Adnan Mehmeti: Zoti Kyçyku, çfarë jua zgjodhi Rumaninë për të jetuar: situata politike, ajo ekonomike, apo dëshira për të jetuar në këtë vend mik, ku historia e letërsisë dhe gjuhës shqipe është e lidhur ngushtë që nga Rilindja jonë Kombëtare. Çka do të veçonit për lexuesit tanë*?
A.-Ch. Kyçyku: Njëlloj sikur të jetë binjak me foljet e shqipes, secili prej nesh përjeton kohëra nga më të beftat. Ishim të zgjedhur që kapëm rënien de jure të komunizmit, ndërrimin e shekujve dhe të mijëvjetshave, një kometë të famshme etj. Në fund të viteve ’90, për shembull, u dynd mbi ne një kohë kur atdheu s’të mbante, kurse krejt pjesa tjetër e botës të shpëtonte. Gjërat duhen parë me sytë e atëhershëm, përndryshe do të binim në poezi të sëmurë. Shumë pak vetë e dinin se shkruaja, ndonëse pata dorëzuar qysh në 1988-ën dy vëllime në prozë (pesë romane) në Shtëpinë Botuese “Naim Frashëri”. Librat nuk dolën, sepse “u mbarua letra”. Por jo vetëm letra mungonte. Kjo nisi të zhdukej ndoshta ngaqë ne s’kishim ç’jetë të vilnim për të shkruar. Më caktuan mësues në një fshat të thellë malor. Synoja të tërhiqesha në Pogradec, pó si mësues, dhe të mund t’u kushtohesha shkrimeve. Si shumë të rinj të tjerë, nuk kisha jetë as brenda e as jashtë kufijve. Qe njëfarë pezullie. Prandaj mërgimi fillon si një vdekje e shartuar me pó aq lindje. Fitova një bursë studimesh për doktoratë në Bukuresht dhe as vetë s’e mora vesh si u gjenda jashtë. Pasuan shtatë muaj me nga një, ose dy orë gjumë në ditënatë. M’u desh t’i humbja të gjitha e ta merrja jetën e kahershme, të fëminisë, besoj, nga e para. Bukureshti i asaj kohe ishte magjiplotë, kurse unë – mëse i varfër, por edhe i lirë sa s’më vinte ta besoja. Në fakt, isha gjendur dhe mund të endesha parreshtur në një Bukuresht ëndërror, të thurrur me përfytyrime nga jeta që pat kaluar aty im atë në fillim të viteve ’60. Ishin të gjalla për mua edhe hijet plot dritë të Lasgush Poradecit, Mitrush Kutelit, Asdrenit, Viktor Eftimiut, Vangjel Zhapës etj. Gjatë shtatë muajve të parë të mërgimit, mund të them se njeriu brenda meje provoi tmerre të panumurta, por në radhë të parë takoi Zotin – e vetëm kjo ka vlerë. Pjesa tjetër është bërë dhe po bëhet libra. S’kisha dashur kurrsesi të ikja nga Shqipëria, mirpo ngjarjet nuk rodhën ndryshe. Ika si të isha anonim, pra s’mund të ndihem i dëbuar, dhe nuk i mungoj Shqipërisë falë pjesë sime të dukshme, librave.
Opusi Juaj letrar është i pasur dhe i larmishëm në gjini të ndryshme. Në rrafshin gjeografik, jeni botuar në Shqipëri, Kosovë dhe Rumani. Në rrafshin gjuhësor, jeni botuar në disa gjuhë. Në rrafshin tematik, përveç si shkrimtar, jeni edhe përkthyes, gjuhëtar, poet, publicist, editor… Si do ta shkruani një CV letrare?
A.-Ch. Kyçyku: Për mua gjërat janë mëse të thjeshta: “Nisi të shkruante për të mbijetuar, ose kështu iu duk, dhe vazhdon të mbijetojë pothuajse vetëm për të shkruarën”. Jo pak gjëra në fusha të tjera, - me përjashtim të teologjisë dhe të Revistës Haemus, - i kam bërë vetëm kur e kam pasur të pamundur t’i shmang. Në raste të tilla veç, i kam kryer sikur të më ishin caktuar vetëm mua.
