Plaku erdhi sërish buzë Detit të
Zi për të blerë një sy. Por edhe për të kaluar një muaj tjetër mjalti.
Zakonisht kthehej në Perëndim me një muaj mjalti më shumë dhe me të njëjtin
numur sysh. Pesë vjet e gjysmë më parë, tek vërente i trembur se si gjysma e
gjërave që mund të shihte kish nisur të gjysmohej, vendosi të këshillohej me
një falltare aziatike. Kish edhe ai të drejtën të shihte si dukej dynjaja dhe
qëniet që e popullonin para se të jepte shpirt. Falltarja i hulumtoi yjet dhe
satelitët, guriçkat qiellore dhe shtjellat e pluhurit, i lëçiti runat, ra në
kllapi largpamëse, u fjalos gjëregjatë me ca shpirtra, i shkoqiti letrat e Tarot-it,
dhe ia tha troç: Atje ku t’u fik, po atje
duhet ta blesh. Plakut i qe fikur syri i djathtë në vendlindje, papritmas,
në gjumë, dhe pat ngelur i çmeritur nga pamëshira e fatit. Plaku nuk e pat
humbur syrin as gjatë Luftës Botërore, kur rreziku që ta humbje njërin, apo
edhe të dy sytë, ishte dy herë më i madh se rreziku që të humbje kokën. I vinte
rëndë të blinte një sy të majtë në vendlindje, ndoshta ngaqë përbuzte mënyrën
se si e shihnin të vetët botën. Për më tepër tani kur vendet ishin në bashkim e
sipër dhe ai mund ta blinte syrin në një hapësirë pakrahasimisht më të gjerë,
ishte pakashumë njëlloj sikur ta blije atje ku të qe fikur. Pat marrë vesh
asokohe se kafshëve të Ballkanit u qe
dhënë leja të ngjëronin ca botë të lirë me vështrim, dhe pat arritur në
përfundimin se sytë e kafshëruar nga pamundësitë janë më të gjallë, më të qëndrueshëm,
sepse kanë parë shumë në burgimin e
tyre.
Pensioni i dilte e i tepronte Plakut që të blinte nga barbarët gjer edhe syrin e ndonjërit prej zotave të tyre. Mund t’u falte, në këmbim, ose si bonus, nëse shtrohej nevoja, syrin e vet të shuar, bashkë me një nga ato kutiza qelqi ku prehen mbetjet e shenjtëve, në varësi të shitësit, që të vendosej në ndonjërin prej muzeumeve a mejhaneve të çartura që hapeshin këtejpari çdo muaj. Mbi kutizën prej qelqi mund të gdhendej fjalia „Sy perëndimor - sheh atë që s’ta pret mendja”.
Si zakonisht gjatë dhjetë
behareve të mbramë, kur shpinte kockat anës detit dhe i freskonte falë masorëve
të verbër, Plakun e priste në aeroport Samy, gjysma më e shijshme e muajit të
mjaltit. Samy sapo kish mbushur tridhjetë pranvera të nxehta dhe qe bërë edhe
më epshndjellëse dhe fëminore pas kalimit nga emri fshatarak i lindjes në
ndërplanetarin Samanta, shkurt Samy.
Ia kalonin mjaft këndshëm sëbashku, ndonëse Samy kishte një dashnor në ushtri,
ose në hapsanë, teksa Plaku nuk pat rënë në dashuri ç’prej nja gjysmë shekulli.
Gruaja e Plakut nuk kish ndryshuar fare gjatë asaj kohe dhe as nuk qe gremisur matanë. Ishte një kujtesë vrastare dhe
gjitharë që peshonte sa dy lopë shtatzëna, dërdëlliste kur s’e dëgjonte kush
dhe bëhej varr kur duhej ulërirë me sa kishe në kokë. Më saktë: sikur rronte për
të shijuar varrimin e Plakut. Nga ana tjetër, Plaku s’para kish pasur kohë t’ia
ndjente mungesën e dashurisë përgjatë një jete ku të jesh i dashur për dikë shpesh nënkuptonte të ishe krejt i parëndësishëm.
