Do ta vras
Në murin që u shemb i fundit, me një bojë që duhej të të kujtonte gjakun e prishur të një race tashmë pa emër, qe shkruar: "Nëna juaj - kurva jonë!" Nuk dihet pas sa thatësire frymëzënëse, ra shi. Ra. E patën pritur si ujin e pakët, ose si gjakun e hasmëve. Shiu lagu me një ngulm të pashpjegueshëm vetëm fjalën "kurva", dhe mbi mur, pak para shembjes, mbeti fjalia e gjymtë: "Nëna juaj - jonë". Orët ishin çartur dhe rrihnin secila sipas një ligji të paqartë. Ra një shi mëse i rëndomtë, i vakët. Njerëzia e lidhnin atë lloj shiu me vdekjen e zakonshme natyrore. Kurse thatësirën - me vdekjet e çartura, të cilat, për arsye po aq të panjohura sa edhe vonesa e shiut të natyrshëm, ishin shtuar tejmase. Shtimi i tyre pat përkuar me një përhapje të pamëshirshme të gromësimave. Hahej shumë, por ushqimet ishin gjithnjë e më pa shije, me prejardhje nga pluhurat.
Në të gdhirë, mbështjellë nga krokamat e sorrave, shfarosësit e qenve rrugaçë, dyndeshin nga të gjitha skajet e parkut, me laqe në duar, dhe yshtnin qentë e ligur urie. Mbërritja e shiut sikur ua holloi qenve dëshirën për të mbijetuar. Hynin nëpër laqe si dhentë manare, gati me përkushtim, thua se vdekja ishte një portë drejt Parajsës së sigurtë. Skajet nga vinin shfarosësit e qenve ishin të pagjetshëm, ngaqë Çmendustani nuk kishte kufij të qartë. Ngjante me vështrimin dhe me numurat. Pak pasi shiu i rëndomtë pushoi, duke lënë mbi tokën e argasur një pafundësi vrimash, si sy të përmallur verbanësh, dhe një avull mbytës, që kutërbonte era sëndukë shekullorë, bujti freskia. Bujti si një poemëzë dashurie. Por nuk zgjati më shumë se një dashuri e rëndomtë. Ishte një freski po aq e rëndomtë sa edhe shiu, sa avulli mbytës, sa dalldia e qenve rrugaçë dhe sa mllefi zyrtar i shfarosësve të tyre. Një trumbë lypësish, tek gugatnin bejte lotsjellëse dhe shtylysh tragjedish nga ato që mund t'ua ngjethin shpirtin edhe të vdekurve, por kurrsesi jo të gjallëve, u lëshuan qorrazi qosheve të parkut, nëpër kryqëzimet tashmë të përgjumurt nga ndërrimi i motit dhe nisën të tundnin me furi patericat e rrjepura, zorrët e prishura, kangrenat, plagët lebetitëse. Nga ajo farë kryengritjeje e shoqëruar me vargje, me rima a-b-a-b, kalimtarët e trullosur, gjer edhe ata që djersitnin brenda veturave, nuhatën se qe shtuar etja për të vrarë. Nuk dihej kë, si e kur. Aq më pak mund të dihej pse. Ishte thjesht etja për të vrarë, në përgjithësi. Një plak me bastun, veshur tërë zhele, përshkoi verbtazi njërën nga rruginat mes konvikteve. Natën vonë, ngaqë përtonin t'i linin jashtëqitjet në nevojtoret e përbashkëta, mjaft nga banorët çliroheshin nëpër qeska farash kungulli a luledielli, apo edhe në zarfe të trashë, dhe i flaknin mutrat nga dritarja, drejt-e-mbi park. Plaku i rreckosur e njihte mirë atë zonë të minuar dhe iu shmangej qeskave dhe zarfeve me mjeshtëri. Ia rrëfente përditë, gjithkujt, ngjarjen e paharruar të jetës së vet. Pat qenë i burgosur vite më parë, gjatë njërës prej luftrave a paqeve botërore, në një qytet të cilit tashmë nuk ia mbante mend emrin. Ata që vërsuleshin të pushtonin qytetin, e kishin pushtuar dhe dorëzuar disa herë. Plakun e kishin lënë pó në qeli. Dikur, duke përfituar nga bastisjet dhe zallamahitë e rastit, ia