Një qen rrugaç, nga ata që parrullat dhe njerëzia patën nisur t’i quanin „të përbashkët”, i çartur urie, ose i egërsuar nga mërzia, brofi mbrëmë nga hiçi, në muzg, e m’u hodh si ndonjë mallkim pas shpine. Pandeha se qe kthetra e vdekjes, mirpo dola shpejt nga metaforat kur njëri nga dhëmbët më gërvishti diku në shpatull dhe shkau poshtë. Fat që në xhep kisha tufën sa një grusht të çelësave: të pallatit, të katit, të shtëpisë, të zyrës, të kutisë postale, të dyerve të jashtme e të brendshme. Më mungonin vetëm çelësat e ca zemrave, e ca truve, e ca metaforave, që mbase nuk kishin brava kaherë.
Qenë dyndur kohë të vështira për qentë; disa kafshonin vetëm për t’u ndjerë gjallë, ose për t’u ndjerë sa më pak njerëz; ca të tjerë lehnin, se vetëm ashtu mund të merrnin frymë. Nga ana tjetër, njerëzit notonin të ngjethur në dallgët e një fushate botërore që synonte jetëgjatësinë dhe sigurinë e qenve. „Më mirë tredhja, se sa vdekja. Zgjidh tredhjen e tyre! Voto për tredhjen!” – grishte fushata, me zë e pa zë, me shkrim e pa bojë, me fletushka, revista, filma e këngë, nga të gjitha anët drejt të gjitha skërkave. Ata që s’e ndihmonin dot fushatën drejtpërdrejt, ua dëbonin të ligat e mundshme „qenve të përbashkët” me ledhatimin „Të hëngërt kinezi, sa i mirë qënke!”
Vallë mua u turr të më kafshonte, pyesja veten, apo çelësat, apo më dha një shenjë, duke më çjerrë shkarazi, që të zgjohem nga ndonjë gjumë, të cilin e pandeh lartim shpirti e të nis, më në fund, të çel ca hapësira, apo të mbyll ca të tjera?! Se, deri në ato çaste, asnjë hasm, asnjë dështak, asnjë smirëzi, me a pa pagesë (që nuk ishte as aq i gjallë sa të shqetësonte e as aq i vdekur sa ta mëshiroje krejt) nuk më që vërsulur asisoj, ndonëse të gjithë bashkë, në kohë e treva të ndryshme, ia dilnin mbanë ndonjëherë që dorëshkrimet e mia të ishin pak më të njohura se sa librat e botuar. Apo të mësipërmit nuk më qenë sulur ashtu duke nuhatur sa çelësa kam?!
Merr një shkop, më këshilluan kalimtarët, sehirxhinjtë, dashnoret e braktisura, marrokët, pleqtë e plakat vetmitare që heqin nga goja e tyre kafshatën vetëm për të mbajtur me frymë këta qenër. Merr një shkop e bëj sikur do t’u thyesh kiskat, se, po i qëllove me gurë, po i pështyve, po i mallkove, po i shave nga farefisi, po iu ngule ndonjë dhëmb, mund t’i lëndosh, mund t’i plagosësh për vdekje, mund t’i sëmurësh me zemër – dhe të të hedhë në gjyq ndonjë shoqatë nga ato që mbrojnë kafshët, ose ndonjëri prej nesh, se për një nder rron njeriu i sotëm; se kam edhe unë pjesë në atë qen, - dhe ashtu ishte: dikujt i takonte nga një qime, dikujt tjetër nga një e qime, - por mund të hash edhe ndonjë gjobë përvëluese, se mund t’i kesh thyer ndonjë dhëmbkë kur, në vend të kafshonte mish, ndeshi në çelësat e tu të pashpirt; se po noton kundër rrymës, je qenist (motërzim i racist), por edhe mund të të qepet pas e tërë bashkësia qenore e lagjes dhe të rendësh gjer të të dalë fryma bashkë me zorrët në ndonjë qosh udhe, bash atje ku dhjesin qentë, apo ta pandehësh veten burrë e të ta veshin trupin me vizatime gjaku që vetëm ata dinë t’i sajojnë. Kështu, zotni... Se, me ç’po shohim, nuk para e ditke gjuhën e qenve, e as ndonjë mëshirë të veçantë ndaj tyre nuk të shquaka. Thjesht trembi – dhe ata do ta marrin vesh cili je e nuk do të të ngacmojnë më.
Ku ta dish: ndoshta ata qenër rronin vetëm që dikush t’i trembte. E po të mos i trembje, bëheshe vetiu vrasësi i tyre.
E gdhiva i ngurosur para qiririt që fikej rrallëherë, duke pritur të shkumëzoja nga gërvishtja e dhëmbëve të qenit në shpatull, të tërbohem, të marr fushat e huaja, se malet më qenë mbaruar në fëmini, apo të shpërtheja në ndonjë kujë qenore, që të mos më hidhte ndokush në gjyq me paditë „i le qentë të lehin vetë”, „nuk jep asnjë ndihmesë në pasurimin, qoftë edhe numerik, të lehjeve”, „nuk pranon të lehë, kur s’ka zgjidhje tjetër” etj.
E gdhiva duke u lutur të mos marr kot, qençe, se as gjilpërat kundër tërbimit nuk i bëkësha dot të plota po të mos shkoja në spital bashkë me qenin që më pat gërvishtur, e do të kish qënë vërtet e mundimshme, se qentë ishin aq të ngjashëm, sa mund të betohesha që jam verbuar.
Nga e gdhira e tutje prita të hapej fjala se në lagje na qe(në) fanepsur një shkrimtar që lehte e u turrej qenve t’i kafshonte – dhe një qen që shkruante në dy gjuhë, por nuk dinte më gjuhën e qenve.
Prita dhe zgjodha një shkop, këputur nga aq pemë që kishin gjithnjë e më pak emërtime, ngjyra e aroma, por që ende mund të quhen „pemë” dhe vijova endjet nëpër park, i qetë, a thua se isha i rrethuar vetëm nga qenër që ma dinin gjuhën e më pranonin ashtu siç isha dhe nga njerëz që nuk kafshonin.
Bëji ndonjë vizë, ndonjë rrethkë, ndonjë yllkë, ndonjë shenjë pikësimi atij shkopi, me thiçkë, ose me dhëmbët e qenit, - qofshin të tutë, qofshin të vënë, - më këshillonin pleqtë e tanishëm, që të mos harrosh kur të shqeu ai qeni, kur gabove, mos fli në dafina, se ku i dihet ç’kryevepër del, ashtu u doli për mbarë ca barbarëve që numëronin ditët e burgut, ditët e ushtrisë, ditët e pushtetit, vitet e makthit, çastet e mrekullisë, vitet e qenve, netët e martesës, tiparet e njerëzve, dehjet e beqarisë, vrimat e xhepave, xhepat e vrimave e ashtu me radhë... e tani një shkop i atillë shitet sa një spital, sa një vilë, sa një muaj rinie... Ose lere ashtu, të pagdhendur, më këshillonin, se t’u bë tashmë bastun, e ke në vend të pjellës, të dishepullit, të armës, të rojes, të penës, të akrepit për sahatin me rërë, të qenit besnik, të letërsisë, të lavdisë, të vdekjes, të shkopit me të cilin trembje qentë në të ri…
A.-Ch.Kyçyku