Idera - nga "Ki$land - roman me fëmini"

"VIII

Pasi u stërvita shpirtërisht që t’i flisja, i shkrova nja dyqind letra që mund të quhen letra dashurie, ose, më saktë: letra pushteti të pamarrë. Qeshë përzjerë në një betejë të padëgjuar me letrën dhe bojën e shkrimit, aq sa shpesh i merrja heshtjet e Inës si hakmarrje, apo edhe si mallkime të letrës dhe bojës. Kur ndodhte të hyja në kinkalerinë e lagjes, (dhe kjo ndodhte përditë), shishkat e bojës më ngjanin me ca vezë që ngjethen e thonë lutjen e fundit pak para se ndonjë zëngjirur t’i pijë me fund. Zbulova me ëndje të veçantë se të shkruarit m’i rriste flokët me shpejtësi, ndonëse dyshimi për morra nuk më bezdiste. Për dashurinë mund të zija jo vetëm morra, por edhe plumba po të qe nevoja. Aq më tepër që flokët m’u rritën të verdhë, pak më të muzgët se të Inës. Letra e mbrame që i qëndisa ndrynte në rreshta vetë thelbin e frymëmarrjeve të mia. Pra: Fjalët janë shumë të dobëta për të shprehur atë që ndjej ndaj teje. Po të them vetëm TË DUA! Mendohu dhe vendos! Këtë letër e ndava mendjen ta mbaja me vete e të mos e përfshija në Thesar, ndonёse faktet e mёvonshme historike mё bindёn se nuk qe kopja e vetme. Mund të thuhet me plot gojën e plot bojën se ato fjalë nuk i kisha shkruar, por lindur. I kisha hartuar me durim burgaxhiu e murgu, me heshtje varri, me mall të vdekuri e gjení kaligrafësh nga ata të lashtësisë. Po t’i hidhje një sy kalimtar asaj letre të rëndomtë fletoreje aritmetike, mund të betoheshe se autori kish zgjedhur nga një album fluturash të rralla e të thara kockëzat e tyre, i pat prerë me gërshërëzë, i pat ngjitur me pështymëzë fëminie a gjak djali të përkorë dhe kish shkruar. Mbeta me bindjen se Ina do të kish rendur drejt dhomës sime e do të më qe hedhur në krahë thjesht edhe vetëm po ta shihte atë letër, pa lexuar fare ç’përmbante. Gjatë hartimit të letrave zbulova edhe thelbin e fjalës duarartë.