pat dalë mbanë të arratisej. Pat përshkuar nuk-e-di-sa lugina, male, llagëme, si në shumicën e baladave ballkanase. Një fushë e shkretuar pat mbetur e fundit. Një fushë që të kujtonte pjekurinë apo pleqërinë dëshpëruese. Matanë fushës gjendej kufiri i një vendi të huaj. Nuk ia mbante mend emrin atij vendi. Thatësia dhe shirat e rëndomtë të këtyre trojeve ia kishin situr keqas kujtesën, duke i lënë në tru vetëm ngjarjet, pa emërtime, pa data të sakta. Mendonte se një tjetri që pat pasur jetë të ngjashme, e njëjta thatësi, i njëjti shi i vakët, ia pat situr kujtesën ndryshe, duke i lënë në kokë vetëm emra vendesh dhe data të sakta, pa kurrfarë ngjarjeje. Mundet. E pat kaptuar fushën me kujdes të madh, në majë të gishtave e nervave, se diku pat dëgjuar që ishte mbjellë kryq e tërthor me mina. Ndjekësit qenë ndalur ta shihnin si do të hidhej në erë. Plaku qe çuditur tejmase me sjelljen e tyre. Nuk ia pat prerë mendja se edhe në kohëra të atilla, aq të turbullta, dikush ishte në gjendje të ndiqte me qenër e armë një mjeran që arratisej nga burgu. Nuk ia pat marrë mendja se ndjekësit, madje edhe qentë, do të ndaleshin në pragun e fushës për të bërë sehir vdekjen e tij aq të mundshme. Për fat, plaku nuk qe hedhur në erë. E vetëm kur patën kuptuar se plaku iu qe shmangur me një fat kreshpërues të gjitha minave, - ose thjesht disa prej atyre minave nuk kishin shpërthyer, - ndjekësit kishin nisur të shtinin. Breshëritë e plumbave nuk e kishin arritur plakun. Tek kapërcente telat me gjemba të kufirit, një çast para se të binte sërish rob, ose të fitonte përfundimisht lirinë aq të ëndërruar, plaku qe marrë me ca llogarira që do të dukeshin të çmendura. Qe përpjekur të gjente pakashumë sa mina mund të fshihte fusha. Nga ushtarët e moshuar që pat njohur në burg, dinte se llogaritje të tilla tejet tokësore, të përditshme, e kaplonin trurin e njeriut saherë gjendej një hap larg vdekjes. Fusha duhej të kishte po aq mina sa ç'kish ditë një vit i brishtë. Dhe pat qenë - kulmi! - një vit i brishtë. E vetëm pas nja dy vjetësh, kur do të arrinte të kthehej në kasollen e tij në fshat dhe do të kish fatin e madh ta gjente nënën gjallë, do të mësonte i rrënqethur se e ëma, gjatë atij vitit të brishtë, paskësh ndezur përditë nga një qiri për shpirtin e të birit. E secili qiri i binte të kish ngurosur nga një minë. Tani plaku mbante përditë në dorën e djathtë një qese me kocka dhe mbeturina gjellësh e koresh buke. Nuk gjeje dot ku kish ndërmend ta lëshonte. Njëmbëdhjetë qen rrugaçë, që ende nuk i kishin kallur kryet në laqet e shfarosësve dhe që mund të mburreshin se, përveç urinës, mund të përmbushnin edhe ndonjë detyrë tjetër me fallus, çapiteshin pas plakut në resht për një. Jo vetëm atyre qenve, por edhe banorëve të Çmendustanit sikur u qe shtuar nga një vesh. Vetëm se ato që mund të dëgjonin kishin mbetur njëlloj, nuk qenë shtuar. Kësisoj, u duhej të dëgjonin nga një herë e gjysmë të njëjtën gjë. Në tryezat e tarracave të sapohapura, nën tendat shumëngjyrëshe, kafexhinjtë e mëngjesit apo mahmurët e një dehjeje më parë, llapashiteshin nën një nga më të hershmet mëtrishje të pakufijve: duhen tredhur, duhen vrarë, apo duhen lënë të qetë qentë e ngratë?! Pikëpamjet ishin të