"13. Më lindën probleme të koklavitura. Flisja me vete, kushedi që kur,
dhe pas çdo fjale mësoja fjalë të reja. Mësova fjalën lind, fjalën probleme,
fjalën të koklavitura, fjalën flas, fjalën kushedi, togfjalëshin që kur,
togfjalëshin me vete, lidhëzën dhe, fjalën lidhëzë, fjalën pas,
fjalën çdo, fjalën fjalë, fjalën kështu, fjalën mësoj,
fjalën të reja, fjalën togfjalësh, fjalën më e plot të tjera e plot të tjera. Ndryshe si do të mund të
flisja, qoftë edhe me vete?! Në të vërtetë, fjalët ishin po ato, por mua më
dukeshin të tjera, krejt të tjera, dhe i mësoja nga e para, njëlloj sikur të
ishin krejt të tjera.
Hapa sytë, - se si i hapa, - dhe shqova pesë mure të bardhë. Përjashto
dyshemenë, së cilës i kisha kthyer shpinën, sepse rrija shtrirë, në dhomë ishin
pesë mure të bardhë, dhe ishte fat që nuk ishin më shumë se pesë, sepse edhe po
të ishin më shumë, ata prapë mure ngeleshin.
Më lindën probleme të ngatërruara. Problemet e gozhdëve, çekiçëve,
mbërthyesve dhe të mbërthyerit. Nuk dija të shpjegoja pse kur godisja gozhdën
me çekiç nuk ndjeja kurrfarë dhimbjeje, kur çekiçi më godiste të ngulesha,
ndjeja dhimbje, kur ngulesha në mish të gjallë nuk ndjeja kurrfarë dhimbjeje
dhe kur më ngulej gozhda në mish më ulërinte gjoksi. Këto ndjesi zhvilloheshin
edhe anasjelltas. Unë isha Njëshi, - m'u mbaruan minutat! - dhe Dyshi dhe
Treshi dhe Katra dhe çekiçi dhe gozhdët dhe I Mbërthyeri. Çekiçi ishte
mbërthyes, por shtyhej nga dora e mbërthyesit, pra ishte njëfarësoj edhe
gozhdë. Dhe të gjitha dyndeshin drejt meje, që isha i Mbërthyeri dhe që…
mbërthehesha. Çështja ngatërrohej edhe më keq kur pyetja shtrohej rreth dorës
që e vinte këtë ngjarje në lëvizje. Mos vallë ishte ajo dora, të cilën Njëshi,
Dyshi, Treshi dhe Katra kishin përtuar ta mbërthenin, apo dora që e la atë dorë
pa mbërthyer. Kushedi. Unë isha tashmë kufomë dhe nuk më kishte lezet të
merresha me hamendje. Kur ata më ftuan në mejhane për të pirë, të them të
drejtën nuk e prisja atë që ndodhi. Por unë isha i pafajshëm. Ajo puna e të
sharës nga nëna ishte punë koti, dhe unë isha edhe më i pafajshëm. Dhe nuk e
them këtë ngaqë tani jam kufomë dhe po rrekem të shfajësohem për t’ua shtuar fajin atyre. Jo, jo. Unë tani
jam kufomë dhe nuk merrem me gjëra të tilla. Fundja, njerëz jemi, dhe gjërat
ndodhin. Ata më mbërthyen me thika për muri, sa po bëheshim gati të shurronim,
dhe mua më erdhi si çudi. E dini pse? Sepse kur ata më çanin me thika, unë
pyesja veten i mahnitur: “Sa i fortë paske qenë, more; ku e gjetke tërë këtë
forcë, që të therësh katër veta?!” Kur rashë përdhe, - se njerëz jemi, edhe
bjemë, - ata të tre, bashkë me mua, po bënim fërtele mishin tim. Tani më vjen
të qesh kur kujtoj sa dhimbje ndjeja. Një dhimbje që i bënte fjalët tinguj dhe
tingujt heshtje. Iu thashë disa herë: “Mos, mos, se do t’ju zerë gjaku e do të villni!”,
po kush ma varte. Dyshoj se ndërkaq isha bërë kufomë dhe ata kishin të tjerë
veshë, që të mund të ma dëgjonin zërin, i cili, nga ana e vet, ishte bërë pó
tjetër. Ia krisa një të qeshure dhe ashtu vazhdova të qeshja edhe në spital,
kur infermieret po stërmundoheshin të më qepnin për të më futur në qivur. Edhe
morgun e shtyva me të qeshura, tregoja me vete barcaleta. Njëra nga infermieret
dikur u mërzit, e humbi durimin, flaku veglat dhe tha Ky nuk bëhet më... Me qivur të mbyllur! Ja edhe togfjalëshi nuk bëhet. Nuk të duhet shumë kohë
vdekjeje për ta përvetësuar shqipen e folur. Dëgjova se do të më çonin (matanë
– sh. i.) me arkivol të mbyllur. Më veshën si dhëndërr, më shtinë atje brenda,
dhe mendova se më futën në një kabinë telefonike. Hej, dreq. S’ma kish marrë
mendja se në dimër durohej edhe i veshur kaq hollë, si dhëndërr. Po kur nuk
ndjeva të ngrohtë as me qivurin mbyllur, e kuptova se nuk kisha pasur ftohtë as
lakuriq. Shumë herë e kam pyetur veten: “Kishe ftohtë, zotni, kur të therën mes