Jo vetëm në letërsinë shqiptare, por edhe në letërsinë botërore, të rrallë janë rastet, kur babë e bir janë shkrimtarë dhe merren me shkrime paralelisht. Kjo është rastësi, apo dashurinë ndaj letërsisë e keni “trashëguar” nga babai juaj, Kopi Kyçyku, shkrimtar i njohur? Sa bashkëpunoni me njëri-tjetrin në fushën e letërsisë?
A.-Ch. Kyçyku: Na ka mbetur në Shqipëri një tryezë e zakonshme druri, që do të mund të merrej edhe si njëfarë steme e punës sonë. Në njërën anë gjenden vragat që kanë lënë mbi tryezë bërrylat e tim eti, kurse në anën tjetër vragat e mia. Na ka ndodhur të shkruajmë në të njëjtën kohë gjer edhe me dritë hëne, kur ndërpritej rryma elektrike. Me shaka, përdornim një pasqyrë, e cila e përthyente dritën e hënës në qendër të tryezës. Padyshim, është fat të kesh një baba të tillë. Ngaqë kohërat ishin të rënda dhe s’ishe kurrë i sigurtë se mund të gjeje një shok krejt të besës (besa varej nga ashpërsia e regjimit), unë u bëra shoku më i afërt i tim eti dhe anasjelltas. Falë njohjeve të gjëra që kishte, takova dhe pashë nga afër shumicën e njerëzve me emër a pa emër të asaj kohe, domethënë: edhe të kësaj kohe. Njoha shkrimtarë, gazetarë, politikanë, ish të dënuar të ndërgjegjes, talente të shkelura me këmbë, dështakë të ngritur në qiell, duke qenë i pranishëm në mjedise ku jo kushdo mund të hynte, që nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve, Televizioni, redaksi gazetash e revistash, miniera, kolibe fillrojtësish etj. Ishte një fat i rrallë për mua, sepse është në natyrën e njeriut që të mos ruhet fort nga Po u përzjeve me krundet, të hanë derrat”. Veç të tjerave, ai ka dhuntinë e aforizmave, por vazhdimisht ia bën dhuratë popullit. Kështu që kemi përherë të pranishëm në biseda edhe Popullin.
Përkthyesi i mirë “duhet” të jetë poet i mirë për të përkthyer një vepër poetike. Por, poeti nuk është e thënë të jetë përkthyes. Shumë emra të mëdhenj të letërsisë kanë flijuar letërsinë (krijimtarinë e suksesshme) për t’iu përkushtuar përkthimit, apo anasjelltas. Ju vazhdoni të shkruani dhe të përktheni me sukses. Cila gjini letrare është më e preferuar për ju?
A.-Ch. Kyçyku: Nuk është shtruar ndonjëherë, madje as për nga larg, çështja që të zgjedh mes shkrimit dhe përkthimit, apo shqipërimit. Në tridhjetë numurat e Revistës Haemus, në revista të tjera, apo në vëllime, jam përpjekur të rijap në rumanisht, për shembull, copëza nga krijimtaria e mbi njëqind e pesëdhjetë shkrimtarëve të shqipes, dhe në shqip nga disa autorë rumunë, pa kurrfarë synimi mediatik, ose thjesht kur jam bindur se pamja e letrave shqipe dhe dhuntia e përkthimit nëpërkëmben, ca nga paaftësia, ca nga forca e zakonit, ca nga babëzia e shumëfishtë e disave. Po ishe përkthyes i mirë, - pra, po dashurove shpirtin e dy gjuhëve, - s’ka nevojë medoemos të jesh edhe poet. Kurse po ishe Poet, vërtet s’ke pse të jesh edhe diçka tjetër. Se etje të kësaj natyre na kanë marrë shpesh më qafë neve shqiptarët: kemi dashur të jemi edhe viganë të mendimit, edhe poetë, edhe përkthyes, edhe shqipërues, edhe burra shteti, edhe të pavdekshëm në të katërmbëdhjetë anët. Prandaj edhe ua marrim erzin brezave që vijnë.
Ju shkruani njëherazi edhe në shqip, edhe në rumanisht. Kur shkruani rumanisht, a natyralizoheni si një shkrimtar rumun, apo kur shkruani shqip shëtisni buzë liqenit të Pogradecit? Cila gjuhë ju tërheq më shumë kur shkruani? Por, në cilën gjuhë, mendoni, keni më shumë suksese?
