Grepi

Ata që patën mirësinë, ose kohën e tepërt, t'i kryenin shërbesën mortnore, t'i paguanin qëndrimin në morg, të paguanin famulltarin, marangozët, groparët dhe makinën që çoi trupin nga streha vorfnore deri në varrezë, ishin, në njëfarë mënyre, binjakë të tij. Binjakë nënash, seksesh e fesh të ndryshme. Dallimi i vetëm ishte se ata, të gjithë, kishin emra, ose të paktën nofka, secili të trashëguar nga vendlindja, ose nga ndonjë bëmë e veçantë e këtyre trojeve. Kurse atë e njihnin thjesht si "ai që nuk e lehin bushtrat". Se ishte i vetmi njeri që, kur fanitej në oborrin para fjetores, në dritare, në mensë, në rrugicën që çonte drejt qytetit, ditë a natë qoftë, bushtrat përjetë të mbarsura, lehona e të uritura të rrethinave nuk e përshëndetnin me lehje. Ndoshta pat ditur gjuhën e qenve.

Famulltari, i shoqëruar nga dy këngëtarë të rastit, ia çliroi shpirtin nga mëkatet me dashje e padashje, duke tundur si për mbjellje temjanicën, pastaj bëri kryqin në ajër, mbi kokën e pajetë të mërgimtarit të vdekur dhe iu bëri shenjë me krye varrmihësve që të nisnin ta zbrisnin qivurin nën tokë.

Toka sikur qe shkriftuar befas, pa dhënë me asgjë idenë se mbetej njëlloj e babëzitur pavarësisht nga ai që varrosej, dhe disa nga të pranishmit thanë se toka e huaj i trajtonte me njëfarë dhimbsurie të huajt.

Kur qivurit po i nguleshin gozhdët, njëra nga vajzat kujisi dhe u turr mbi ata që ngulnin gozhdë.

- Joo, - thirri. Tani m'u kujtua. Një mëngjes, kur kthehej nga peshkimi, ma hapi zemrën dhe...

- Dhe? - pyeti një mërgimtar i moshuar.

- Dëshironte të digjej. Po, po. Dhe hirin t'ia shpërndanim në det.

- Në ç'det? - pyeti një tjetër. Ku e di ti se ishte fjala për këtë det?

- E për ta shpënë në ndonjë det tjetër, s'kemi të holla.

- Në det në përgjithësi, - ngulmoi vajza. Kjo ka qenë dëshira e tij e fundit. Mbase... Mbase do ta ketë shkruar gjëkundi në bllokun e vet.

Famulltari vari turinjtë. E kish të ndaluar të bekonte një vdekatar që paskësh ëndërruar të digjej.

- Këndojeni vetë, - tha. Unë punën time e kreva me sukses.

Qivurin e hipën sërish në makinë dhe u nisën drejt krematoriumit. Duhej të nguteshin, se, siç thuhej, në këto orë të çuditshme të pas vdekjes, trupi i të vdekurit rëndohej gjer edhe pesëfish e bëhej e pamundur ta ngrije. Gjë që u vërtetua në hyrje të krematoriumit.

- Qënka bërë plumb, - tha roja. Thua se paski ardhur për të shkrirë plumb, jo njeri.

- Jemi paqedashës, - qeshi vëngër njëri nga mërgimtarët. Me shkrirje e bërje plumbash merren të tjerët.

Drejtori i krematoriumit iu kërkoi qimet e kokës për djegien e trupit. Të gjithë dinin se fajin ua kishte gjuha. Kur s'e dije mirë gjuhën e një vendi, e pagoje me qimet e kokës. Në rastin e tyre, shtohej edhe taksa e të huajit, - ashtu quhej, - domethënë përgjegjësia e krematoriumit për ato që mund të shkaktonte përbërja e trupit të huaj, helme të panjohura, aroma me prejardhje e të ardhme të pahulumtuara sa duhet etj.

Tek mbanin zi në oborrrin e shkretë të krematoriumit dhe ndiqnin me sy shtëllungat e ish mikut të tyre, ata ndezën nga një cigare, të vrenjtur. Secili shihte në ato shtëllunga ngjarje e dëshira nga të vetat. Djegia ishte një zgjidhje e mirë.

- I gjori, - tha vajza. Mund të kish pasur jetë më të gjatë.

Më plaku i mërgimtarëve shpërvoli buzët.

- E përse? - tha. Që t'i dilnin shtëllungat më të zeza?

- Shpëtoi, - tha një grua. Por ti do të doje të kish jetuar gjatë. E dashuroje, apo jo?

Vajza nuk u përgjigje menjëherë. Fshiu lotët e rastit dhe shtoi:

- Nuk e di. Mbase. Në fakt, jo. Nuk ishte një dashuri si gjithë të tjerat. Dashuronte një tjetër. Një vajzë nga vendi i vet.

- Kjo s'do të thotë se ti nuk mund ta dashuroje, apo jo?

