"Mortët" - romani

Botoi Naimi, Tiranë 2020

“Mortët” – Synopsis

Familja e pasur Morti mbyllet befas në shtëpi, duke bindur qytetin se ka ikur përfundimisht jashtë shtetit. Arsyet e ikjes nuk dihen. Një jetë të paktën e çuditshme rrjedh e përzien kohërat e qëniet, mes mureve, gjatë vetëngujimit të Mortëve derisa ndahen (sërish?) nga kjo botë.

Një dëshmi për romanin “Mortët”

Romanin “Mortët” e përfundova në korrik të vitit 1988 në Pogradec. E pata shkruar shtatë herë me dorë dhe mora hua përmes tim eti një makinë shkrimi, të cilën e mësova në një gjendje mes ngazëllimit, kapitjes dhe ndërkryerjes. Ishte qysh atëhere një libër me njerëz që, nga etja e për të ruajtur pasurinë (alias çdo trajtë pushteti) dhe për t’u shpëtuar “me forcat e veta”, zhdukin çdo shprehi e gjurmë dashurie. Teksa shkrimtarët dhe lexuesit e kohës ishin mësuar vetëm me një letërsi që kërkon medoemos e për gjithçka një faj / fajtor, “Mortët” synonte thjesht një pasqyrim të mënyrave se si përmbushet fati. Mbyllja e stërgjatë e Shqipërisë ndaj pjesës tjetër të rruzullit kish çuar drejt mbylljes së njerëzve ndaj njëri-tjetrit dhe ndaj botës së parme, në një lloj jete ku shumica kishin huazuar pa e kuptuar “të folmen” plot kakofoni të sendeve.

Për arsye të njohura, “Mortët” nuk mund të botohej si libër më vete. Vëllimin me katër romane, titulluar “Bravat e vjetra”, e dorëzova në Sh. B. “Naim Frashëri”. Pas një pritjeje që më kujtonte shprehjen “Sëmundje e gjatë – vdekje e sigurtë”, më njoftuan se letra qe mbaruar. Isha zhvendosur tashmë në Bukuresht, nga ku i shkrova tim eti dhe e luta ta tërhiqte librin. Për çudi, vetëm romani “Mortët” mungonte. Një dorë e panjohur e pat shqyer nga tre të tjerët, por e dija se vetë romani ia mpinte lakminë apo edhe pafytyrësinë çdokujt tjetër, që të mund ta botonte pa emrin tim.

Ishte viti 1994 kur vendosa ta botoja vetë romanin, duke zgjedhur një përngjitje nga dy dorëshkrimet e fundit. Mbeti për mua një ngjarje e pazakontë, që më zhvendosi për disa javë në motet e artë të botimeve shqip të Mërgatës.

Pasi e kalova dorëshkrimin në kompjuter, nxora në letër një kopje të romanit, vendosa pikat e ë-ve dhe bishtat e ç-ve me dorë, kreva një ballinë, bëra 50 copë në xerox, i preva me gërshërë, hapa vrima me gozhdë e çekiç dhe qepa secilin libër me spango. Ballinat i ngjita me mastiç nga ai që përdorej për ndreqje këpucësh, pa nuhatur se asisoj po niste një udhëtim befasues për librat e mi.

Ua dërgova romanin disa miqve e të njohurve me postë. Në vitin 1996, Shtëpia Botuese „Dukagjini” e Pejës më kërkoi të drejtat dhe e nxori nga shtypi një vit më pas. “Mortët” u pritën jo sikur po dëshmonin qartë ca të vërteta tejet të hidhura, po sikur po sillnin ndonjë sihariq shekullor. Kjo nuk mjaftonte për mangësitë që dija se kishte. Hyrja e tyre në arenën e letrave shqipe uli në gjysmështizë jo pak flamuj, gjë që shpjegoi dëbimin e romanit në hijen e harresës së qëllimshme.

Pas disa rrufésh të shkurtra frymëzimi, - gjatë viteve 2005, 2011 dhe 2013, - për t’i rifalur trajtën dhe frymën e fillesave, kuptova se romani gati do të më rijepte një jetë tjetër, ndërsa unë jetës një tjetër roman në pranverën e vitit 2020. Përdora dorëshkrimin e parë.

Kishin kaluar vetëm tridhjetenjë vjet e ca, kur “Naimi”, me përkushtimin tashmë të mirënjohur, e botoi siç duhet.

Ardian-Christian Kyçyku

Bukuresht 2020

Fragmente

“Se duhet thënë: fëmijët hynë të parët mes gërmadhave, ndofta ngaqë nuk i njohin tmerret e kësaj bote dhe nuk kanë frikëra si tonat. Disa prej tyre dolën nga shtëpia me ca maska allçie të hollë nëpër duar. Pastaj i vunë maskat dhe nisën të luanin në oborr, me shpresën se do të na nxirrnin nga kllapia.

Kur ne e mblodhëm sadopak veten, fëmijët me maska qenë derdhur udhëve të qytetit, për të trembur a zbavitur njerëzinë.

- Dhëntë Zoti të mos kenë marrë ndonjë sëmundje e na fikin derën, - belbëzoi një peshkatar.

Më vonë, kur u bë lista e gjërave të shtëpisë, sipas një llogarie të përafërt, veç një pushke pa kondak, më tepër se gjysma e atyre maskave nuk u gjet”.

“E dyta gjë që më vuri thellë në mendime ishte pasqyra e madhe e korridorit. Nuk u besoje syve. Një saçmë, plumb ose majë thike, e kishte thyer në qendër, i kish hapur njëfarë syri prej foshnje, dhe të gjitha ciflat kishin të njëjtën trajtë, sikur shumëfishonin njëra-tjetrën. Nga pasqyrat e tjera kishin mbetur vetëm ca si grumbuj qelqi të shkrirë nga zjarri. Ndërsa pasqyra e korridorit, veç ciflave binjake, ishte gërvishtur nga pas me majë thike, ose gjilpëre. Shkronjat e fjalëve ishin të palexueshme dhe, gjer edhe po të përdorje lupën, bindeshe se janë qëndisma, jo fjalë... Ç’dorë mund t’i kish prerë copëzat asisoj – dhe ç’mendje i kish anuar në mënyrë të atillë, që të pasqyronin vetëm rreze ose fasha drite?! Çfarë përmbanin dhe si mund të shqipëroheshin qëndismat?! Ia vlente?! Nuk di kush e mori atë pasqyrë, por dukej e përvëluar për të parë pak dritë e për të folur me një shpirt të gjallë”.

“Sahati, mendoi. E jetonim çdo vit ditën kur do të vdisnim, por pa e ditur. Vallë, ç'kishim ndjerë e thënë e bërë në të kaluarën gjatë asaj dite?! Po sikur të ishte e sotmja?! Po sikur, me këtë dalje nga bota, me këtë ngujim shpëtimtar, të kishin dalë nga koha dhe të jetonin tashmë në një kohë jashtë asaj që përmbante pagabueshëm ditën e vdekjes së secilit?! I bekuar qoftë babai që na mërgoi këtu. Nëse e kishin shmangur ditën e vdekjes, nuk u mbetej veçse të gjenin përse duhej të jetonin pa fund”.

Romani "Mortët" onLine