ndryshme. Lajmet ngulmonin çdo mbrëmje, në zagushi e zbrazje shishesh birre, se në zonë ishin gjetur plot njëqind, dyqind e, më në fund, treqind të kafshuar nga qentë. Jetokëshim në qytetin me më shumë kafshime në botë. Në kohëra të tjera, - që dukeshin aq larg, por që shkatërronin shpirtra me të njëjtin sukses, - këta qen të zellshëm do të kishin bërë hak medaljen "Kafshues i punës socialiste" dhe do të kafshonin, ta themi, për vitin 2200 a më tej. Mirpo medaljet që u vareshin tani në fyt nuk kishin as gërma, as numura. Ishin ca si monedha të frruajtura, lidhur me tel, që dëshmonin se qeni përkatës qe tredhur. Dhe ish i lirë të endej udhëve, mes qeseve me jashtëqitje e bushtrave përvëluese, gjer të ngordhte. Letra e parë kërcënuese u hap pikërisht në çastin kur plaku lëshoi qesen rrëzë një bredhi e qentë u turrën mbi ushqime njëlloj si ca vdekatarë mbi një copë lumturie falas. Shqyeshin mesveti me një babëzi që i fikte zërat, lehjet, kujisjet, duke lënë pas vetëm grahma. Letra ishte e shkurtër dhe kuptimplotë. "Do ta vras! Durimi ka një kufi. Më ka nxirë jetën. Dhe durimi im sot mori fund. Prandaj do ta vras! E qartë?! Lajmërojeni, po të doni..." Orët qenë çartur vërtet. Përndryshe nuk qe e mundur që të gjithë banorët të gjenin nga një kopje të asaj letre, ose ta lexonin kërcënimin në të njëjtën kohë. Ishin ato minutat gati të shenjta të pasdites, kur qielli vrenjtet dhe dashuria ka një shije të veçantë. Pas larjes së organeve dhe pirjes së cigareve qetësuese, pothuajse të gjithë banorët rret parkut gjetën dhe lexuan atë letrën. Vetëm se kanosësi nuk pat sqaruar kë pikërisht do të vriste, kush ia pat nxirë jetën, cili duhej lajmëruar, po të doje... Shumica qeshën me njëfarë qesëndie, duke gjakuar me mend nëse ia patën nxirë jetën ndokujt aq sa të meritonin një kërcënim me vdekje. Ishte e vështirë të zhbiroje çështje të tilla mes aq pranije të grisë anembanë. Disa nga të kërcënuarit u mblodhën nëpër tarracat ku pihej birrë dhe krahasuan letrat me shoshoqin. Ishte fjala për pó atë letër, për pó atë kërcënues të rrezikshëm. Muzgu i gjeti të gjithë të bajalldisur nga birra dhe nga uria për njëçikë mish mashkulli a femre, për ca minuta mishmashi në shtrat. Atëhere, mes "minave" të thata e të njoma, përshkoi sëprapthi rrugën e plakut me bastun një burrë i veshur me kostum ngjyrë hiri, i kërleshur, mjekërosh. Endej në një qese të çarë, të mufatur e të mbajtur në ajër nga flladi i vakët i muzgut dhe i drejtonte qeses gishtin tregues, duke e pyetur me zë të lartë: "Më thuaj sa është ora? Jo, më thuaj sa është metafora!" S'para dinte njeri sa ishte metafora. As ora. Dihej vetëm se as marrokët nuk kishin më kaherë magjinë e dikurshme, se ngjyra e hirtë t'i gërryente rropullitë me një mall të çuditshëm, drithërues, si puthje e parë, dhe se, së shpejti, me egërsinë e mbytur të një qeni të tredhur a të patredhur, ca nga bijtë e birrës do t'i hidheshin njëri-tjetrit në grykë. Për një llaf goje, për një vështrim të papërkthyer mirë, për hiçmosgjë. Si zakonisht. Do të dëgjohej pastaj krokama e ndonjë shpulle a e ndonjë grushti, dhe ai që do të shante i fundit nga nëna, ose që do të thërriste thjesht: "O, nënëë!" do të dukej sikur s'kish emër e mbiemër qysh kur nuk dihej sa ishte metafora.
