.jpg)
Orën e saktë kur vdiq Udhëheqësi i pavdekshëm e ditën shumë pak vetë,
ndërsa çastin kur ra sahati për shpirtin e Xha Gurit nuk e ndryshonin dot. Për
herë të parë, - dhe kjo u mbajt e fshehtë, për mjaft kohë, - nuk kish rëndësi
kur pat vdekur i pari, por i dyti.
Xha Guri nuk nxori pikë zëri, nuk bëri asnjë shenjë. Koka iu përplas mbi
tryezë dy minuta pasi radioja njoftoi zbrazëtinë që do të linte mes nesh
mungesa e Udhëheqësit. Kush mund të llogariste ku dhe sa vend do të zinte i
pavdekshmi në një botë tjetër, po të gjykoje sa lirshëm mund të merrej frymë
pas ikjes së tij?!
Zbrazëtia nisi të bëhej e përjetshme. Po të kish qenë gjallë, tek shihte
rrëmujën dhe makthet e farefisit të vet, por sidomos turpin që kish guxuar të
vdiste në një ditë me udhëheqësin, xha Guri do t’i kish bërë shoshë me çifte,
që të kujisnin, të kafshonin buzkat, të shkulnin leshtë e të grahnin “bah, pikë e zezë, sot e gjeti…” me
arsye, jo si pula kokëshkulura që ngarendin nëpër oborr.
- Si nuk duroi edhe një ditë, virani, - shkrofëtinte dhëndrri i madh nëpër dhëmbë. E dinte njeri që është për vdekje ky, se sikur qe i fortë si guri?!
- Po kjo na duhet neve tani?! - iu kanos e shoqja, që ia njihte mirë
dhëmbët e dhëmballët e burrërisë.
Qoftë edhe një orë para vdekjes së xha Gurit, ky birbo që i mbante duart
grusht, anës tëmthave, edhe në gjumë, megjithë moshën e re që kishte, do të qe
dridhur purtekë para të ndjerit. Kurse tani, me atë farë trimërie, dëshmonte se
mezi kish pritur që vjehërri të thyente zverkun.
Bënë një mbledhje rrufé në kuzhinë, duke ia kapur me vend e pa vend gishtat
shoshoqit, plot gumëzhima e pllaquritje nga ato të shurdhmemecëve, se nuk duhej
ta merrte vesh njeri. Mundësisht as mortja të mos e merrte vesh, se mortja
bënte bujë, aq më tepër në ato kohëra, kur shumë vetë, në heshtje, i kishin
zili ata që vdisnin. Shpëtoi, thoshin të gjallët, sikur merhumët arratiseshin
nga vetë skëterra, ose liroheshin. Por thoshin “shpëtoi” vetëm atje ku duhej,
se ai lloj shpëtimi sillte dëshmi që jo vetëm Udhëheqësi dhe Partia mund ta
lironin njeriun nga diku.
Askush nuk kish të drejtën të arratisej në një ditë me udhëheqësin. Apo
mund të linin të kuptohej se Xha Guri pat qenë aq besnik, sa qe nisur, me
çmimin e jetës, ta mbronte Udhëheqësin në botën tjetër?!
Ata endeshin nëpër banesën-furrik si ca pula kokëprera dhe, në vend të
stërkalave të gjakut, u rridhnin jargë, lotë e shfrime. Nuk arrinin të besonin
se udhëheqësi kish vdekur; nuk iu vinte të pranonin se xha Guri qe ngutur disa
minuta, ose disa ditë, e nuk kish pritur sa të mbyllej zija kombëtare e të
ngriheshin flamujt nga gjysma e poshtme e shtizës. Se patjetër në radhët e
shokëve duhej të gjendeshin edhe nga ata zemërgjerë që mund ta këqyrnin vdekjen
e Xha Gurit si vetëmohim (të tipit: ç’ta
dua jetën, kur Ai nuk është më?!), por ata shokë duheshin gjetur.
Por shumë më tepër gjasa ishin që të ndodhte e kundërta: të dyndeshin edhe
zagarë e smirëzinj e ta padisnin xha Gurin si tradhtar që ia pat marrë në
kthesë Udhëheqësit dhe që po braktiste llogoren pikërisht në çaste aq të rënda.