A.-Ch. Kyçyku: Të shkruash edhe në një gjuhë tjetër, joamtare, nuk don të thotë se po shformon shpirtin, ose po prish përbërjen e gjakut. Kemi vetëm një shpirt, i cili është i aftë t’i flasë e t’i shkruajë të gjitha gjuhët e mundshme. Besoj se çdo shkrimtar dy a trigjuhësh ka një përvojë krejt të vetën. Në rastin tim, siç ka ndodhur ta them edhe më parë, gjuhët pastrohen dhe pasurohen mesveti. Letrat shqipe kanë paraardhës të shquar në këtë lëmë, duke nisur me Naimin, që ka shkruar edhe në greqishten e vjetër, edhe në persisht, ku njihet si “klasiku i mbramë i poezisë persiane”.
Siç u përmend më lart, vepra Juaj u botua në Kosovë dhe u mirëprit si nga lexuesi, ashtu edhe nga kritika letrare. Mendoni në të ardhmen të botoni edhe vepra të tjera atje?
A.-Ch. Kyçyku: Njihem tashmë si autor kosovar, ndonëse jam lindur në Pogradec, jam shkolluar në Tiranë dhe jetoj në Bukuresht. Dëshira ime është që në Prishtinë të më botohet të paktën nga një libër në vit.
Kolonia shqiptare në Rumani dha kontribut të çmuar gjatë Rilindjes Kombëtare, me emrat më të nderuar të Rilindësve. Ç’ka “ngelur” nga ajo “epokë e artë”. Sa është aktiv komuniteti shqiptar në ditët e sotme?
A.-Ch. Kyçyku: Thuhet me të drejtë se Mërgata “bëri Shqipërinë”. Nga pikëpamja kulturore, kam bindjen se Mërgata e tanishme ka filluar dhe është në gjendje të ringjizë vetë shpirtin e shqiptarisë. Për Koloninë Shqiptare të Bukureshtit janë thënë e shkruar shumë gjëra, por një histori e vërtetë dhe e paanshme besoj se do të shkruhet së shpejti. Nevojitet diçka e tillë, sepse mitologjizimi i pafré dhe për forcë zakoni e pengon njeriun të rritet shpirtërisht. Thënë më troç: përsa kohë ndodhem këtu, të paktën për mua, kjo Koloni s’ka si të jetë thjesht një mit.
Dy kolosët e letërsisë rumune, Eftimiu dhe Eminesku, sa janë të njohur në letërsinë shqiptare? Sipas opinionit Tuaj, është e arsyeshme t’i quajmë poetë “shqiptarë”?
A.-Ch. Kyçyku: Dihet se të dy krijuesit që sapo përmendët janë mjaft të njohur, falë shqipërimeve të kahershme të Lasgushit, Mitrushit etj. Kuptohet që shqipërimet asnjëherë s’mund të jenë të përsosura, sidomos ngaqë arti i Emineskut, ta zemë, është gati i pafundëm. Ka poema të tij, si “Glossa”, “Oda në metër antik”, “Memento mori” apo sonetet, që vërtet të detyrojnë të shkrihesh në shpirtin themeltar të rumanishtes. Eminesku mbetet sjellësi i thelbeve të Krijimit në rumanisht, gjë të cilën në shqip e kreu fillimisht Lasgushi. Miku dhe botuesi i parë i Emineskut, Titu Majoresku, shkruan diku se, para vdekjes, Eminesku ka dashur të mësojë shqipen, duke e cilësuar si gjuhën më të pasur. E kur themelvënësi i poezisë rumune shprehet kësisoj për shqipen tonë, them se s’ndihet më nevoja të synojmë ta nxjerrim shqiptar. Në rastin e Eftimiut, rishfaqet tërthorazi pendesa përjetë e vonuar e ballkanasve: i flakin talentet udhëve, i braktisin, ua mbyllin të gjitha shtigjet, nuk arrijnë t’i rrënojnë, e kur këta tashmë kanë ngadhnjyer në hapësira të tjera kulturore, turren t’i ribirësojnë. Si puna e ca prindërve të papërgjegjshëm, - që të mos themi të dalë mendsh, - që e hedhin foshnjën ferrave, më pas nuk bëjnë dot fëmijë, dhe bredhin gjyqeve e redaksive për të gjetur pjellën. Një foshnjë e tillë ishte edhe Edipi, ndonëse gati asnjë Edip s’ka ndërmend të vrasë prindërit për t’u gdhirë mbret…
Kur vargu apo e tërë poezia e dikujt më ringjall një pamje, një aromë, një shije të asaj Shqipërie që është vetëm e imja, poeti përkatës mund të quhet, qoftë edhe përkohësisht, poet shqiptar. Ndonëse edhe pa të, shqipes nuk i mungojnë poetët.