Në murin që u shemb i fundit, me një bojë që duhej të të kujtonte gjakun e prishur të një race tashmë pa emër, qe shkruar: "Nëna juaj - kurva jonë!" Nuk dihet pas sa thatësire frymëzënëse, ra shi. Ra. E patën pritur si ujin e pakët, ose si gjakun e hasmëve. Shiu lagu me një ngulm të pashpjegueshëm vetëm fjalën "kurva", dhe mbi mur, pak para shembjes, mbeti fjalia e gjymtë: "Nëna juaj - jonë". Orët ishin çartur dhe rrihnin secila sipas një ligji të paqartë. Ra një shi mëse i rëndomtë, i vakët. Njerëzia e lidhnin atë lloj shiu me vdekjen e zakonshme natyrore. Kurse thatësirën - me vdekjet e çartura, të cilat, për arsye po aq të panjohura sa edhe vonesa e shiut të natyrshëm, ishin shtuar tejmase. Shtimi i tyre pat përkuar me një përhapje të pamëshirshme të gromësimave. Hahej shumë, por ushqimet ishin gjithnjë e më pa shije, me prejardhje nga pluhurat.
Në të gdhirë, mbështjellë nga krokamat e sorrave, shfarosësit e qenve rrugaçë, dyndeshin nga të gjitha skajet e parkut, me laqe në duar, dhe yshtnin qentë e ligur urie. Mbërritja e shiut sikur ua holloi qenve dëshirën për të mbijetuar. Hynin nëpër laqe si dhentë manare, gati me përkushtim, thua se vdekja ishte një portë drejt Parajsës së sigurtë. Skajet nga vinin shfarosësit e qenve ishin të pagjetshëm, ngaqë Çmendustani nuk kishte kufij të qartë. Ngjante me vështrimin dhe me numurat. Pak pasi shiu i rëndomtë pushoi, duke lënë mbi tokën e argasur një pafundësi vrimash, si sy të përmallur verbanësh, dhe një avull mbytës, që kutërbonte era sëndukë shekullorë, bujti freskia. Bujti si një poemëzë dashurie. Por nuk zgjati më shumë se një dashuri e rëndomtë. Ishte një freski po aq e rëndomtë sa edhe shiu, sa avulli mbytës, sa dalldia e qenve rrugaçë dhe sa mllefi zyrtar i shfarosësve të tyre. Një trumbë lypësish, tek gugatnin bejte lotsjellëse dhe shtylysh tragjedish nga ato që mund t'ua ngjethin shpirtin edhe të vdekurve, por kurrsesi jo të gjallëve, u lëshuan qorrazi qosheve të parkut, nëpër kryqëzimet tashmë të përgjumurt nga ndërrimi i motit dhe nisën të tundnin me furi patericat e rrjepura, zorrët e prishura, kangrenat, plagët lebetitëse. Nga ajo farë kryengritjeje e shoqëruar me vargje, me rima a-b-a-b, kalimtarët e trullosur, gjer edhe ata që djersitnin brenda veturave, nuhatën se qe shtuar etja për të vrarë. Nuk dihej kë, si e kur. Aq më pak mund të dihej pse. Ishte thjesht etja për të vrarë, në përgjithësi. Një plak me bastun, veshur tërë zhele, përshkoi verbtazi njërën nga rruginat mes konvikteve. Natën vonë, ngaqë përtonin t'i linin jashtëqitjet në nevojtoret e përbashkëta, mjaft nga banorët çliroheshin nëpër qeska farash kungulli a luledielli, apo edhe në zarfe të trashë, dhe i flaknin mutrat nga dritarja, drejt-e-mbi park. Plaku i rreckosur e njihte mirë atë zonë të minuar dhe iu shmangej qeskave dhe zarfeve me mjeshtëri. Ia rrëfente përditë, gjithkujt, ngjarjen e paharruar të jetës së vet. Pat qenë i burgosur vite më parë, gjatë njërës prej luftrave a paqeve botërore, në një qytet të cilit tashmë nuk ia mbante mend emrin. Ata që vërsuleshin të pushtonin qytetin, e kishin pushtuar dhe dorëzuar disa herë. Plakun e kishin lënë pó në qeli. Dikur, duke përfituar nga bastisjet dhe zallamahitë e rastit, ia