- Edhe mundet. Në fakt, ishte e pamundur ta dashuroje fort, me zjarr. Kupton? Dukej menjëherë se i qe blatuar tjetërkujt.

- Kurse ajo e gjora as që e di se ka vdekur, - shtoi një grua.

Vajza pyeti e hutuar:

- Cila e gjorë?

- Ajo që dashuronte ky, pra.

- Ah, po... Duhet lajmëruar edhe ajo. Që të mos e presë më kot.

Më plaku u hodhi një vështrim qortues.

- Lë ta marrë vesh vetë, - belbëzoi. S'mund të luajmë me pritjen e një femre të dashuruar. Ku e dimë ne se ajo e gjorë ka ndonjë gjë tjetër të çmuar në këtë jetë, veç pritjes?!

- Po, po, - tha njëra nga gratë. Le ta marrë vesh vetë. Do të vërejë se letra nuk po i vijnë më, as lajme, as telefona... Do të merret vesh me veten, siç kemi bërë të gjitha.

- Mua s'më ka vdekur asnjë i dashur jashtë shtetit, - tha vajza.

- Asnjëherë s'është mjaft vonë, - ia preu më plaku.

Shtëllungat e mikut ishin platitur.

Më plaku pati kohën dhe qetësinë të numuronte sa ishin.

Vendosën të hidhnin short se cili do t'ia shpërndante hirin në det.

Shorti i ra një gruaje që sapo kish mbushur një muaj mërgim.

- Po e nis me mbarësi të madhe këtë punë, - i tha vajza.

- Kë pun? - u shushat fituesja.

- Ferrin, - tha më plaku.

Vinin nga vende e gjuhë shpesh krejt të ndryshme dhe kuptoheshin shkeleshko në gjuhën ku qenë tubuar. Ia pranonin shoshoqit gafat dhe mangësitë e të shprehurit pa skicuar as më babaxhanen nënqeshje.

- E paçi me jetë, - qeshi njëri nga nëpunësit e krematoriumit tek u dorëzonte urnën. Zoti ia bëftë mbarë në ujë e në ajër!

- Me jetën e sat ëme, - ia preu më plaku me mllef.

Vajtën më këmbë deri tek gjiri i vogël buzë detit, ku "Ai që s'e lehnin bushtrat" e kish pasur zakon të zhytej çdo mëngjes, pas punës, për të kapur peshk, ose për të freskuar përfytyrimet e përbindshme të mallit.

Më pas hirin mori përsipër ta shpërndante më plaku. Ai e meritonte mbase më fort se të gjithë, ngaqë ishte themeluesi i pashpallur i asaj bashkësie mërgimtarësh dhe i kish bërë ballë pa shitur shpirtin hidhërimit të aq ëndrrave të bëra pluhur e hi.

Gratë ishin ngashëryer. Vajtonin kalimthi rininë e "Atij që s'e lehnin bushtrat" dhe mendonin se, në atë mahnitje të hirtë ditënetësh, në përgjumje ëndrrash për t'u kthyer një ditë në atdhe, apo për të mos u kthyer më, do të kalonin të gjithë me radhë përmes grykës së asaj urne.

Më plaku përkujdesej që era të mos e shtynte hirin drejt bregut, por ta treste në ujra.

- Ama është e tmerrshme të kapesh në grep, - e theu heshtjen gruaja më e moshuar. Të jesh peshk... Përfytyroni: pa duar, pa asnjë mundësi shpëtimi... me grepin kapur për laringu, stomaku a mushkërie...

- Nuk jemi mbledhur për të shpërndarë hirin e një peshku, - u skërmit më plaku. Më mirë kujto se ç'domethënë të jesh prind. E diku larg, në fund të botës, ca të huaj të panjohur, shpërndajnë hirin e tët biri...

Më plaku e pat vënë re i pari mungesën e Atij që s'e lehnin bushtrat. Ai pat njoftuar drejtorin e kampit dhe polumbarët. Qe zhytur bashkë me ta në ujra, ish endur kuturu mes shkëmbinjve, algave dhe gaforreve të uritura, derisa e kishin gjetur. Tetëmbëdhjetë metra në thellësi. Mirpo, megjithëse e patën kuptuar se Ai që s'e lehnin bushtrat nuk kish asnjë shans të ngjallej, qenë mahnitur jo aq nga ngjyra mrekulluese e kurmit të tij, nga shprehja mëse e gjallë, zemërdhënëse, e syve të tij, se sa nga pamja e peshkut. Ishte një peshk vigan, sa një varkë. Ai që s'e lehnin bushtrat e kish kapur me grep dhe, për të mos e humbur, e pat lidhur fillin për beli. E peshku, mbase pó për të mos e humbur, qe turrur thellë e më thellë në ujra dhe qe ndalur aty derisa kapësi të jepte shpirt.