Kocka e parakrahut dhe të gjitha nyjet e dorës, bërrylit, krahut, më dhimbnin aq hidhur e pandryshueshëm, saqë u binda se kockat po shndërroheshin në argjend. Mundohesha të mos ia forcoja dorën fatit, përndryshe kalimi i kockave nga argjendi në ar do të më thinjte me dhembjet e mundshme. Mirpo gazmendi i pasurimit të kockave dhe togjet me kryevepra më ndihën të kuptoja se Ina nuk pat lëçitur asnjërën prej letrave të mia për arsyen e thjeshtë se unë nuk i kisha dërguar asnjërën. I mbaja fshehur dhe mund të thuhet se shkoja në shtëpi vetëm ngaqë në shtëpi ruaja letrat e dashurisë. Fillimisht i fshihja nën veshjet e mira (të rastit, siç quheshin) me të cilat prindërit shkonin në ndonjë dasmë, fejesë, varrim etj. Kur nuhatja se po avitej ndonjë rast, i merrja letrat dhe i rrasja nën teshat për matanë (lexo: varrim) që çdo çift i kohës i mbante gatitu në dollap, duke u lutur heshtas që t’i përdorte sa më vonë, ose, sipas rastit: duke i përdorur për ngjarje të tjera. Ca dasma të befta bënë që ta ndërroja vendin e thesarit. Për shpejtësinë time të të menduarit dhe për forcën e frikshme me të cilën përshkoja sendet, gjetja e një foleze letrash të arta ishte gati qesharake. Prandaj bustet e vegjël prej allçie lyer me varak të Leninit, Stalinit, Maos dhe Xhaxhi Enverit, por edhe dy nga vëllimet e panumurt të këtij të fundit, m’i ruajtën letrat me përkushtim kufitarësh, madje edhe debatikasish që ishin gati të bëheshin copeçikë për të mos dorëzuar traktet. I ndrynin në gji, në shpatulla, në vend të zorrkave, zemërzave etj, domethënë unë ua fusja nga poshtë lart, pasi ua krruaja gjithë allçinë e brendshme, sasinë kockore, të themi, ose nga lart, duke ua prerë kafkëzat me një sharrë hekuri dhe duke ua ngjitur kapakun e kokës me mastiç, dhe i lija vetëm në lëkurët e trasha ngjyrë bronzi e floriri të pluhurosur. Kur ua fusja nga poshtë, i ngjishja secilit nga një tapë, lyer mjeshtërisht me gëlqere e varak, që të mos ma dhisnin padashur, ose qëllimisht thesarin. Nuk iu dhimbte. Aq më pak mua. Veprave të Komandantit u shkulja brendinë, u lija vetëm kapakët, dhe mes tyre fusja një kuti llokumesh të mbushur dëng me letra. Llokmat e brendisë plot me luftë kundër revizionizmit e imperializmit, i digjja në banjë, pas mesnate, dhe tymin e zboja nga ballkoni, duke i fryrë si të ishte shtëllungë xhindesh, pa u trembur se mos ndonjë hafije ia njihte shijen dhe më vihej pas gjurmëve. Vetëm tymi i letrave të mia mund të mbante erë të dallueshme; pjesa tjetër e letrës së kësaj bote – jo. Kësisoj katër titanët e lartpërmendur nuk bënë vetëm llahtara që s’i kapërdin as truri i një të lajthituri nga dashuria, por dhanë një ndihmesë sado të vogël në mbarëvajtjen e dashurisë, ose çmendurisë sime. Me kalimin e kohës u detyrova të këmbeja një grusht pullash të jashtme me një bust tjetër Lenini dhe një çakmak me një bust Stalini. Pandijshëm i tubova bustet në dhomën time, i vendosa mirë në bibliotekë dhe në dollapin e rrobave, aq sa të afërmit gati po shihnin tek unë një komunist të përbetuar. Ku ta dinin ata se titanët qenë roje e jo idhuj?! Kur kinezët tradhtuan komunizmin e vërtetë, fqinji i katit te dytë erdhi befas për “t’u çmallur” dhe desh u përfytëm, se nuk doja t’ia jepja Maon e as ta shkërmoqja në sy të tij. Do ta thyej vetë, i thashë, dua t’ia marr shpirtin me këto duar, nesër të sjell pluhurin që do mbetet prej tij. Dhe fqinji nuk e zgjati, se tashmë kisha emër në fushën e politikës botërore dhe mund t’i dija më mirë ca gjëra me zarar. Thesarin që hoqa nga Maoja, ia futa jo krejt pa vështirësi Komandantit, kurse copat e Maos ia çova fqinjit. Ende s’ma merrte mendja se do të lektisej pas meje edhe muza e skulpturës. Se kur numuri i kufitarëve u bë i dyshimtë, u detyrova të gjej një limë hekuri dhe t’i bëj të gjithë stalinët dhe leninët enverë. S’mund të them se qe ndonjë punë e lodhshme. Komandanti qe plakur dhe mjaftonte të limoja ca mustaqe, të gërryeja ca si rrënjë flokësh, të zbusja ndonjë vetull të tipit sllav e Komandanti ishte gati, a thua se pat lindur Stalin a Lenin dhe tani vetëm sa kish hequr maskën. Bustet e tij i shpërndava nëpër shtëpi, por duke u kujdesur që askujt të mos i shkonte mendja se familja jonë po themelonte para kohe ndonjë muzé kushtuar atij. Ideja ishte: s’ngopemi dot me praninë e tij në gjirin tonë (e gjiri ynë vërtet duhej të kish pasur gjak nga më i shijshmi, se ai s’ngopej së thithuri as pasi ia mbathi nga kjo botë). Gjëra vërtet të çuditshme do të përjetoja më vonë falë atyre busteve.

(...) 

