pesë orë shkollimi
në ditë. Lehonat nuk kishin kohë t’i mbanin bijtë e tyre për koke, që ato të
bëheshin sa më majuce, as madje t’ua gërvishtnin keqas, që të mos tërhiqnin
vëmendjen e oborrtarëve. Prandaj në qytezë besohej, ndoshta me të drejtë, se kasnec lindesh, nuk bëhesh.
Kur frymëzimi e
thërriste, - ashtu siç do thërriste shekuj më vonë detyra, ideja, atdheu etj, -
kasneci thirrej në punishten e punëve të fshehta (jo rrallë e quanin Tempulli)
dhe i nënshtrohej misionit. Së pari ia rruanin kokën në trajtë katrore, mes katër
qosheve të kafkës, pak mbi veshë. Pjesa e rruar lyhej me një lëng pa emër. Për
të shmangur çdo gabim shtypi, apo dëm ndaj drejtshkrimit, koka kapej në njëfarë
kafazi të hekurt, ku nuk lëvizte dot as sikur të teshtinte, të kollitej, të
përpëlitej a të vdiste.
Veshët ia taposnin me
dyllë, kurse sytë ia lidhnin me një rreckë të zezë.
Shkruesi i perandorit
(skribi, shenjuesi, zëdhënësi) hipte mbi një shkallare që kishte një fronkë në
majë, teksa perandori rehatohej në fronin prej floriri e diamantesh, dhe ia
nisnin artit. Se ajo nuk qe punë, po art. Art i kulluar dhe i pamëshirshëm, një
hap këtej, apo andej krimit, siç ishte arti në ato kohëra shenjash.
Perandori e shqiptonte
kumtin disa herë, me zë jo fort
të gabon
Shkruesi ishte banori që
dinte më shumë shenja. Heraherës, sidomos kur frymëzimi i perandorit kaptonte
hapësira të panjohura, ose zjarrmitej e shkumëzonte për arsye krejt të ndryshme
nga ngjarja, shkruesi kishte leje të gdhendte me thikën e posaçme edhe shenja
të reja, të frymëzuara nga krijimtaria e perandorit, por asnjëherë më kokë të
vet. Zbërthimi i atyre shenjave i përkiste lexuesit. E nganjëherë ishte mirë që
lexuesi të kuptonte se s’mund të dijë më shumë e s’mund të parashikojë lartimet
gjuhësore të krijuesit.
Me qëllim që heshtja të
zinte vendin e duhur në krijim, shkruesit ia prisnin gjuhën qysh kur niste
shkollën e shenjave, kurse duart ia mbanin rrasur në dy kaushë prej druri, të
lidhur me zinxhirë. Çelësin e drynit e mbante vetë perandori.
Pasi koka e kasnecit
fshihej, lahej, qetohej me lecka e lëngje që thajnë plagët, ai mbyllej në
qelinë e vet dhe priste derisa t’i rriteshin flokët. Aty njihte më nga afër
vetminë e mirëfilltë të kasnecit, sepse vetmia e rritjes së flokut ishte krejt
e ndryshme nga vetmia prej kasneci pa kumt. Nëse ndodhte që kasneci ta kish
Në më pak se gjysmë
shekulli, kuzhinierët e pallatit perandorak patën mësuar se cilat gjellë (por
edhe uri dhe etje) e rritin flokun si duhet, sa më shpejt, sa më të fortë.
Dikur vinte dita e
udhëtimit drejt lexuesit. Në
fshehtësi, gjatë bisedave tejet të rralla e shpesh vdekjeprurëse me shoshoqin, kasnecët,
por më fort prindërit e tyre, atë udhëtim e quanin mërgimi, marria, rruga drejt mortit, dita e pakthimit, detyra,
ose përmbushja e misionit. Kasneci
nisej drejt atij që do të lexonte kumtin. Deri tek porta e lexuesit e
shoqëronin dy ushtarë besnikë, të cilët, sipas paktit, prisnin në pallat derisa
perandori tjetër (që mund të ishte edhe mbret, këshilltar, dashnore e
perandorit tonë, spiun(e), i / e ngarkuar me punë jashtë qytezës etj) të
pohonte se e kish lexuar kumtin. Por leximi, siç lypte kokën, lypte edhe kohën
e vet. Se koka e kasnecit duhej kapur sërish në kafazin tjetër, veshët i
duheshin mbyllur me dyllë, sytë i duheshin lidhur me leckë të trashë (pat
ndodhur edhe që koka të murosej gjer në skajet e kumtit) dhe të rruhej për
lexim. Përkthyesi i posaçëm i shenjave i kopjonte ato nga koka e kasnecit në
kokën e vet, por brenda, jo në lëkurë, i bluante, i peshonte, i maste dhe ia
përcillte prijësit të vet. Kur përkthyesi nuk ishte i sigurtë aq sa duhej, apo
kishte paqartësi ndaj ca shenjash, koka e kasnecit rrinte në dispozicion, ose ndahej nga trupi dhe
mbahej në akull e kripë, që të mos prishej, se, veç të tjerash, askush nuk kish
nge të mbante me bukë një kokë tashmë të
lexuar.