dëborës?”. Por nuk gjeja përgjigje. Me siguri duhej të më kish dalë shpirti
atëkohë, por as këtë, pra as se kur pikërisht më pat dalë shpirti, nuk e mbaja
mend. Se shpirti del si nëpër gjumë, s’dihet kur, s’dihet si. Shumë veta as sot
nuk e kanë marrë vesh se u ka dalë shpirti. Pastaj, them me vete, me siguri më
morën në krahë, ashtu i qepur shkeleshko siç isha, më hipën në makinë dhe po më
çonin në shtëpi. Jam zbavitur paq gjatë rrugës. Njeriu u zbavitka edhe me
shpirt të dalë. Kështu të më mbani, në krahë, derdimenë, u thosha me vete, se
kështu e kam mbajtur edhe unë budallallëkun tuaj sa isha gjallë. Më futën
brenda në shtëpi, më shtrinë në mes të dhomës dhe dëgjova zhurma. Sekush
trokiste që jashtë qivurit, siduket po më hapnin. Hej, thirra. Mos, ore, më hapni,
se jam si mos më keq. Po nuk ta var njeri në kësi rastesh. Nami u bëftë,
thashë. Edhe
në u tmerrofshin, ata do të tmerrohen, jo unë. Unë jam kufomë dhe tmerri nuk
është veçse një copë fjalë për mua. Po sidoqoftë, ndonëse shpirti më pat dalë,
një fije faqe, alias nder burri, e kisha edhe unë, dhe s’doja të mbaja erë të
rëndë. Se ne kufomat kemi erën tonë, erën tonë të rëndë, flas më tepër nga
pikpamja e peshës, se sa e durimit që të nevojitet për ta mposhtur. Më kujtohet
kur na la shëndenë një fqinj. E shoqja po e qante, po ia numuronte bëmat, si me
thënë, kur befas u këput mbi trupin e të shoqit. Ne pandehëm se u alivanos nga
dashuria, nga dhembja që s’do t’ia hante më shpirtin, mirpo kish qenë vetëm
çështje ere. Të them të drejtën, kur ma hapën derën e qivurit, kur më ra
përsipër ai pluhuri i bardhë që e kemi pas quajtur dritë, desh klitha nga
tmerri. Pashë dhomën ku pata jetuar. Nuk ndjeja kurrfarë malli. Kur isha gjallë
dhe mendoja për vdekjen, besoja me një çiltërsi qesharake se, pas vdekjes, do
të më grinte malli për këtë dhomë, sikurse edhe për të gjitha dhomat ku pata
jetuar. Besim të gjalli. Se nga u
mblodhën ca gra e burra, pinin cigare e kafe dhe ofshanin. Gratë tundnin kokat,
dukej sheshit që nuk u bëhej qejfi. Sipas tyre duhej ta kisha përtypur edhe nja
tridhjetë vjet atë bajgën që e quajnë jetë. Nga hidhërimi u rridhnin lotë.
Desha t’u them njëherë: “Pse qani?! Ç’ka këtu për të qarë?! Njerëz jemi, gjëra
që ndodhin janë. Kaq të vështirë e keni të pranoni se kam edhe unë fatin tim,
shpëtimin tim?!”, por nuk u thoja. Është marrëzi të mundohesh të sqarosh të
gjallët. Veç kësaj, tanimë të gjithë më ngjanin njëlloj, si kinezët, dhe s’mund
t’u drejtohesha kuturu, sepse çdo xhenaze, sikurse edhe çdo dasmë, fejesë,
ditëlindje etj ka në krye të vendit një njeri të vetëm, ka një hierarki, një
kuptim, dhe unë, po të flisja, duhej ta nderoja gjer më një atë hierarki,
sepse, me sa mbaj mend, kur isha gjallë, ata të gjithë, pa përjashtim, gjer
edhe vrima e fundit e kavallit, fyheshin shumë po t’ua shpërfillje pozitën.
Është marrëzi të sqarosh të afërmit. Një grua, - grua, vallë?! - m’u afrua te
kryet e qivurit, më përkëdheli flokët dhe filloi të ulërinte: “Bir, si të
paskan bërë! Bir, sa i ri po ikën! Bir ashtu e bir kështu…” Duhej të ishte
nëna. Ose Partia. Nëna. Partia. Po prapë s’kuptoja ç’kish aty për të ulërirë. A
ia kisha pasur jetën borxh jetës dhe tokës. A do të kthehesha, domethënë
fundosesha në to për t’u bërë sërish vdekje dhe tokë. Në rregull. Unë jam kufomë,
nuk i honeps dot stërhollimet. Fjalitë e mia janë të thjeshta dhe mbarojnë të
gjitha me pikë. Vetëm me pikë. Shenjat e tjera të pikësimit janë për të
gjallët. Edhe stërhollimet janë për ta. Dhe për filozofët. Kam qenë filozof, si
gjithë të tjerët, kur isha gjallë. Tani
epoka e bajgës dhe e filozofive mbaroi. Tani jam kufomë dhe pikë. Dhe pikat,
pavarësisht se ngjashmëritë caktohen me si dy pika uji, nuk janë pika uji dhe
nuk janë njësoj. Zor të më bindë kush se një pikë dhe një pikë tjetër ngjajnë
si dy pika uji. Askush. Pra, besoj të kundërtën. Dhe pikë.