Sa jeni i kënaqur me vlerat artistike të poetëve të sotëm shqiptarë që i përktheni në rumanisht? Si mirëpriten tek lexuesit rumunë, që është kombi më i madh në Ballkan?
A.-Ch. Kyçyku: Gjithmonë kam lexuar shumë poezi dhe e them pa ndrojte se kam tashmë aq përvojë sa të nuhat me të parën ku fle poezia e mirëfilltë. Përndryshe, poezia ka një mënyrë krejt të vetën për të të grishur, befasuar, trandur, zvjerdhur etj. Këto kohëra janë të hidhura për poezinë qoftë edhe ngaqë emrat e rrënjosur në vite rëndojnë ende si ndonjë bunker mbi frymën e re që krejt natyrshëm duhet ta ngulitë poezinë shqipe në Tempullin e Poezisë së Epërme. Ka shumë zëra, qarkullojnë me dhjetramijëra vargje, tituj, antologjira, metafora, por ende ka pak grykë. Ka pak mushkëri që mund të marrin përsipër me vetëdije të plotë (jo falë fatit vetjak tragjik) shpirtin e shqiptarisë në prag të globalizimit.
Siç e thonë shpesh edhe në folklor, “rumunët linden poetë”. Kanë një nga poezitë më të fuqishme në botë dhe e çmojnë poezinë e huaj, por e çmojnë ashtu siç çmon arin një pasanik, të cilit s’i del
Zoti Kyçyku, siç e dini, në SHBA në vitin 2001 u formua Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, që tubon në gjirin e vet mbi 40 krijues letrarë shqiptarë. Disa prej tyre i keni përkthyer në gjuhën rumune. Si i gjetët lidhjet me ta dhe nga çfarë karakterizohet arti i tyre letrar në krahasim me krijuesit në Shqipëri?
A.-Ch. Kyçyku: Po e them tani për herë të parë se lidhjet e mia me shqiptarët e Amerikës dhe me tokën amerikane janë shumë më të hershme dhe më të thella. Eshtrat e stërgjyshit tim, Aleksandër Kyçykut, prehen ende në atë tokë. Historikisht, hapësira e pogradecarëve është ndarë në tri pjesë: qyteti, Vllahia (Rumania
Sa i përket krijimtarisë së shkrimtarëve shqiptarë në Amerikë, çmoj në radhë të parë përkushtimin dhe fuqinë e tyre për të mos e braktisur shkrimin në lug të një bote globale. Sepse begatia dhe liria e shprehjes nuk janë përherë të mbara për shkrimin. Pastaj jo të gjithë mërgimtarët janë patjetër edhe shkrimtarë, gjer edhe kur të gjithë shkrimtarët jetojnë në mërgim. Në këtë fushë, duhen vlerësuar sidomos hapësirat, tiparet vetjake dhe shprehitë që na shquajnë nga njëri-tjetri, jo vetëm gjërat që na bashkojnë, përndryshe s’do të kemi ç’të lexojmë, krijimtaria e mërgimit do t’i ngjante së ashtuquajturës “letërsi burgu” dhe kjo do t’ia përligjë heshtjen dhe shpërfilljen botës zyrtare.
Edhe historia, edhe politika shqiptare, por nganjëherë edhe vetë Zoti harroi me dekada për fatin e Shqiptarëve në Luginën e Preshevës. Tirana dhe Prishtina zyrtare ishin dhe ende janë “të zanura” me problemet e tyre. Si duhet të integrohen Shqiptarët e Luginës së Preshevës në jetën kulturore gjithëkombëtare?