Samy e priti në doganën e
aeroportit, vigjilente si ndonjë korb, se Plakushi tani shihte më dobët dhe
rrezikohej të binte në kthetrat e ndonjë nimfomaneje, ndonëse, në rastin e tij,
po ta gjykojë për nga fytyra, për nga eshtrat dhe magjia që shpërndante,
nimfomania më e thekur mbetej skleroza, për të mos thënë Mortja.
Samy rrinte mbështetur tek gardhi
i ndryshkur që ndante Ballkanin nga qiejt, duke mbajtur mes gjinjve, njëlloj
sikur t’i qe harlisur nga rrënjët e sisëve, një tufëzë trëndafilësh të kuq si
gjaku i rinisë, si ai gjak që nuk merret as me çikërrima e as me thelbe. Për
një grimë, Plaku pati përshtypjes se gjoksi i Samy-t qe hedhur në erë nga
malli, ose kish nisur të villte ca flakë në trajtë lulesh.
- Oh, my soul, my life! - bërtiti
Samy duke shpërthyer në lotët e saj të përhershëm. Mua shkatërruar malli ty,
Plakush im. Zot di si mbijetuar…
Ishte magjepsëse, si gjatë
mbrëmjes së hershme kur Plaku qe ulur të pinte një whisky pas masazhit, në
barin e hotelit, dhe ajo e pat këqyrur si ndonjë qenushkë e trishtme, me syçkat
e thithet e përlotur në mënyrë të atillë, sa mund të betoheshe se mbarë
tranzicioni vajtonte veten përmes tyre. Pat qënë dashuri me treçerek shikimi,
sepse Plakut i qe fikur syri i majtë, – ndonëse kjo s’para binte në sy, – dhe
të dy bashkë, duke llogaritur edhe ndikimin e lotëve të saj, mezi sajonin dy sy
të plotë.
Natën e parë të ritakimit bënë
dashuri si marrokët. Plaku ishte një hudhër e vërtetë: kokën të bardhë, bishtin
të gjelbër. Samy dukej të qe varfëruar ndjeshëm gjatë kësaj periudhe, sepse klithmat e saj qenë pasuruar e stërholluar.
Plaku ishte gjithmonë i ngjethur nga ndjesia se, në fakt, nuk e shtynte bishtin
e hudhrës brenda seksit përvëlues të Samy-t, por në gojën e një truri poliglot
dhe stereo, i cili, i çarvalitur dhe pa shpresë, niste ulërinte në gjuhë të
panjohura. E kur Plaku lëshonte në luftë gjuhën e vet, Samy-n dhe trurin që
mbante poshtë barkut i kaplonte lemza, një lemzë që i harronte të gjitha
gjuhët,
Nën çarçaf, në dritëzën e tre
syve të dashurisë, Samy i dha zemër duke theksuar se kësaj here, kësaj vere, do
ta gjejnë medoemos syrin e humbur. Pat biseduar ajo me dikë, pat shkulur një
premtim. Se kohët kishin ndryshuar dhe këta shkërdhatat e Ballkanit qenë
ftilluar. Ca vite më parë nxirrnin në shitje për dy aspra të gjitha veshkat,
bolet, ose llokma befasuese stomaku, mushkërish, mëlçish, shpretkash, rripa
damarësh, kocka e aorta, kurse tani u patën rënë erë çmimeve të vërteta dhe
suleshin të prishnin tregun. Po Plakushi të rrinte i qetë, se kësaj here nuk do
të kthehej mbrapsht përveçse me të dy sytë në ballë. Me sytë krejt siç qe
pjellë, sa as ai vetë s’do të dallonte dot se cilin sy e kish të lindur e cilin
të blerë. Samy ëndërronte të mbetej me barrë me Plakun, t’i falte një vogëlush
bukurosh e me një okë tru, një djalë dy a tri a pesë gjuhësh, ti dëgjon mua, zemra im, – dhe, veç të
tjerash, babai i ardhshëm, kish të drejtën ta shihte birin të plotë. E po ta këqyrje
ngjarjen me realizëm, një sy, bashkë me operacionin, nuk kushtonin as sa
ç’shpenzonin ata gjatë gjysmës së muajit të mjaltit nëpër restorante, dyqane
veshjesh, stolish etj. Me një thërrime fati, duke flakur tej keqardhjen që nuk
e kishin zgjidhur atë punë vite më parë, kur çmimet ishin më njerëzore, Plaku
do të kthehej në vendlindje me një muaj mjalti e gjysmë.