pat dalë mbanë të arratisej. Pat përshkuar nuk-e-di-sa lugina, male, llagëme, si në shumicën e baladave ballkanase. Një fushë e shkretuar pat mbetur e fundit. Një fushë që të kujtonte pjekurinë apo pleqërinë dëshpëruese. Matanë fushës gjendej kufiri i një vendi të huaj. Nuk ia mbante mend emrin atij vendi. Thatësia dhe shirat e rëndomtë të këtyre trojeve ia kishin situr keqas kujtesën, duke i lënë në tru vetëm ngjarjet, pa emërtime, pa data të sakta. Mendonte se një tjetri që pat pasur jetë të ngjashme, e njëjta thatësi, i njëjti shi i vakët, ia pat situr kujtesën ndryshe, duke i lënë në kokë vetëm emra vendesh dhe data të sakta, pa kurrfarë ngjarjeje. Mundet. E pat kaptuar fushën me kujdes të madh, në majë të gishtave e nervave, se diku pat dëgjuar që ishte mbjellë kryq e tërthor me mina. Ndjekësit qenë ndalur ta shihnin si do të hidhej në erë. Plaku qe çuditur tejmase me sjelljen e tyre. Nuk ia pat prerë mendja se edhe në kohëra të atilla, aq të turbullta, dikush ishte në gjendje të ndiqte me qenër e armë një mjeran që arratisej nga burgu. Nuk ia pat marrë mendja se ndjekësit, madje edhe qentë, do të ndaleshin në pragun e fushës për të bërë sehir vdekjen e tij aq të mundshme. Për fat, plaku nuk qe hedhur në erë. E vetëm kur patën kuptuar se plaku iu qe shmangur me një fat kreshpërues të gjitha minave, - ose thjesht disa prej atyre minave nuk kishin shpërthyer, - ndjekësit kishin nisur të shtinin. Breshëritë e plumbave nuk e kishin arritur plakun. Tek kapërcente telat me gjemba të kufirit, një çast para se të binte sërish rob, ose të fitonte përfundimisht lirinë aq të ëndërruar, plaku qe marrë me ca llogarira që do të dukeshin të çmendura. Qe përpjekur të gjente pakashumë sa mina mund të fshihte fusha. Nga ushtarët e moshuar që pat njohur në burg, dinte se llogaritje të tilla tejet tokësore, të përditshme, e kaplonin trurin e njeriut saherë gjendej një hap larg vdekjes. Fusha duhej të kishte po aq mina sa ç'kish ditë një vit i brishtë. Dhe pat qenë - kulmi! - një vit i brishtë. E vetëm pas nja dy vjetësh, kur do të arrinte të kthehej në kasollen e tij në fshat dhe do të kish fatin e madh ta gjente nënën gjallë, do të mësonte i rrënqethur se e ëma, gjatë atij vitit të brishtë, paskësh ndezur përditë nga një qiri për shpirtin e të birit. E secili qiri i binte të kish ngurosur nga një minë. Tani plaku mbante përditë në dorën e djathtë një qese me kocka dhe mbeturina gjellësh e koresh buke. Nuk gjeje dot ku kish ndërmend ta lëshonte. Njëmbëdhjetë qen rrugaçë, që ende nuk i kishin kallur kryet në laqet e shfarosësve dhe që mund të mburreshin se, përveç urinës, mund të përmbushnin edhe ndonjë detyrë tjetër me fallus, çapiteshin pas plakut në resht për një. Jo vetëm atyre qenve, por edhe banorëve të Çmendustanit sikur u qe shtuar nga një vesh. Vetëm se ato që mund të dëgjonin kishin mbetur njëlloj, nuk qenë shtuar. Kësisoj, u duhej të dëgjonin nga një herë e gjysmë të njëjtën gjë. Në tryezat e tarracave të sapohapura, nën tendat shumëngjyrëshe, kafexhinjtë e mëngjesit apo mahmurët e një dehjeje më parë, llapashiteshin nën një nga më të hershmet mëtrishje të pakufijve: duhen tredhur, duhen vrarë, apo duhen lënë të qetë qentë e ngratë?! Pikëpamjet ishin të ndryshme. Lajmet