?XI

Pёr ca kohё, ai e mblodhi Kujtesёn [Ndonjёherё dyshonte se mos rrёnja e fjalёs kujtesё vjen nga kuja / e kujt?!] brenda Vilёs. Mbi portё mbante patkoin e njёrit prej kuajve tё pushkatuar dikur nё tё dalё tё varrezёs, kurse nёn patkua kish gdhendur emrin e Vilёs: Ina. Pak para se tё ndёrmerrte udhёtimin rreth botёs, pas ritakimit nё Durrёs me Arielёn, Ina u gjend e rrethuar nga një mori gropash ku fqinjë dhe hajna ardhacakë patën pandehur se prehen qypat me florinj të Teto Amerikës. Por kishin gjetur vetëm pjesë nga skeletet e dy të ndjerëve që pat nxjerrë Lumi i Madh nё vjeshtёn e ’52-shit, bartësit e unazave qё shtrenjtonin kaherё gishtat dhe varsen e qafёs sё Gined Enkelanёs. Dy goxha burra madje kishin hapur llaf në qytet se qënkëshin pasardhësit e drejtpërdrejtë të skeleteve, mirpo Lumi i Madh nuk pat nxjerrë asokohe veçse eshtrat e tri duarve të ndryshme, dhe i binte që trashëgimtarët të ishin (stër)nipër të së rënës me dorë. Duke qeshur me qurra, si i thonë, cubat e tjerë kishin përvehtësuar eshtrat për hajmalí, por edhe që të mos zbulohej se patën rrëmuar dheun, duke prishur njëherazi krejt pllajën me trëndafila e me gushkuqё. E gropat kishin mbetur, sepse ai që s’gjen gjë diku, e le gropën hapur. Rrёzё njёrёs prej tyre, njё dorё me mish a pa mish, kish shkruar me laps kopjativ: “Kёtu e ke shpinё, mor...”. Dhe Ginedi gjeti vetëm gropat ku kishte shpinё dhe mbolli në to nga e para mollë, pjeshka, ftonj, dy arra të njoma dhe një paralele nga ato ku mund të zgjatesh duke ndenjur varur.

- Kur të plaken arrat, do m’i gjeni qypat, - tha, duke ditur se arrat nuk do të plakeshin kurrë. Synonte të bënte dy varka fatsjellëse me trungjet e tyre, kuptohet: nëse dashuria do ta linte gjallë.