Patën hequr dorë beharin e shkuar
nga blerja e ndonjë syri prej qelqi a prej deleje. Syri prej qelqi mund të
luante një rol të mbrapshtë në dashurinë e Plakut, duke ia rritur rrezikshëm
kthjelltësinë dhe paanësinë. Një sy prej qelqi cënonte baraspeshën që lypte një
dashuri e marrë, teksa për një sy deleje, dhije a barngrënësi tjetër, as që
ndihej nevoja. Plaku qe i bindur se ato që thoje vareshin ndjeshëm nga ato që
shihje e ndruhej se mos, pas shartimit me sy deleje, e kapnin blegërimat.
Mëngjesin e parë të këtij muaji mjalti, pasi pinë kafenë dhe
lëngun e frutave në ballkon, Plaku tha të shkonin në Pazar dhe të blinin sa më
shumë petulla me reçel. Po ia merrte frymën nepsi. Në vendin e tij, përveç
grave, edhe petullat dukeshin si dorashka mamísh, ose si copa pelteje të
ndenjur. Samy mezi priste të mos e kundërshtonte për asgjë, u kreh, u lye me të
gjitha, u spërkat me parfum, veshi fustanin e ri ngjyrë trëndafili, dhe zbritën
në Pazar. Aroma e petullave i trullosi. Zëra të ngjirur, ende në zhgjëndërr, i
ftonin në tri a katër gjuhë ndërkombëtare që të bënin një shëtitje rreth qytezave
të lashta bregdetare, mes rrënojash romake, gurësh mesjetarë, varresh plot
mbishkrime e shënja të papërkthyeshme, me llandonin
më të këndshëm në Evropë, të udhëhequr plot romantizëm nga kuajt (emrat e
kuajve).
- Jo keq një shëtitje, - tha
Plaku. Unë mall shëtitje llandon.
Samy nuk u përgjigj.
Plaku u kthye drejt saj dhe
vërtikthi ndjeu t’i hipte ajo nxehtësia e helmët dhe kutërbuese e xhelozisë. Samy
kundronte kuajt. Në fakt: i përpinte me sy. Me dy a më shumë sy. Mbante
pjatëzën me petulla në duar, e ngurosur, dhe nuk e shqiste dot vështrimin nga
kuajt. Domethënë: nga falluset e kuajve.
- Çfarë parë shpirtka?
E meqë e dinte gjuhën e Samy-t
disi më mirë se një kalë, e meqë Samy dinte si t’i jepte shpjegime në po atë ndërgjuhë të mangët e gudulisëse, – se
Plaku vetëm në atë gjuhë pranonte shpjegime e sqarime, pa u bërë dyshues, –
Samy e puthi në faqe dhe ia platiti frymëzimin prej gagaçi që s’ndalet pa i
thënë të gjitha, duke i pëshpëritur:
- Unë dhemb shpirt për kuaj,
honey. Samy dashuri shumë kuaj, qena, trëndafila.
Plaku u qetësua njëfarësoj.
Gjymtyrët e kuajve ishin në përgjithësi drobitëse për nga madhësia, por këtë
vit sikur qenë rritur e trashur si për të mos lënë vend as për një gisht
mëshirë ndaj meshkujve njerëz. Mbase qenë dyfishuar nga varfëria. Kuajt qenë
dobësuar mjaft, qenë ligur, e mbase dobësimi ishte një mënyrë e fshehtë për të
rritur penisin.