A.-Ch. Kyçyku: Përfytyroni ç’ishte në gjendje të bënte njeriu i shekullit XX, - dhe të mendosh sa shqiptarë e morën këtë diplomë a medalje! - tek guxoi t’i ndante fajet e veta me Zotin. Dramat e shqiptarisë duhet të na e shpalosin sa më qartë durimin vërtet të pakufishëm të Zotit. Ai fal dhe harron; historia bën krejt të kundërtën, as fal, as harron. Kur thua “zyrtare”, natyrshëm duhet të nënkuptosh një hapësirë që nuk ka nën kontroll gjithçka. Zyrtaría i ka tashmë mjaft borxhe kulturës dhe Mërgatës Shqiptare. E kur u pa qartë se, për të paktën gjysmë shekulli, qendrat zyrtare mbajtën nën harresë, ose nuk arritën të nxirrnin në kujtesë pjesë të shqiptarisë, pse nuk u thirr në ndihmë kultura, qoftë edhe duke ia shtuar borxhet zyrtarisë? Varet shumë se në ç’drejtim i mbajmë shpresat. E kemi të qartë se edhe tani bota shqiptare përdor një sasi të hatashme harrese, në të gjitha drejtimet, kryesisht kundër vetvetes. Dhe kjo po ndodh në histori, jo në Zot. Lëvizja të kujton një njeri që thyen furishëm çdo pasqyrë a qelq ku i fanitet vetja. Por këtu s’jemi në një botë pasqyrash, sepse brezat që vijnë s’kanë ndërmend të derdhin lotë për ndërgjegjet e rënduara të këtyre që shkojnë. Kur e stërvit njeriun të harrojë, ai humb shqisën e përzgjedhjes dhe harron gjithçka. E ka thënë bukur një burrë shteti rumun: “Kombin s’e kemi trashëgim nga stërgjyshërit, por nga stërnipërit”.
Në Nju Jork takova një artist të madh shqiptar. Kishte shëtitur shumë vende të Botës… Pyetjes për Luginën e Preshevës, ai, duke i rrudhur krahët, iu përgjigj: “Kam menduar se Presheva është brenda kufijve të Kosovës…”. Me fjalë të tjera, kur intelektuali shqiptar nuk i di qytetet shqiptare, e flet me mburrje për qytetet aziatike apo afrikane, pa dashje, Shqiptari i Luginës e ndjen veten pak të dëshpëruar. Është fajtore gjeografia politike shqiptare, apo vetëdija kombëtare tek shqiptarët?
A.-Ch. Kyçyku: Sikur mangësitë e këtyre të mëdhenjve të mbeteshin vetëm në vathën e gjeografisë, gjërat do të kishin qenë krejt ndryshe. Por një ditë do ta marrin vesh se, në fund të fundit, dijenitë e tyre në këto punë pothuajse s’ngrenë peshë dhe se ata më kot sillen sikur vetë fati i planetit varet prej tyre.
Distanca gjeografike, nga Bukureshti në Bujanoc, është në favorin Tuaj, për të vizituar qytetet shqiptare në Luginë. Çfarë mesazhi do t’iu çoni atyre?
A.-Ch. Kyçyku: Për shumë arsye, unë udhëtoj rrallë. Kjo nganjëherë krijon keqkuptime dhe mbetje hatri ndër miq. Në parim, s’më pëlqen të ndjek, apo të tërhiqem zvarrë nga librat e mi, si puna e atij gjahtarit nga qentë. Krahasimi çalon pak dhe bart një shije blasfemie shakatare, por pahon qartë nevojën për liri të gjithanshme që duhet të ketë shkrimtari. Po ta sjellë rasti, do të mbërrij edhe në Luginë, ku dua të shkoj thjesht si shqiptar, jo medoemos edhe si shkrimtar.
Viti 2007 ishte një vit i rëndësishëm për Rumaninë, sepse ajo u antarësua në BE (Bashkimin Evropian). Si e priti populli rumun këtë eveniment? Dhe, pa dashje, na shkon mendja tek Shqipëria, me dëshirë që edhe ajo t’i bashkangjitet BE-së, për t’iu mundësuar shqiptarëve lëvizjen e lirë dhe oportunitetin për vende të lira pune dhe për një jetë më të begatë. Sipas jush sa është afër kjo ditë?
A.-Ch. Kyçyku: Këto ngjarje kanë diçka nga dasmat. Disa urojnë e bekojnë, disa urojnë e mallkojnë, ca me shpirt, ca vetëm me gjuhë, ca të tjerë bëhen xurxull, ca rrihen, vjellin, këndojnë, hedhin valle. Por vetëm Zoti e di si do t’i vejë filli Martesës. Le të shpresojmë, - nuk e di për të satën herë, - se fjala e Evropës shpirtërore do të ketë pak më tepër peshë se fjala e Evropës politike.