Në dhomë nisën të bujtnin njerëz nga ata që pata njohur në të gjallë.
Pinin cigare, pinin raki, pinin kafe, flisnin për mua dhe për vdekjen. Desha
t’u ngrihesha lugat, t’i llahtarisja njëherë siç e meritonin e t’u këlthisja me
sa kisha në kokë: “Po a e dini ju, more, se në shtëpinë e të varurit nuk flitet
për litarin?!” Por ata ishin njerëz, dhe mund të më shqepeshin lëkurët. Të
qënët kufomë më lejonte të flisja me tjetër zë, të mos sforcohesha shumë, zëri
i trurit tim pas vdekjes. I lashë rehat, thjesht përtova, dhe po i dëgjoja.
Shumica e parandjenin se mund t’i dëgjoja dhe thoshin çudira. Unë e pata ditur
veten ashtu siç kisha qenë, mirpo unë paskësha qenë i miri i të mirëve. Unë
paskësha qenë i butë, i dashur, gojëmbël, i zgjuar, fjalëpak, i besës,
zemërmirë, shpirtmadh, - dëshmi se shumë shpirt më pat dalë, - kisha qenë
bekri, i gëzueshëm, i shoqërueshëm, mirë me mësime, mirë me shëndet, hokatar,
nuk bridhja pas grave të botës, nuk prishja pará si i marrë, nuk luaja bixhoz,
nuk pija, e mbi të gjitha: unë paskësha qenë njeriu me më shumë shokë e të
njohur në botë. Oh. Ishte hera e vetme kur më erdhi keq që pata vdekur. Më
erdhi keq edhe për Dyshin, Treshin e Katrën, të cilët i pata bërë fërtele me
thikë e që tani e tutje do të kalbeshin burgjeve. Po fundja vetë e patën fajin,
mendova. Po të mos më kishin ftuar për të pirë, aq më pak për të bërë shurrën,
nuk do t’i kisha therur.
Tërë natën e natës ndenja shtrirë mes mureve të butë të qivurit.
Njerëzia afronin kokat, më vështronin, iknin. Desha edhe unë të ikja njëherë,
po ku të shkoja. Isha kufomë dhe s’më lejohej. Shumë kohë më parë, në të
gjallin tim, njerëzia besonin, merre me mend, se disa të vdekur, për shkak të
brengave të pashlyera e plagëve të pambyllura, ngjalleshin, merre me mend,
lugetër. Por njerëzia e kishte gabim. Sipas kësaj bestytnie, edhe ajo gruaja që
pat ulërirë dhe që duhej të qe nëna, ose Partia, nga brenga e humbjes së të
birit, duhej të ngjallej lugate. Por jo, jo. Ishin të padurueshme këto
bestytnitë e të gjallëve. Nga ana tjetër, nuk e kisha provuar ende, por besoja
se ishte mrekulli të mund të ngriheshe lugat. U ngjallsha në mos e qëndisja një
lutje atje ku duhet.
Më vonë u bë dritë dhe më ngritën. Më hodhën edhe ca lule, me siguri po
lëshoja erë, dhe më hipën në një makinë tjetër, më të fisme. Ta kish lezet
shpirti. Rrije shtrirë mes mureve të butë të qivurit, as duart, as këmbët s’i
lëvizje, as qafën, as gojën s’e hapje; sikur bombat të binin, sikur njerëzit të
shaheshin, të thereshin, të griheshin - ti rrije. Nuk kisha kaluar kurrë në
qytet si kufomë. Vetëm t’i shikoje tërë ato fytyra të vrenjtura, të
mallëngjyera. Vetëm t’i shihje tërë ata burra që hiqnin kapelat nga koka dhe
ajrosnin tullat. O, mrekulli, sa i njohur qënkësha bërë. E kush ma varte mua në
të gjallë. Kush e prishte terezinë se po kaloja, se isha i dehur, i helmuar, i
pjerdhur, i mërzitur, i mençur, apo se po mendoja ndonjë gjë me peshë. Të them
të drejtën, u preka. U preka, po s’më erdhi keq që isha kufomë. Si do të kishin
ndodhur të gjitha këto po të mos isha i tillë. Kurrsesi. Janë bindje kufome
këto, jo dosido.
Tani e kisha kohën përpara. Si edhe shumë të
tjerë para e pas meje, edhe unë do ta nisja gjithçka nga fillimi. Kjo dëshmonte
se gabimi ishte në fillim". (...)