Rodhi një ditë e paharrueshme për
Samy-n dhe Plakun. Kishin bërë plazh krejt lakuriq mbi rërën e nxehtë, duke
pirë birrë akull dhe duke u lazdruar në ujë me peshqit që rrinin sa më larg
sipërfaqes për shkak të sgalemëve e sorrave të çartura nga uria. Kishin marrë
një ngjyrë bronzi që të kujtonte pashmangshëm përjetësinë, ose të paktën
jetëgjatësinë, dhe vetëm pasdreke Samy-n e peshkoi dhunshëm, me sa duket, nga
larg, mallkimi i mikut të vet ushtar a burgaxhi, sepse i erdhën zakonet. U
ngashërye plot maraz. Pastaj u shkreh në vaj sikur t’i kish vdekur ndonjë sy.
Plaku rropatej ta qetësonte dhe të sillte ndërmend se në ç’vit qe nisur ushtar,
ose burgaxhi, miku i saj vendas. Plaku nuk e dinte sa mund të zgjaste një
ushtri, po të mos shartohej me ca burg, në këto troje. Nuk dinte kaherë
hollësira rreth ushtrisë, ndonëse pat bërë një nga më të çuditshmet ushtri të
kohës. Patën qënë muajt e fundit të Luftës së Dytë Botërore. Në përputhje me
një dekret të fshehtë, qenë rekrutuar nja nëntëdhjetë djelmosha ende buzëqumësht
nga zona ndërkufitare ku banonte Plaku dhe qenë dërguar në vijën e frontit. Por
jo në atë frontin për ku marshoje në mish, eshtra e idealizëm e nga ku
ktheheshe vetëm pa frymë, i mbështjellë me flamur, që të dëgjoje me veshët e
mortit ca fjalime të mërzitshme, ca të shtëna, ca gogësima topash, dhe të mbaje
ca medalje të ftohta në gjoksin më të ftohtë se medaljet. Kjo: në rastin kur
nuk t’i qëronin kockat shpendët grabitqarë apo hienat, ose kur nuk sosje në
ndonjë gropë të përbashkët dhe s’dije medaljet e kujt do të mbaje po të të
gjenin. Por nuk pat qënë as fronti ku lije kockat në emër të ca ideve madhore.
Jo. Legjioni i Plakut kishte një mision krejt të veçantë. Prisnin në breg të frontit derisa një zë i
trashë, njëlloj sikur po luante rolin e Otellos, u jepte urdhër të merrnin
filan uniformë e të shkatërronin armikun. Kishin mbi katër lloje uniformash dhe
duhej të bënin pluhur e hi të paktën tre grupe armiqsh për vdekje. Njëra nga
uniformat ishte e armiqve të sotëm. Tjetra ishte e aleatëve të sotëm. E treta
ishte e ca armiqve apo aleatëve të mundshëm. Kurse të tjerat ishin uniforma të
qethura zero, pa shënja, pa grada, pa ngjyra që mund të përshkruhen, ndofta e
ca ushtrive që ende nuk qenë themeluar. Asisoj pat ndihmuar Plaku që kufijtë
dhe lavdia e luftës të viheshin në vendin e duhur.
- Samy mërzitur? - pyeti Plaku.
- Jo, zemra, - u gjegj ajo. Samy
nervoze për shkak zakone, por më shumë për shkak syri yt.
Qe trishtuar, gati të humbte
shpresat, se ndërmjetësi i syve, ai që i pat premtuar ta ndihmonte në blerjen e
syrit, nuk po jepte asnjë shënjë jete. Nëse ai nuk bëhej i gjallë deri në
mbrëmje, Samy do t’i shkonte në zyrë dhe do t’ia shkulte gjer edhe nga balli
atë sy aq të çmuar.