ngulmonin çdo mbrëmje, në zagushi e zbrazje shishesh birre, se në zonë ishin gjetur plot njëqind, dyqind e, më në fund, treqind të kafshuar nga qentë. Jetokëshim në qytetin me më shumë kafshime në botë. Në kohëra të tjera, - që dukeshin aq larg, por që shkatërronin shpirtra me të njëjtin sukses, - këta qen të zellshëm do të kishin bërë hak medaljen "Kafshues i punës socialiste" dhe do të kafshonin, ta themi, për vitin 2200 a më tej. Mirpo medaljet që u vareshin tani në fyt nuk kishin as gërma, as numura. Ishin ca si monedha të frruajtura, lidhur me tel, që dëshmonin se qeni përkatës qe tredhur. Dhe ish i lirë të endej udhëve, mes qeseve me jashtëqitje e bushtrave përvëluese, gjer të ngordhte. Letra e parë kërcënuese u hap pikërisht në çastin kur plaku lëshoi qesen rrëzë një bredhi e qentë u turrën mbi ushqime njëlloj si ca vdekatarë mbi një copë lumturie falas. Shqyeshin mesveti me një babëzi që i fikte zërat, lehjet, kujisjet, duke lënë pas vetëm grahma. Letra ishte e shkurtër dhe kuptimplotë. "Do ta vras! Durimi ka një kufi. Më ka nxirë jetën. Dhe durimi im sot mori fund. Prandaj do ta vras! E qartë?! Lajmërojeni, po të doni..." Orët qenë çartur vërtet. Përndryshe nuk qe e mundur që të gjithë banorët të gjenin nga një kopje të asaj letre, ose ta lexonin kërcënimin në të njëjtën kohë. Ishin ato minutat gati të shenjta të pasdites, kur qielli vrenjtet dhe dashuria ka një shije të veçantë. Pas larjes së organeve dhe pirjes së cigareve qetësuese, pothuajse të gjithë banorët rret parkut gjetën dhe lexuan atë letrën. Vetëm se kanosësi nuk pat sqaruar kë pikërisht do të vriste, kush ia pat nxirë jetën, cili duhej lajmëruar, po të doje... Shumica qeshën me njëfarë qesëndie, duke gjakuar me mend nëse ia patën nxirë jetën ndokujt aq sa të meritonin një kërcënim me vdekje. Ishte e vështirë të zhbiroje çështje të tilla mes aq pranije të grisë anembanë. Disa nga të kërcënuarit u mblodhën nëpër tarracat ku pihej birrë dhe krahasuan letrat me shoshoqin. Ishte fjala për pó atë letër, për pó atë kërcënues të rrezikshëm. Muzgu i gjeti të gjithë të bajalldisur nga birra dhe nga uria për njëçikë mish mashkulli a femre, për ca minuta mishmashi në shtrat. Atëhere, mes "minave" të thata e të njoma, përshkoi sëprapthi rrugën e plakut me bastun një burrë i veshur me kostum ngjyrë hiri, i kërleshur, mjekërosh. Endej në një qese të çarë, të mufatur e të mbajtur në ajër nga flladi i vakët i muzgut dhe i drejtonte qeses gishtin tregues, duke e pyetur me zë të lartë: "Më thuaj sa është ora? Jo, më thuaj sa është metafora!" S'para dinte njeri sa ishte metafora. As ora. Dihej vetëm se as marrokët nuk kishin më kaherë magjinë e dikurshme, se ngjyra e hirtë t'i gërryente rropullitë me një mall të çuditshëm, drithërues, si puthje e parë, dhe se, së shpejti, me egërsinë e mbytur të një qeni të tredhur a të patredhur, ca nga bijtë e birrës do t'i hidheshin njëri-tjetrit në grykë. Për një llaf goje, për një vështrim të papërkthyer mirë, për hiçmosgjë. Si zakonisht. Do të dëgjohej pastaj krokama e ndonjë shpulle a e ndonjë grushti, dhe ai që do të shante i fundit nga nëna, ose që do të thërriste thjesht: "O, nënëë!" do të dukej sikur s'kish emër e mbiemër qysh kur nuk dihej sa ishte metafora.