Revista evropiane “Haemus” botohet nga dy emrat më të njohur të botës letrare shqiptare në mërgatë. Për koiçidencë, kanë lidhjen familjare babë-bir. Me qindra krijues të letërsisë së përbotshme, falë punës Suaj kanë arritur të flasin shqip, siç flasin rumanisht me qindra krijues shqiptarë në faqet e revistës në fjalë... Le të kthehemi për disa çaste në të kaluarën, duke përkujtuar numrat e parë të revistës dhe metamorfozën e saj deri në ditët e sotme. Sa mendoni se ia keni arritur misionit tuaj letrar?
A.-Ch. Kyçyku: Nuk e teproj të them se nuk ka qenë aq fjala për një metamorfozë se sa për një zhvillim mëse të natyrshëm. “Haemus”-in nuk nisëm ta bënim si ndonjë shaka, as për të fituar famë e pará, e as për të fyer ata që s’i bënin dot gjërat siç duhej. Kjo punë nisi me shumë ndershmëri e flijim dhe vazhdon të jetë një “odë” për intelektualët dhe krijuesit ballkanas dhe evropianë. Oda është tejet shqiptare. Ajo që u arrit me 30 numurat e parë mbetet gur themeli për numurat që pasojnë dhe që besoj se do të befasojnë për mirë. Bashkëpuntorët, miqtë dhe dashamirët tanë të deritashëm, - që nuk janë të paktë për nga cilësia e punës, - e dinë se “Haemus”-i ecën sipas një kohe të mëvetësishme, njëlloj si ndonjë qënie e gjallë e pavarur. Një pamje tjetër e tij do të përshfaqet së shpejti, njëheresh me botimin e pjesëve të zgjedhura.
Nga një mësues në një zonë malore, ose në Pogradec, deri tek docenti dhe pedagogu në universitete të ndryshme rumune. Kujt i keni “borxh” më shumë: Universitetit të Tiranës, apo atij të Bukureshtit? Sa ishte e vështirë kjo rrugë? Si u arrit ky sukses?
A.-Ch. Kyçyku: Më është bërë zakon që suksesin ta shoh si njëfarë “dështimi që shtyhet (vonohet)”. Bota universitare është për nga natyra e heshtur, plot kundërthënie, vështirësi, por sjell edhe kënaqësi intelektuale të rralla. Mësimdhënien e trashëgoj nga farefisi dhe më është dukur mëse e padrejtë që të rrish i ngrirë a i tërhequr, kur mund t’iu përcjellësh të rinjve diçka vendimtare për shpirtin, sidomos në këto kohëra. Mësimdhënia është edhe “puna ime e përditshme”, që më jep rrogën. Dua të përmend se, qysh nga viti 2002, në lëndën “Elemente të kulturës dhe qytetërimit ballkanik”, përfshiva një kapitull më vete kushtuar poezisë, prozës dhe qytetërimit shqiptar, - gjë që ndodhte për herë të parë, - shoqëruar me pjesë në rumanisht nga letërsia dhe mendimi shqiptar, ose mbi 25 punime diplome që kam drejtuar, të gjitha të botueshme si libra më vete. Tani jam përqëndruar kryesisht në projektet evropiane të tipit Erasmus, si dhe në revistën universitare “ComUnique” që e bëj bashkë me studentët e mi. Jo rrallë mendoj se fshati ku më caktuan po bëhet global, është mjaft i thepisur për nga hallet dhe i ngjan Pogradecit për nga hijeshia dhe fuqia frymëzuese.
Pas kaq viteve larg në mërgim a i keni parashtruar vetes pyetje: më shumë kontribuat që vendosët të jetoni dhe krijoni në Rumani, apo të kishit vazhduar me këmbëngulje të jetonit në Shqipëri?
A.-Ch. Kyçyku: Kjo pyetje do të kish pasur njëfarë domethënieje po qe se unë do të kisha hequr dorë nga shqipja dhe nga letërsia. E përmenda se nuk ka qenë fjala aspak për këmbëngulje. Me Fatin ndodh si në atë rrëfenjën, ku njërin po e çonin në morg. Ngrihet nga qivuri dhe bërtet: “Pse po më çoni në morg, unë s’kam vdekur…”. Tjetri i përgjigjet: “Rri i qetë, se s’kemi arritur akoma!”. Nuk më duket e drejtë të zgjatem, sepse ende nuk është botuar as gjysma a librave që i kam tashmë të shkruar.
* Pjesë të kësaj bisede janë botuar në Revistën “Perspektiva” të Bujanocit në pranverë 2007 dhe në Gazetën TemA të Tiranës.