Dikur Plaku ia doli mbanë ta
qetësonte. E ftoi me gjestet e një kalorësi në shëtitjen rreth qytezës ku po
kalonin muajin e mjaltit, me llandonin më
romantik të Evropës, – karrocieri ngulmonte se mbretëresha e mbretër të
pakurorëzuar qenë endur me të drejt kulmeve të lumturisë, – kurse më vonë, nëse
premtuesi i syrit dilte i pacipë, Samy le të shkonte ta gjente dhe të kthehej
në krahet e Plakut me syrin gati. Po ta merrje punën shtruar, robi s’kish pse
t’i mashtronte, sepse nuk bëhej fjalë për ndonjërin nga sytë e vet dhe, për më
tepër, ai sy nuk po dhurohej, por po blihej me valutë në dorë. E shuma nuk qe
krejt për t’u hedhur në plehëra, apo jo? Veç të hollave, Plaku dhe Samy falnin
syrin e fikur të Plakut, që të vendosej në ndonjë muzeum, ose qëndër tjetër
kulture, në një kutizë të punuar me dorë, me mbishkrimin „Sy perëndimi – dhuruar me gjith shpirt”.
Samy e puthi gjatë në buzë.
Zgjodhën njërin nga llandonët më të hijshëm në Evropë, – me stol të veshur në
mëndafsh të trashë, vishnjë, me një fener të ndezur dhe shtizë për flamuj – të
dehur lehtas nga era e urinës mbi barin e tharë, dhe u nisën të çmalleshin me
qytezat buzë Detit të Zi, me hapësirat që ndrynin aq kujtime të shenjtë për ta,
aq vargje të pashkruar, të cilët as heshtja, as gjuhët amtare të secilit e as
zbrazëtitë e errëta të gjuhës së përbashkët nuk patën mundur t’i prishnin.
Karrocieri ishte një jevg i
moshuar, rruar si dhëndërr, lyer me kolonjë të lirë, i pastër e plot humor. Nuk
dukej mjellmofil. Në rini pat gërvishtur në krahun e djathtë një sirenë, e cila
tani, falë vyshkjes së lëkurës, ngjante me një shtrigë në çitjane. Çonte një
jetë mëse të thjeshtë: kur nuk shëtiste mysafirë me llandon, bëhej xurxull,
shtonte shpurën e fëmijëve, ose frynte tollumbace shumëngjyrëshe, të cilat i
shisnin nëpër parqe nipërit, mbesat dhe të gjithë stër-et që pasonin. I
pëlqente jashtë mase të frynte tollumbace shumëngjyrëshe; e përjetonte atë zeje
si një varg rrëfimesh që lehtësonin shpirtin.
Plaku filloi të merrej vesh për
mrekulli me karrocierin, – Rumb e kishte nofkën, – dhe s’mund të hiqte dorë nga
një bisedë më e shtruar me të. Një muhabet i nisur në llandon, vijuar në ndonjë
pijetore, në atë hapësirë ndërkombëtare e frymëzuese ku analfabetët vllazërohen
shpejt me mosnjohësit e gjuhëve të huaja. Samy buzëqeshte gjithnjë e më me zor.
Plaku donte ta njihte edhe më mirë
jetën e mjeranëve të këtushëm, por edhe
jetën e kuajve e madje edhe të
karrocierëve. Rumbi i tha se hamshori që po i shëtiste quhej Isaf. Emri rridhte nga turqishtja dhe
kish kuptimin mjaft, boll më, ose inaf, si i thoshin inglizët. Ishte më i hijshmi, më i forti dhe më gjakpastri hamshor
i këtyre trevave, prandaj Rumbi e kish pagëzuar Inaf, që të mos binte mësysh.
Më tej s’kish ku të shkonte raca e kuajve. Nuk qe pjellë akoma pela që mund të
lindte një hamshor më të fisëm, më bukurosh, e që t’i donte njerëzit,
pavarësisht nga mosha e gjuha, më fort se Inafi (alias Isafi).
Është bërë synet Isafi, pyeti
Plaku dikur. A, jo, qeshi Rumbi, është mendimtar i lirë.
Qe ulur mbrëmja dhe Samy nuk pati
më durim. I luti ta përcillnin deri tek cepi lindor i qytezës, e puthi Plakun,
e përshëndeti me dorë dhe iku pas syrit të majtë. Nuk qe nevoja ta shoqëronte
kush. Dashura ime problem shëndet, e
sqaroi Plaku Rumbin. Problem grua. Me
një nënqeshje që synonte të dukej prej xhindi, Rumbi ia ktheu: ne të gjithë problem grua, zotni e nderuar.