Përgjigja vinte më vonë,
sipas rastit, me përjashtim të kumteve dashurore, që kishin tjetër zjarrmi e
shpejtësi. Thuhej se në atë lloj shenjkëmbimi
kokat e kasnecëve binin si frutat në fund vjeshte, për shkak të drithmave,
rrahjeve të harbuara të zemrës, vargjeve që shqyheshin mesveti në emër të përsosmërisë
e muzikalitetit. Kur kumtet, por veçanërisht poezitë, ishin shumë të gjata,
bashkëbiseduesit përdornin disa kasnecë njëheresh. Këta udhëtonin në qerre të
posaçme, ruajtur me ushtarë e kafshë mishngrënëse, (përfshi një kafaz me korba të
uritur), dhe zinin vend brenda qerres sipas një plani të koklavitur, si çartje
e gjeometrisë, me qëllim që, po të kapeshin disa, ai që shpëtonte, - dhe
gjithmonë ata kujdeseshin që të paktën njëri të mos binte në dorë të hasmit, -
të kishte në kokë kyçin e kumtit përkatës.
Kronikat e kohës
përmendin vetëm një rast kur një poemë
dy karroca e gjatë u kap nga
kundërshtarët. Pas rruajtjes së kokave, poema nuk lexohej qartë, humbte
kuptimin, shndërrohej në njëfarë shpalljeje lufte, ose kërkesë zyrtare faljeje,
për shkak të një kasneci që kishte të shkruar në kokë vetëm një si pikë që qan
(dhe që më vonë u quajt presje).
Hapësirat e zbrazëta mes shenjave të tjera qenë gdhendur në mënyrë të atillë,
që e nisnin lëçitjen nga shumë anë, drejt shumë përfundimesh e metaforash,
teksa vendin ku përshtatej presja e dinte vetëm shoqëruesi i karrove, i cili
vrau veten para se ta detyronin të vinte presjen.
Pati raste kur perandori
dërgoi tek i njëjti lexues dy kasnecë që ishin binjakë, siç ndodh rrallë e më
rrallë. Secili mbante nën flokë një kumt që hidhte poshtë kumtin e sivëllait,
por me shenja bindëse, jo me zhgarravina që, në pasmodernizëm, morën damkën
“llafe”, ose “logoré”. Por pati edhe binjakë që çuan të njëjtin kumt drejt dy
dashnoresh të perandorit. Madje pati edhe binjakë me çerek kumtesh, me hapësira
të zbrazëta, me korrigjime, kundërshtime, mohime, shprehje e vargje të
pabotueshëm etj.
Të gjithë stërviteshin jo
vetëm si të orientohen në hapësirat e huaja, si të sillen, si të përgjigjen (se
pyetjet u ndaloheshin me vdekje), ose
si të vrisnin veten në rast rreziku. Gjithsesi, pak minuta para se të vrisnin
veten, më parë duhej të shkulnin skalpin e vet dhe ta grisnin si me qenë lëkurë
kafshe, ose shakull vere. Në fakt, kjo ishte pjesa më e dhimbshme e
vetëvrasjes. Ose ishte dhimbja që e bënte humbjen e jetës më të kapërdishme,
për të mos thënë të dëshiruar. Më tej, nëse krijohej mundësia, të vetëvriteshin
duke përplasur kafkën ballazi, pas ndonjë shkëmbi a guri të palatuar, me sa më
shumë thepa e trajta të tjera të pasakta, që as hija e kumtit, - e cila
zakonisht mbetej nën lëkurën e kokës, në kafkë, - të mos binte në dorë të huaj.
Prandaj pas vdekjes së
çdo perandori, kasnecët e papërdorur luteshin që zotat t’i jepnin të riut
gjithçka, etje për gjak e egërsi shtazësh, vetëm dhunti, apo zell poetik jo.