Kaluan vite derisa të afërmit pyetën veten jo pa ndoht përse qenë sjellë ndaj
plakut si ndaj më të poshtrit ndër hasmër, dhe përgjigjen, si me shumicën e
gjërave të tjera, e ngjëruan me bukë e ullinj. Por gjatë atij 11 prilli të nëmur, mbështjellë nga muzika funebre
që duhej dëgjuar me fund, mes ngashërimit, kujës, ulërimave dhe të fikteve që
dëgjoheshin kudo dhe thanin shishe amonjaku pa mëshirë, u nevojitej një
zgjidhje. Shpresa mbahej tek burrat, ndonëse në raste morti dihej që gratë qenë
më të forta. Dhe burrat vendosën që xha Guri të vishej si për varrim të
Udhëheqësit, por të mos mbërrinte dot atje për arsye shëndetësore. Do të hapnin
fjalë se lajmi i tmerrshëm e kish goditur në tru dhe nuk mund të lëvizte
vendit, as të fliste, as të reagonte, njëlloj sikur të kish vdekur. Në fakt,
gjatë ditës që populli ngutej ta fuste në këngë me refrenin “mos ardhsh kurrë”,
si ditë pushtimi, apo fatkeqësish kombëtare, secilit prej tyre u pat vdekur
diçka fort e shtrenjtë, e pazëvendësueshme. Fqinjët do ta besonin lehtë, sepse
dihej që xha Guri pat qenë partizan dhe e kish takuar disa herë Udhëheqësin.
Nuk kishin ndonjë fotografi bashkë, por dihej botërisht që njiheshin mirë.
Fqinj e të panjohur dyshonin se ata duhej të kishin qenë fshehtas miq për kokë,
sepse guximi i xha Gurit për të sharë mbareprapë papagajtë e Partisë, jo rrallë
edhe në klubin e Sahatit, ishte shajnitës, për të mos thënë poshtërues. Se pat
sharë pa ia bërë syri tërr derisa qenë zgërdhirë sharjet, mirpo nuk pat pësuar
asgjë, në një kohë kur edhe teshtima e gabuar mund ta degdiste njeriun e
shkretë në burg, ose në litar.
E adhuronin fshehtas dhe i ruheshin hapur. Më pandehni hafije, qeshte ai pasi pinte ndonjë kupë, kurse unë vetëm i njoh ca gjëra të pushtetit
me rrënjë. E merr vesh, mor, ti,
kolopuç, që do t’i them tyt eti të të ndërrojë në maternitet, se dole kallp,
ngacmonte dhëndrrin e madh. I njoh ca
gjëra aq mirë, sa as koka e piramidës s’ka ç’të më bëjë. Bile as dy kokat e
shqiponjës.
Ata i përgjëroheshin ta ulte zërin dhe ngrinin me fund radion e vjetër, ose
u binin pjatave me luçka, ose ia merrnin ndonjë kënge, ose luteshin që ndonjëra
nga foshnjat të ulërinte, ose edhe i futnin ndonjë fëmije ndonjë shuplakë, ose
godisnin me çekiç ndonjë derë, sikur po mbërthenin a zbërthenin. Kurse xha Guri
ngrihej më këmbë, në bashin e tryezës, dhe valviste duart me hijeshinë e një
dirigjenti. Dukej sikur s’do të vdiste kurrë, aq herë e pat vënë kokën në
rrezik me ato shpërthime kondra.
Në dimrin e vitit 1981, dhëndrri i madh e pat bërë zemrën gur dhe ia kish
hapur një shefi të degës së brendshme, por përgjigjja e këtij të fundit e kish
lënë mehit. Po nuk na shau njeri, i kish thënë shefi, biem mësysh dhe nuk jemi
të besueshëm për armiqtë. Ata duhet ta dinë se arritjet tona shoqërohen me
vështirësi të natyrshme. Xha Guri di se ç’bën dhe nuk ka se si të bëjë diçka me
kokë të vet. Apo të ka dërguar të verë në sprovë partishmërinë time?! Dhe e
kish shkundur për mjekre me një doçkë babaxhane.
Mbajtja në jetë e xha Gurit do të kish
shkuar e gjitha mbroth, po qe se dy fqinj ulokë do të kishin pasur televizor.
