[Koha Ditore, Prishtinë, rubrika 7 Shkronjat]
BOJA. E lidhur nyje me letrën, fjalët dhe
gjakun. Një natë para ikjes drejt Bukureshtit, i vetëm në fushën e errët pranë
pallatit ku banoja, po digjja dorëshkrimet që i cilësoja pa vlerë. Ishte natë, vjeshtë
e artë tiranase; prindërit dilnin njëri pas tjetrit, ose të dy bashkë, dhe më
thërrisnin nga ballkoni. Flakët luanin me hijen time mbi fushë, e zmadhonin, e
mpaknin, e shtrinin mbi gurë e ferra, mes asaj pllaje të dashur ku, në fëmini,
fshiheshim e përgjonim çiftet e të dashuruarve. Muret e oborreve përreth ishin
plot me qelqurina, gozhdë, mbetje thikash. Hija ime përshkohej prej tyre,
humbte herë kokën e herë gjymtyrët; prindërit qetësoheshin kur shihnin se hija
ime është shëndoshë e mirë, hynin në shtëpi, dilnin sërish. As edhe një fqinj
nuk u kurresht të dinte pse më thërrisnin. Nuk dija që pata shkruar aq shumë
gjëra pa vlerë. Ndiqja me vëmendje se si digjeshin letra, shkronja e fjalë, të
cilat në vetvete vlenin, por sëbashku nuk meritonin më shumë se zjarrin. Më
magjepste shndërrimi i bojës në hi. Më kujtoheshin skitët e lashtë,
që i digjnin të vdekurit, pastaj e përzienin hirin e tyre me verë dhe e pinin,
për të ruajtur në vete virtytet e paraardhësve. Mendoja mbi mllefin shkëlqimtar
të popullit: Mos ta / ia pafsha bojën! - dëshmi se boja është
gjithmonë më tepër nga sa duket.
MËRGIMI. I lidhur nyje me fjalët, letrën,
bojën, gjakun, zjarrin, kinemanë, mallin. Fjal(i)a e shkruar shumë vite më
parë: Mërgimi nuk është sëmundje, por as për t’u shëruar nuk shërohet
ndonjëherë. Kur i vegohet përmasa yjore e mërgimit, protagonisti i një
filmit tim i thotë vetes: As të dëbuan, as të dërguan. Thjesht
ike, që të mos mbetesh gjysmak. Mërgimi si dalje plot dhimbje nga
e tashmja dhe si pranim në të përhershmen e një kombi, gjuhe, arti. Kthimet e
mia të herahershme në Pogradec. Çdo herë, pa e synuar, gjendem gati i tëri në
një periudhë të caktuar të jetës. Kujtesa fiton një saktësi dhe një kthjelltí
që nuk më mpijnë, por as më lejojnë të jetoj si duhet në të tashme. Poradeci është krejt i pandryshuar,
dikur dhe tani dhe pasnesër. Gushti kur bujta në shtëpinë, brenda ose rreth së
cilës dikur ngrihej kulla e Lasgush Poradecit. Pamjet e qytetit nga dritaret e
asaj kulle. Shkruaja me mend dhe ndjeja se një vetmi edhe më e madhe do
të pasonte, por ka njerëz që do të kishin falur shumëçka për një
gram vetmie të tillë. Ndiqja me sy në tavan hijet e gjetheve dhe zhvendosesha
vetiu në Kinemanë „Pojska”, ku filmat që më pëlqenin i shihja edhe nga tri
herë në ditë. Pastaj kthehesha me vrap nëpër rrugët e zbrazëta dhe ua tregoja
filmat gjyshërve. Copëzat e parëndësishme i zëvendësoja me njëfarë
kënge luftarake: Tanana-nana-naa. Shpejt gjërat morën tatëpjetën,
gjyshërit ndërruan jetë, ritregimi i filmave nënkuptonte të këndoje gati parreshtur,
ose të ulërije. Nuk kisha zë për këngë e ulërima.