Disa shkonin edhe më larg, duke u lutur që perandori i ri të ishte qose, sa më
plak, ose pa fallus, por edhe pa maja a vrima të tjera nga ato që drejtojnë
punët e shtetit. Lutjet e tyre dëgjoheshin rrallë, ose dëgjoheshin me vonesë,
sepse perandorët nuk rronin pak dhe, kur rronin shumë, ishin gjithnjë e më të
babëzitur për mish njeriu, pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e era, por edhe
për biseda të hollësishme e plot shijë (në
lëkurë koke) me sivëllezërit e tyre të largët. Ishte si një magji e zezë.
Nuk merrej vesh nëse jetën ua zgjaste poezia, pushteti, apo poshtërsitë që
bënin atje ku sytë dhe dëgjimi i kasnecëve nuk mbërrinte veçse nga bota tjetër.
Kohërat morën kot aty nga
fillimi i mijëvjeçarit të ri, kur edhe vdekjet e perandorëve, edhe
ngushëllimet, edhe ftesat në varrime e përshpirtje, në tubime e takime
diplomatike, nisën të bëheshin me koka. E lusnin me shtatë palë lotë poezinë e
dikurshme kasnecët e rinj, se tani sëmundja e të shkruarit kish pushtuar edhe
farefisin perandorak, edhe pasunarët, edhe gratë e të gjithëve, sidomos gratë,
sidomos burrat e grave që shkruanin, dhe çmimi i kasnecëve u ul, pra numuri i
tyre u shtua. Një kafkë e lexuar (lexo: zbërthyer,
përkthyer) sëfundi, solli të dhëna të befta për ditënetët kur shenjat dolën
nga përdorimi. Ndoshta zotat qenë zvjerdhur nga lutjet me fjalë e shkrimet me
shenja dhe kishin vendosur t’i njësonin.
Mirpo nuk i bënë krejt
fjalët shenja.
Të gjitha shenjat u
gdhinë fjalë.
Shkruesit gjuhëprerë dolën
nga qarkullimi dhe vajtuan gjuhët e humbura më kot.
Shkrues të rinj ua zunë
vendin, si telefoni kushtrimit, dhe këta nuk qe nevoja ta paguanin zejen e tyre
me gjuhë të prera, se fjalët qenë pakrahasimisht më të përkthyeshme, më të
thella e më të fshehta se sa shenjat.
Kafka përshkruan me
shenja një ngjarje drithëruese: Një ushtar i moshuar hap dyert prej hekuri të
qelive me kasnecë, i nxjerr jashtë dhe u bërtet i ngazëllyer: “Lutjet tuaja u dëgjuan, lum si ju, ikni,
mbathjani nga sytë këmbët, shpëtoni kokat, mund të ikni ku të doni, jeni të
lirë, tash e tutje mund të jetoni jetët tuaja”.
Kafka thekson se ushtari
ishte shurdhmemec dhe bërtiste me shenja, duke përdorur këmbët, duart dhe
shpatën.
Se kanë dalë ca gjëra të
llahtarisura, shtonte ushtari, që janë në vend të shenjave. Fjalë quhen. E
shenjat mund të bëhen fjalë, të gjitha, kurse këto nuk bëhen më shenja,
asnjëra. As vetë s’e di si do flas tash e
mbrapa unë i gjori, lum si ju…
Nuk dihej numuri i saktë
i kasnecëve që sapo qenë përdorur, apo që ndodheshin në udhëtim e sipër drejt
lexuesve. Se kujt ia merrte mendja që shenjat do mposhteshin aq papritur, duke
lënë pas kushedi sa kafka të gdhendura?!
Dëshmia e kafkës mbyllet
me një (,) të madhe, pak para se një
kasnec ia del mbanë të arratiset nga duart e përkthyesit, - ndoshta perandori i
ri po hartonte ndonjë kërkesë për ndihmë, ose po shkruante testamentin, - vjen
me vrap, me kafaz në kokë, dhe iu përgjërohet kasnecëve të liruar:
- Pritmëni edhe mua, merrmëni me vete, mos më lini këtu, jam një prej
jush, mos më lini në mëshirë të këtij fati të errët…
dhe iu tregonte si dëshmi
kokën e rruar, ku qe gdhendur vetëm shenja me të cilën mbyllet rrëfimi i
kafkës.
(Nga Tregime të padukshme, Librarium Haemus, Bukuresht / Buzuku, Prishtinë, 2013)