Varrimi i Udhëheqësit kryhej në gatishmëri numur një dhe ai që mungonte në
varrim dëshmonte një lloj të ri tradhtie ndaj atdheut, ndonëse Udhëheqësi nuk
pat besuar se do të dyndet edhe dita kur gjithë ata çapaçulë do t’i përkuleshin
mbi e rreth kufomës njëlloj siç endej ai mbi vendin që pat çarvalitur për gati
gjysmë shekulli. Por ata, në dallim prej tij, do ta qanin me ligje, me nga
shtatë palë lotë e tutje, kurse ai vetëm lotë nuk kish derdhur mbi kufomën e
vendit.
Para se jeta e xha Gurit të vinte në vete (në brazdë, thanë ata), mes muresh u end një fllad prej
bashkëtingëlloresh që mbyste sa më shumë zanore. E meqë edhe dëgjimi i tyre qe
ngjethur, kuptoheshin pa zanore po aq mirë sa edhe pa fjalë: pi cigare, apo e la, se vdiq Udhëheqësi,
sillja shallin e kuq, rregulloja yllin me pesë cepa, tërhiqja çorapen, lidhja
kambalen, le të jetë e çarë, s’ka rëndësi, ec moj tani, varja vezmen në anën
tjetër, shalli nuk lidhet si kravatë, moj ti, ec aty, ec këtu, qepe, mbylle,
bëj si të thonë, si s’ka dekoratë, veri një stemë, ver ç’të kesh, jo pirun, po,
miku i vogël i librit, shumë mirë, nxirrja teserën, që të duket, po, pesë
vëllime mjaftojnë, dy të tjerë verini mbi televizor, një mbi radio, ec tani, sa vajti ora… Trupi i tij qe
forcuar, por nuk qe rënduar, si i të vdekurve, dhe ata disa herë dyshuan se mos
vërtet po bën si i vdekur, që t’i bishtojë varrimit, por edhe që të shohë se si
do të sillen ata.
Dy ulokët u sollën më krahë nga të afërmit dhe i ulën në divanin e vetëm.
Iu kishin vënë edhe nga një grykashkë për fëmijë çerdheje, që lotët të mos iu
ftoheshin në gjoks e t’u futnin plevitin. Qenë kujdesur t’i mbështillnin mirë
poshtë me nga një tufë garzash, ose copa perdesh, që, në rast shkarkimi të
pavullnetshëm, ose nga dhimbja për humbjen e Udhëheqësit, kutërbimi të vonohej
sa më shumë. Të mjerët ngjanin me dy foshnja jetime që nuk duhet të përmiren
veçse aty ku duhet dhe zgjonin njëfarë gazmendi të çiltër, mirpo të afërmit e
xha Gurit i vështronin vëngër. Tepria e garzave përbënte shkelje të të drejtave
themeltare të njeriut dhe nëpërkëmbje flagrante
të dinjitetit. Në mungesë të garzave, era e ulokëve do të ndihmonte që të
mos binte në hundë era që duhej të dilte nga xha Guri. Por nuk kishin si
flisnin. Vetëm e reja e xha Gurit u vajti pranë dhe u tha plot ëmbëlsi:
- Babi ka vendosur të mos hajë, por keni fasule te soba. Edhe vaj
luledielli. Hani sa të doni, se ka…
Ia kishin dalë mbanë ta rruanin xha Gurin, ta krihnin me kujdes, - që
flokët e hirtë të mbulonin sa më tepër pjesë fytyre, ku mund të shfaqeshin
pulla të dyshimta, - dhe ta vishnin me rrobat partizane. Kapelën me yll të kuq
pesëcepësh ia kishin anuar pak mbi vetull, si dikur. Ulokët pohonin me kokë
gjestin e tij dhe e çmonin fort faktin që, për hir të Udhëheqësit, qënkej
betuar të mbante atë lloj kreshme (vetmohim
thuhej).
- Nuk është ngeja ta çojmë në spital, - i sqaroi dhëndrri i vogël. Se lajmi
i zi i shkaktoi plasje venash në kokë dhe tani e tutje besoj se do kaloni shumë
më tepër kohë bashkë. Ç’t’i bësh… Nga një anë, shyqyr që ju ka juve, se ne jemi
nëpër punëra…
Plasja e venave duhej të kish qenë e njëtrajtshme, vllazërore, si të
thuash, sepse asnjë pikë gjaku nuk kish rrjedhur jashtë. E në kushtet e
tanishme nuk ngrinin peshë hollësirat mjekësore të vdekjes, kur dihej qartë
shkaku i saj. Apo jo?