Më plaku e njihte kaherë atë lloj peshku. Diku në Ballkan e më tej, në Detin Kaspik, e quanin "koran". Ishte një peshk mishngrënës. Kur ndodhte të binte në grep, vdiste nga marazi. Ngjyrat e luspave të tij shndërroheshin krejt, aq sa pandehje se në grep pat rënë një peshk tjetër. Por ky nuk kish dashur të vdiste dhe pat ruajtur ngjyrat që kishte qysh në lindje. Me shpinën nga Ai që s'e lehnin bushtrat, kish pritur derisa gjaku prej mërgimtari të buçiste nga veshët, nga goja e nga hundët, derisa përpëlitjet e kapësit të mbaronin, derisa më plaku dhe polumbarët të mbërrinin poshtë e të mbeteshin të shajnitur. Atëhere peshku kish turfulluar, qe dyndur edhe më thellë, dhe grepi i qe shkulur gjoksit bashkë me një copë rropullish ngjyrë hurme. Vetëm atë çast, shpëtimtarët e vonuar qenë kthyer nga Ai që s'e lehnin bushtrat dhe qenë mahnitur për së dyti. Ishte lakuriq, ngjyrë dylli, shkëlqimtar, i kallur në një resht aureolash shenjtërie. Peshqit dhe gjallesat e tjera nënujore i kishin ngrënë vetëm mbathjet dhe byzylykun prej lëkure. Dukej si i sapo dalë nga barku i nënës. I lindur pa fëmijëri, në moshën që kish pak para vdekjes, rreth të tridhjetave, lindur nga një nënë që mund të ish vetë jeta, ose vetë vdekja.

Urna u zbraz shpejt.

Hiri qe përzjerë me ujrat e kripura dhe qe bërë baltë.

"Nga balta vijmë - në baltë shkojmë", pat kënduar aq herë famullitari.

Vetëm kur urna mbeti bosh, pa asnjë copëzë eshtre të padjegur, pa hi e pluhur ëndrrash, ata nisën të pyesnin veten se ç'ia kish errur sytë Atij që s'e lehnin bushtrat. Duhej të kish qenë njëfarë parandjenje. Sikur nuk rronte dot po të mos zhytej çdo mëngjes, me të ardhur nga puna, në gji. Edhe për karnavale vishej si peshk. Mirpo nuk hante asnjëherë peshk. Peshqit që kapte, i mbante për nja dy orë në një akuarium të madh, në dhomën e vet, pastaj i lëshonte. Gazmendej si çilimi kur vërente se peshqit nuk e kishin harruar notin. Vallë s'e kish ditur se peshqit dhe të mbyturit, edhe nëse harronin, ua mësonin notin dallgët? Apo kish synuar t'i përcillte vetë Fatit një kumt, me qëllim që ky i fundit, pasi e pat kapur në grep, ta mbante pak e ta lëshonte?!

Ata u kthyen nga gjiri rreth orës tre të pasdites. Nuk kishin uri. Mensa qe zbrazur dhe, edhe po të luteshin, askush nuk u jepte të hanin jashtë orarit.

Më plaku pinte një cigare të dredhur.

Bushtrat dolën nga kthinat e tyre kutërbuese dhe nuk bëzanë. Mbase ngaqë nuk dinin kë të mos lehnin. Ai që ato nuk e kishin lehur kurrë e dinte atë fjalën e urtë, sipas së cilës "më lehte nxjerr një pordhë nga një i vdekur, se një dollar nga një mërgimtar". Dhe qe shlyer me ajrin para se të kapte atë peshkun sa një varkë. Nën akuariumin e dhomës, në një zarf, kishte lënë një shumë të hollash. "Për shpenzimet e pastajme" - aq pat shkruar mbi zarf. Kur më plaku numuroi lekët dhe bëri llogarinë, doli se Ai që s'e lehnin bushtrat paskësh lënë pa paguar vetëm shpërndarjen e hirit. Gjë që ata të gjithë e kishin kryer falas, në shenjë nderimi ndaj tij dhe ndaj vetvetes. Do t'u duhej të duronin tani e tutje kujisjet dëshpëruese të bushtrave, kujisjen si kujisje shpirtrash të flakur kuturu në ajër, brigje ranore e ujra të kripura. Dhe të prisnin se cili do t'ua mekte heraherës lehjen atyre bushtrave.

Nuk u lanë më në atë gji aq të dashur. E kur udha u binte andej, sidomos në të gdhirë, mes lehjes së bushtrave dhe kapitjes që s'do t'ia dijë as për fundin e botës, tundnin kokat, secili në gjuhën e vet, dhe thoshin se njeriu nuk duhet të kapë asnjëherë peshq më të mëdhenj se ç'duhet. Përjashto rastet kur lehjet bëhen vërtet të padurueshme.

Nga libri "Si u pushtua Çmendustani", Buzuku, Prishtinë, 2004

Vizatimi: Julia-Maria Kyçyku, Porta dhe dyer, 2007