3gime: Arena

Teksa ai shtynte me kushedi ç’gënjeshtra të padëmshme këmbët e rraskapitura nga aq rendje, ata e prisnin me padurim, prisnin zjarrin e mrekullueshëm, zjarrin, me të cilin kishin për të pjekur mishrat, bukën, mbase edhe mendimet.
Prisnin edhe zjarrin që do t’u ngrohte vetmitë e sapozbuluara, ndonëse ush­qimi ishte për ta një lloj vetmie dhe anasjelltas.
Ai e mbante zjarrin mes shuplakave, rendte gjithnjë e më me vështirësi, në çdo çast i duhej të shpikte shpirtin dhe ta mbante gjallë me fjalë të bymyera apo me klithje të brendshme apo me joshje nga ato të ëngjëjve, por nuk ndalej; tashmë, në fakt, as që mund të ndalej, kurse ata vazhdonin ta prisnin të drithëruar, klithnin nga lumturia, nga habia, nga padurimi, fishkëllenin, përplasnin duart e këmbët.
Kur adhurimi i tyre u bë i pazakontë dhe jo krejt i shëndet­shëm, ata përpiqeshin me gjithë shpirt që ta preknin sadopak, ta puthnin ashtu kalimthi, në vrap e sipër, ta shihnin nga afër, mbase me shpresën se kësisoj do të mund të zhvatnin ndonjë copëzë nga heshtja e tij apo nga e pazakonta, pa ditur se në ato çaste, në atë shpejtësi, qoftë edhe një puthje, qoftë edhe një prekje shkitazi, kishin për të djegien e një tehu thike.
Hapat e fundit ai i pëshkoi pothuajse i vdekur. Edhe ai vdiste një ditë. Thëngjijtë e ndezur i shkanë duarsh, iu derdhën anembanë, ranë mbi kokat e tyre, mbi flokët, mbi këmbët e zbathura, mbi sisët e grave, mbi një pjesë fytyrash, dhe ata kurrsesi nuk kishin pritur një fatkeqësi të tillë. Nisën të kujisnin, të ulërinin e të fërshëllenin të zhgënjyer, të fyer, të tërbuar, teksa adhurimi i pak minutave më parë iu blatohej tani pritësve që arrinin t’i shuanin thëngjijtë sa më shpejt. Përdornin kryesisht plisat, pluhurin e udhëve, shputat e tyre të argasura, madje edhe shurrën.
Ai kish rënë diku mbas turmës. Kur rrekej t’i hapte sytë për herë të fundit dhe të shihte se ç’po bëhej me zjarrin që pat sjellë, kuptoi se qepallat i qenë përvëluar dhe se mund të shihte edhe pa dashur, se do të vdiste me sy hapur. Në shuplakën e majtë i kish mbetur ngjitur vetëm një thëngjill, sa për vete, sa një flakëzë qiriri.
Pasi e tërhoqën zvarrë dhe e mbërthyen për shkëmbi, ai përfytyronte se si Shqiponja do të ulej mbi të, do t’ia ngulte kthetrat në kurmin e sfilitur dhe se si ai, përjetësisht i kryqëzuar, as gjallë-as vdekur, do t’i pëshpëriste Shqiponjës:
- Hamë, hamë… Më mirë ti, sesa ata…
Në ato çaste, ata vinin drejt tij duke mbllaçitur Shqiponjën.

(1990)

Vizatimi: A.-Ch. Kyçyku

Dita Ndërkombëtare e Cicërimave

Besonte me gjithë shpirt, - me aq sa kishte, - se vetëm era lemerisëse e apartamentit e pat shtyrë të binte në dashuri me zogjtë. E përsëriste vetiu togfjalëshin “i shtyrë të bie”, sidomos muzgjeve dimërorë, kur mbështeste ballin pas qelqeve të dritares së kuzhinës dhe ngulmonte të shquante trajtën që kishin kristalet e borës. Një mbrëmje kishte mbështetur padashur buzët, me etjen të puthte, dhe aty e kish kuptuar se patën rrjedhur vite pa ndonjë dashuri njëfarësoj të paharrueshme. Qelqi kishte qenë akull - qe tërhequr mbrapsht i trembur, njëlloj sikur të qe puthur qorrazi me ndonjë ide të gjinisë mashkullore. Kur sillte ndërmend se si era e qelbur e apartamentit që kish vendosur të blinte, në një grimcë kohe, sa një puthje protokollare, e pat gremisur në dashurinë ndaj zogjve, të njëqind e një kanarinat që rriste heshtnin. Heshtnin si për t’i lënë kohë të dilte mendsh nga mprehja e vetmisë, apo të mos dilte mendsh nga paqja që sjell vetmia.

Ateizmi i zbrazi ballkanasit nga mirësjellja e lindur

Iolanda Malamen: Ardian-Christian Kyçyku, Zoti të ka dhuruar një atdhe të dytë letrar: Rumaninë. Mban, si i thonë, „peshën e ëmbël” të dy gjuhëve në të cilat shkruan. Kjo më duket mahnitëse.

Ardian-Christian Kyçyku: Duhet të them se këta dy atdhe, me kalimin e kohës, u bënë më fort atdhe tekstorë, sesa letrarë. Për mua mahnitëse mbetet dhuntia që të arrish të mbash një baraspeshë mes ëmbëlsisë së peshës dhe peshës së ëmbëlsisë.

-  U rishpike në një kulturë tjetër. Ishte, gjithsesi, një traumë?

-  Më tepër se rishpikje ishte njëfarë ngjitjeje në të përpjetat e një mali duke ecur sëprapthi. Para se të shkruaja drejtpërdrejt në rumanisht romanin „Viti kur u shpik mjellma”, për shëmbull, në vitin e bekuar 1996, nuk më vinte të besoja se do të shkruaja edhe në ndonjë gjuhë tjetër, veç shqipes. Kjo mbase ka qënë një traumë për të tjerët, ndonëse sjellja ime nuk pati asnjë njollë anormaliteti. Ishte ngritja e natyrshme e një vepre letrare në nivelin ku mund të bësh letërsi globale sa më lokale bëhen gjuhët në të cilat shkruan.

Ateismul i-a golit de bun simţ pe balcanici

Ardian-Christian Kuciuk, Iolanda Malamen

ZIUA, 3 noiembrie 2008, pag. 17 - Dialoguri

Iolanda Malamen: Ardian-Christian Kuciuk, Dumnezeu ţi-a dat o a doua patrie literară: România. Duci, cum s-ar spune, ,,dulcea povară,, a două limbi în care scrii lucruri diferite. Mi se pare fascinant.

Ardian-Christian Kuciuk: Trebuie să spun că aceste două patrii, cu timpul, au devenit mai mult textuale, decât literare. Pentru mine, fascinant rămâne darul de a putea menţine un echilibru real între dulceaţa poverii şi povara dulceţei.

- Te-ai reinventat într-o nouă cultură. A fost totuşi o traumă?

- Mai mult decât o reinventare, a fost ca un soi de urcare a unui munte mergând cu spatele. Înainte de a scrie direct în româneşte „Anul în care s-a inventat lebăda”, de pildă, în anul de mare graţie 1996, nu credeam că voi mai scrie într-o altă limbă, decât albaneza. Poate a fost o traumă pentru ceilalţi, deşi comportamentul meu n-a avut nicio pată de anormalitate. A fost ridicarea firească a unei opere literare la acel nivel unde poţi face literatură globală cu cât mai locale devin limbile în care scrii.