Si pёr t’ia prishur urёn qё shkonte jashtё shtetit, nga terri i emrave tё ndёrkallur u mishëruan ca mendimtarё qё këmbëngulën se INA qёnkej ndërtuar pa lejë mbi qëndrën e një qyteze të lashtë, pikërisht mbi tempullin e Enkelanës, aty ku njerëzia i faleshin Hyut dhe ia dhuronin eshtrat dheut. Po s’u binde, iu kanosën, do tё të hedhim nё gjyq nё Hagё, ose do sjellim UNESCO-n. Mos, more, qe nevrikosur ai. Le të vijë Haga dhe UNESCO-ja e, në vend të tempullit e kockave, do më gjejnë mua. Ua shpjegoj unë pastaj si është muhabeti dhe ka rrezik t’u dëbojnë nga mёmёdheu, se keni kaq vjet që mё hani munё, duke pandehur se po hani shpretkën e Prometeut. Dhe priti të binte mbrëmja e të varej majë paraleles për të kthjelluar trutë, gjuhën, kahun nga duhej t’ia mbante, se jashtёshteti, ose pjesa tjetёr e burgut, siç e pat pagёzuar, dukej i paskaj dhe ai ndihej qyqar dhe i pangushёlluar, si gjatё njё dashurie pa pёrgjigje. Aty nuhati se Loja e Kohës mbështetej në lojën e Kujtesës dhe përdorte si ndërmjetës jo tjetërkënd, por vëllanë e tij Hiçin. E paskësh grirë malli për paralelen. Kёtё paralele tё vini nё Muzeun e Gjuhёs dhe Letёrsisё Shqipe, kur tё vijё koha. Se majё saj u ngjiz ёmbёlsia dhe paqja dhe shqetёsimi plot mençuri i aq femrave, por edhe i imi. Kёtu vendosa ta nxjerr gjuhёn jashtё pёr ca kohё, tё çlodhet e tё marrё ca ajёr global. Ishte viti kur prindёrit ia nxorёn nё pension para kohe, sikur tё ishin robtuar njё jetё nё vend tё tjetёrkujt, duke iu dhënë aq kacidhe sa për të mbajtur borxhet dhe turpin e pavullnetshëm gjallë, dhe ai i nisi jashtё kufijve, tё çlodheshin e ta tëharrnin sadopak atё fyerje. Kthehuni kur verdhushka e fundit e sigjyshit tё parё tё jetё thyer mё dysh, iu tha. Por s’ia preu mendja se babёzia e njerёzve kish humbur krejt vёshtrimin. Fqinji tiranas i katit tё pestё, ai qё e pat njoftuar dikur se “ёshtë bërë nami sonte në takim me prindër. [Ajo] është ankuar për disa çuna që e gjëmojnë” e lajmoi se ca tё paftyrё u kishin vjedhur apartamentin. Nuk dihej cilёt ishin tё pafytyrët, ndonёse fakti qё s’kishin fytyra dёshmonte se dikush i kishte parё. E atij nuk i dhembёn rrobat, orenditё, vogёlimat qё i patёn ndenjur pranё gjatё heshtjes vrastare tё Inёs; nuk i dhembёn perdet, susta, dysheku e nuk-e-di-çfarё, – sepse qe kujdesur ta merrte qivurin me vete nё Enkelanё, – por iu prish gjaku qё ata cipëplasurit nuk kishin falur bustet. Bustet ku bёnin roje letrat e tij tё dashurisё. Pёr njё grimё gati doli binarësh e desh mori udhёt duke pallur si tellalli: Ble buste tё Leninit, Enverit, Stalinit, Marksit, Engelsit e Maos, pagoj nё vend, me gjela nё dorё! Shitmini tё gjithё bustet, pёrndryshe do tё detyrohem t’ju ve minat… Foli nё telefon me prindёrit pёr t’i pyetur se mos mbanin mend sa buste kishin pasur nё shtёpi. Nja trembëdhjetё, i tha e ёma. Yt atё nisi t’i hidhte nga ballkoni, por unё e ndalova. Kisha frikё mos vriste njeri dhe… Vriste – nuk vriste, thirri ai me vete, pó ai fund i priste letrat e mia. Por as nё ёndёrr s’do ta kish besuar mjeshtёrinё me tё cilёn Koha zvogёlonte botёn dhe demaskonte lidhjet e padukshme qё luanin hijshёm me shpirtrat. Hollёsitё do t’i mёsonte pas kthimit nga jashtё. I ati kish flakur njё bust tё Enverit nga ballkoni, drejt e nё bahçen e shtёpisё pёrdhese tё anёs sё djathtё. Siç na flake ti, tё flak edhe unё, mor pusht, kish thёnё. Goca e vogёl e fqinjit e kish gjetur bustin mes manave tё tokёs, e kish fshirё dhe qe dyndur nё hashef duke britur Xhaxhi Enveri nuk ka vdekur, xhaxhi Enveri mbiu nё bahçe! Prindёrit e kishin kёqyrur me ca sy allçie. Flake, moj, zgjebsin, kish ulёrirё babi, flake se, ku del ky, as bari s’mbin. Pat synuar të na vdiste urie, se edhe kërkonte edhe të hanim bar e të mos shkelnim parimet, edhe shfaroste barin duke shkelur ku t’ia zinte thundra prej xhahili. Prandaj e kishin mbjellё Legjendarin nё bahçen e komshiut me tё cilin nuk flisnin qysh nga ndarja me Kinёn, se hedhja e njё busti na e lehtёsonte jetёn tё gjithёve. Fqinji tjetёr qe disi mё i shpёrfillur nga pesha e metaforave dhe kish pandehur se mos toka niste i pillte Enverё. E kish shkulur bimёn e nëmur nga toka dhe ia kish hedhur pёr sevap fqinjit majtas. Enverit me sa duket i paskёshin pёlqyer kёto flatrime nga njё tokё nё tjetrёn dhe e kish mbajtur frymёn nё oborrin e çerdhes, nga ku xhaja qё bёnte roje e kish bёrё kosh mu nё mes tё oborrit tё fillores, ku Ginedi qe dashuruar me Inёn. Enveri qe bёrё thёrrime nёn parrullёn Kursim, kursim, nё çdo gjë dhe vazhdimisht. Njё nga ata komunistё qё rrojnё mё gjatё se krokodilёt, - ndofta falё pёrbёrjes sё lotёve, - kish dalё nga vila përballë dhe kish mbledhur me nderim copёrat e Komandantit. Mes tyre, rrasur thellë nё bythё, i kishin zёnё sytё ca fletushka. Kish lexuar tё parёn dhe i qe bёrё mishi kokёrr:

- Fjalët janë shumë të dobëta për të shprehur atë që ndjej ndaj teje. Po të them vetëm TË DUA! Mendohu dhe vendos!