- Po goja do t’i vijë më? - pyeti uloku që nuk pat humbur gojën.
- Nuk e di. Po e kërkoi Partia…
Dhe shkuan në varrim të Udhëheqësit duke lutur fatin që ulokët të ishin prej vërteti, të rrinin kukudhë secili
në qoshën e vet e të mos futnin duart për të marrë vesh se xha Guri ka vdekur.
Kish ca rrezik që, kur të merrej vesh vdekja, ndonjëri syresh ta padiste si gjarpër në gji, që nuk kish uruar me
gjithë zemër “Marrsh nga ditët tona”,
por ata do të ngulmonin për të kundërtën. I
dha ditë nga ditët e veta, aq sa vdiq në
një ditë me Të – kjo qe parrulla.
- Ju lutemi, mos e shqetësoni, - tha dhëndërri i madh. E la me gojë se
dëshiron të vajtojë në heshtje.
Xha Guri e mbante fjalën. Ishte aq i hidhëruar dhe i përqëndruar në
vajtimin e heshtur, sa i kish harruar dhe nuk ua kthente më kokën. Tani ulokët
po e njihnin nga afër dhe po e adhuronin, se zakonisht vajtimet bëheshin me
ulërima e me sa më shumë vargje. Ç’lahutar e ç’vajtojcë mund të gëlltisnin e të
mbanin në frerë aq vargje e kujë?! Kurse ai nuk e bënte për të madhe. Rrinte me
kokën mbështetur mbi tryezë, mes një filxhani kafeje të pirë përgjysmë, një
kupe rakie dhe disa prej veprave madhore të Udhëheqësit. Mbi vëllimin më të
freskët me kujtime fëminie, xha Guri kish vendosur një shtatore të vogël prej
allçie të Udhëheqësit.
Nuk u mësua qartë në cilën ditë u krye vërtet varrimi e as në cilën u krye
varrimi i vërtetë.
Para se farefisnia e përzishme të kthehej për t’i vazhduar vajtimin dhe
breshëritë me betime në shtëpi, dy çifte kalecësh patën bujtur për të numuruar
ata që mungonin në varrim. Të parëve u kish ardhur keq për tre pleqtë që flinin
para televizorit dhe i kishin tundur të zgjoheshin. Dy pleqtë ulokë qenë zgjuar
dhe kishin kërkuar falje, kurse i treti, veshur në kostum të zi, prej
dhëndurrësh të viteve ’30, kish vazhduar të qante pa zë.
Çifti i dytë i kalecëve, para se të sqarohej se ç’kish ngjarë, shkuli
perden e kuzhinës dhe mbështolli “veglat” e plakut lakuriq e me kravatë të kuqe
si gjaku, që rrinte me kokën mbi tryezë, me tri buste të Udhëheqësit përpara
dhe me disa prej kryeveprave të Tij rreth kokës. Biblioteka e vogël mbrapa
plakut me perde rreth belit kishte buste në vend të librave. Zhiletë e dy
pleqve të tjerë vezullonin nga stema e dekorata madhësish e ngjyrash të
ndryshme. Edhe në vend të pjatave e tenxhereve në raftin mbi lavaman
renditeshin vepra të Udhëheqësit. Mund të betoheshe se luftrat e vërteta dhe
krejt historinë, fshehtas e pa bujë, i kishin bërë vetëm ata tre pleq, ndonëse
çiftja e vetme e shtëpisë mungonte, dhe ato luftra i pat çmuar e shpërblyer
vetëm komunizmi.
Kalecët nderuan me grusht ndanë ballit, vendosën të mos i zgjonin pleqtë,
dhe u larguan në majë të gishtave nga ajo banesë që duhej të kish qenë bazë e
një lufte të shumëfishtë, për të cilën nuk shkruhej në libra. Ishte mes i zymtë
pranvere – dhe për nja dyzet e ca vjet të tjerë, shumica e atyre që qenë betuar
për vazhdimësi e besnikëri të përjetshme ndaj mësimeve të Legjendarit, e
mbajtën fjalën edhe pa dashur, edhe pa e marrë vesh. Kurse xha Guri, përzjerë
me mbeturina, brezni bajgash e gjallesash të bëra pluhur, rriti lule të egra
buzë një lëndine dhe nuk rreshti së ngacmuari me shaka, si pickim rrezesh
dielli, hundët e ca kalimtarëve që nuk teshtinin kurrë pa leje.