Pasi aroma e Samy-t u tret në
terr, nata u shndërrua në njëfarë rrote e dehur e fatit dhe e moshave, sepse
plakushët vendosën të thanin nga një shishe të madhe me xhin dhe të enden tërë
natën, madje tërë jetën e mbetur, po të shtrohej çështja, deri në skaj të
vështrimeve, po të shtrohej nevoja. Isaf-i bënte ballë, jo më kot ishte më i
fismi hamshor i lindur ndonjëherë në mbarë Evropën. Dhe u endën plakushët duke
gëlltitur gllënjka xhini derisa u bënë për të kushedisatën herë dëshmitarë të
mrekullisë së shumimit të shisheve, dhe folën e kënduan e qanë në të gjitha
gjuhët e njerëzve, përfshi gjuhën e kuajve, dhe askush nuk kuptoi se si Plaku
arriti të soste në dhomën e muajit të mjaltit, por as që pyeti njeri për të.
Kur rrezet ia gërvishtën qepallën e të vetmit sy me të cilin mund të
mrekullohej sadopak nga lindja e diellit mbi Detin e Zi, Plaku ndjeu se s’kish
fuqi as të villte, krejt siç i ndodhte kaherë në front, kur një urdhër i ri i
detyronte ta ndërronin njërën uniformë fill pasi kishin mbajtur në trup hasmen e saj. Filloi të numuronte me zë,
ndoshta duke dëshiruar të kthente gjumin, ose zgjimin mbrapsht, e kur Samy hyri
në dhomën e dashurisë së tyre – ose: në qelinë e padukshme të maktheve të tij –
Plaku e ndërpreu i trembur numurimin, që të dëgjonte lajmet e Samy-t. U zgjidh
ajo punë, i dashur, përsëriste një zë i ëmbël, që ia dinte gjuhën amtare pa
gabime. Zgjohu dhe gëzohu, ke tashmë dy sy; po kaloja në rrugë, kur më ndali
një i panjohur zemërgjerë, një ballkanas nga tanët, nga kështu, moj shpirtkë,
më pyeti, një sy kërkoj, iu gjegja, paguaj cash,
jap edhe një sy të jashtëm si bonus, një sy-y-y, u habit ai, po merre, urdhëro,
pafsh me shëndet, dhe e shkuli sa hap e mbyll sytë njërin sy, urdhëro, më tha,
ta gëzosh, mua s’më hyn më në punë, më ka ardhur në majë të hundës të shoh se
si bukuria po bjerret sa hap e mbyll sytë, më vjen ndoht të shihem përditë syndërsy
me absurdin që pshurret mbi ne, jam stërngopur me sa hap e mbyll sytë me të dy sytë, merre, pafsh me shëndet, ka
njerëz të moshuar që vijnë nga ana e anës gjer këtu, ndonjëherë vetëm për një
sy, ata kanë shumë më tepër nevojë se unë, urdhëro! Dhe iku. Kulmi është se më
ka dhënë pikërisht syrin e majtë, i dashur. E shikon: zemërgjerësia e vërtetë
asnjëherë nuk gabon sy… E kur Plaku kuptonte se s’kish pse ta pyeste më në kish
marrë sy të djathtë a të majtë, nja tre kilometra larg kurreshtjes së tij të
natyrshme, hamshori Isaf, rrethuar nga ujra të kripura pa fund, me shkumë e
gjak nga i kuajve, kulloste paqshëm nëpër lëndinat e botës tjetër, me një thikë
të ngulur në anën e djathtë të zemrës, kurse i zoti i Isafit dhe mbase i
thikës, derisa të merrte lajmin e tmerrshëm, vazhdonte të pinte edhe në botën e
ëndrrave, duke gërrhitur si shumica e nomadëve: me shpirtin tjetërkund.
Bukuresht, vjeshtë 2005