I qenё thëngjillur kokёrdhokёt nga brenda, se nuk i pat besuar kurrё thashethemet rreth Komandantit. Por fletushkat e tjera, hartuar si traktet, e bindёn dhe e detyruan t’i digjte fshehurazi, nё bodrumin e vilёs, qё figura e Komandantit tё mos pёrbaltej mё tej. Mezi pres ta gdhijmё bashkё, digjeshin ethet e Komandantit. S’ka natё qё mos ёndёrroj se si puthemi, si shijoj buzёt e tua tё mrekullueshme, si ledhatoj flokёt e tu tё mёndafshtё, gjinjtё e tu, vithet e dashura, si zhvishemi tё dy nё dhomёn e ngrohtё dhe ti mё thua me zёrin tёnd tё ёmbёl Puthmё, dhe unё tё pёrgjigjem Puthmё dhe puthemi nё pёrjetёsi. Si flokё nga mёndafshi i ferrit u bёnё shkrumb epshet e ndaluara tё Komandantit. Kurse dёshirat e Maos kaptuan qytete e katunde dhe u ndalёn tё mbushnin me morrnica fqinjin zemёrbutё tё Enkelanёs, atё qё Ginedi e pat pagezuar zoti Merre Me Mend, ose Muzi i Habisë. Ky nuk e theu bustin, se e kish blerё nёn dorё, pёr hir tё sqimës qё kishte ndaj kulturёs dhe qytetёrimit kinez, por ia gjeti tapёn e lyer me varak, ia hoqi, dhe nga vёra e kapsitur e Maos rrodhёn fjali marramendёse, qё as djemtё gjuhёmprehur nga zgjatja e dlirёsisё nuk i sajonin dot. Ti je shpirti im femёr, i shkruante shoku Mao. Je lindur pёr mua dhe do tё jesh e imja nё pёrjetёsi. S’ka bir nёne tё na ndajё. Thuamë: a nuk ёndёrron edhe ti njё fёmijё, qё tё na ngjajё tё dyve, tё ketё bukurinё tёnde dhe fatin dhe shqipen time? Kurrkush s’e kish ditur qё shoku Mao u krenokej pёr shqipen e tij. Asgjё s’mund ta qetёsonte Merre Me Mendin qё ish trajtuar çnjerёzisht si femёr dhe qё ftohej aq lapёrdhisht tё bёnte njё kinezo-shqiptar me shokun Mao. Kish rendur i rrёnqethur nё Pazarin e Vjetёr dhe kish kёrkuar tё blinte buste, se ashtu qe njё punё, dhe fati e kish ndihmuar tё gjente tek njё fshatar dy buste të Komandantit dhe tre tё shokut Mao. Tapat paskёshin fshehur thesare krejt tё papёrfytyrueshёm. Maot kishin hequr dorё nga traktet me fjalё tё ndyra, kurse bytha e Komandantit kish vjellё vrer pa tё drejtё.

- Ti dhe vetёm ti, mor shkёrdhatё, je fajtori pёr tё gjitha! i shkruante Komandanti, dhe dukej tё kish qёnё i tёrbuar e plot maraz, sepse shkrimi s’ngjante fare me atё tё shokut Mao. Ti i bёre gjёmёn kёtij vendi e dhashtё Zoti tё pёrcёllohesh e tё bёsh gozhda nё ferr nё vend tё gjithё shqiptarёve!

Merre Me Mendit i kish rёnё tё fikёt, se nё gjashёdhjetё vjet s’kish sharё njё herё nga nёna, s’kish vrarё njё mizё, s’kish pёgёrur njё gardh. Kur erdhi nё vete, vёshtrimi qё zakonisht ishte prej lёneshe, u kthye nё kёqyrje luaneshe, por prapё nuk i kapёrceu dot kufijtё e gjinisё. Gined Enkelana e kish lutur me tё qeshur qё tё blinte nё emёr tё tij, merre me mend, tё gjithё bustet qё qarkullonin nё qytet e nё rrethina, merre me mend, mirpo traktet qenё mbaruar, merre me mend. Kopёshti i Merre Me Mendit qe bёrё si oborri i njё punishteje bustesh, merre me mend, dhe nuk nxinte mё. Do t’i shndёrrojmё nё xhuxhmaxhuxhё nga ata tё Borёbardhёs dhe do t’i shesim, Merre Me Mend, ose do t’i mbushim me trakte dhe do t’ua bëjmё dhuratё personaliteteve tё kohёs, kish qeshur Ginedi. Mos u tut, byrazer, se kemi ne idera sa ata s’kanё jetё pёr t’i vёnё nё jetё". (...)

Fragment nga: Ardian-Christian Kyçyku, Ki$land - roman me fëmini, Librarium Haemus, Tiranë-Bukuresht, 2014. Shkruar në janar 1992 dhe riparë në gusht-tetor 2007 në Bukuresht. Ballina: KÜdesign