DASHURIA. E lidhur vdekshëm me fjalët, bojën,
gjakun, mërgimin, mallin, muzikën, kujën, rrënjët, nyjet. Më goditi
shumë herët, u soll si Vdekja, më zgjoi e më mbushi me shumë fjalë. Fjalët
ishin gjithnjë tejet të sakta dhe gjithaq të paplota. Secila fjalë shprehej
njëherazi përmes një tjetre dhe bashkë me të (vdekje – ikje, shpëtim; mërgim
– mall, nyje, kinema; dashuri – zbulim i gjuhës, mbulim i të folmes;
bojë – gjak, zjarr, hi etj). Çdo fjalë ishte binjake me
zgjatjen e vet në metaforë dhe anasjelltas. Pas bëmash që mund t’i dëgjojë
vetëm letërsia (me binjakun e saj varrin), dashuria më shtoi
fjalët, por më mbylli gojën. Fat që më mori gojën e jo shkrimin.
VDEKJA. Kur jam krejt i vetëm dhe nuk lexoj
hije fjalësh a fjalë sendesh, lutem që Zoti të mos ma heqë mendjen nga vdekja e
as vdekjen nga mendja, sidomos pasi ma ka hequr frikën prej saj. Të mësohesh me
vdekjen tënde atje ku dëshiron të jesh dhe me jetën tënde atje ku nu do të doje
të ishe. Pastaj anasjelltas, pas çdo ikjeje a tjetërsimi njerëzish të
shtrenjtë, pas çdo libri që botohet atje ku s’je dhe që
mundohet dhembshurisht të jetë atje në vendin tënd, ose si mëkëmbës i
jetës sate. Vargu i pavënëré i Lasgush Poradecit "Ti,
klithmëz e tingëllit tim" i përmbysur: Ti, tingëll i
klithmëzës sime. Rithellim i një vargu të De Radës: Siç
jetoj atje ku s’jam, ashtu rrojmë ne pas vdekjes, me shtojcën: Siç
po vdes atje ku jam, ashtu...
SMIRA. E lidhur nyje me hijen, vdekjen,
ndriçimin e sprovave, idhujtarinë e të tjerëve. Ka qënë si një hije e dytë,
shpesh duke huazuar ngjyrën e qënieve dhe të ngjarjeve, dhe gjithmonë ka qënë
kështu. Rritja e syrit, empatia e pavullnetshme, ndoshta e mprehur pas kaq
librash. Shprehja shtangëse e një të dashure të hershme: "Ti
turbullon ata që të duan dhe tërbon ata që të kanë inat...". Smira që
ka kaluar deri më tash nga trajtat më të përbindshme tek ato më foshnjaraket.
Trajtë e freskët: ftesa plot lajlelule nga revista e televizione – pasi iu
mbarohen të gjithë të pavdekshmit e modës dhe mediokrët. Përmasë mallkimi,
por aq i munxosuri mallkim, me
thonjëzat e domosdoshme, të mban lidhur fort pas Besimit dhe u jep një vlerë
gjithnjë e më të saktë qënieve, gjërave dhe vetes.
SHKRIMI. I lidhur me shumicën e
zgjidhjeve. Viti 1982, Tiranë, një alfabet i hartuar në fshehtësi të
plotë, që të mos m'i kuptonte kush letrat e dashurisë. E mbaja edhe në gjumë me
vete, i gatshëm ta haja, nëse rrezikoja të ma gjenin. Rilexova para pak kohësh
një nga ato letra dashurie shkruar me alfabetin tim. Më mori sërish e qeshura:
mes përpjekjeve për ta ruajtur sa më në fshehtësi dashurinë, kisha harruar që e
dashura nuk ma dinte ende alfabetin. Netëve radhisja shkronjat me mend
dhe i drejtohesha pa zë: „Mos vuaj, o yll, se ty do të ta mësoj
unë vetë shqipen e vërtetë”... Bukuresht, dimri i vitit 1993, në
konvikt: një zbërthim tejet poetik i shkronjave të shqipes (për shembull: J
– Lumi i ujitur nga dy të tashme, dy të ardhme, dy të shkuara. Heshtja e lotit,
e vajit, dhe lumturia e tyre). Pastaj tundimi fëminor për
të hartuar fjalë e fjali që mund të sjellin mbarësi, ose që mund të ndreqin
sadopak ecurinë e gjërave.
Bukuresht,
shtator 2018