Dritat e venitura të sallës zmadhonin pastaj hijen time mbi rrugicën para shtypshkronjës dhe roja vejevinte brenda hijes si ndonjë skllav i mësuar me vdekje pa pikë shprese. Fjalë të zbrazëta më bymeheshin në kokë, falë varfërisë së xhepave, njëheresh me hijen, në shqip, dhe ndonjëherë i thoja me zë, se askush s’ma dinte gjuhën. Ashtu largoja sadopak trokamën e mbytur të tastjerave, që ngjasonte me një ushtri karkalecësh të padukshëm e të uritur. Po hynte një pranverë tjetër, me gjëmën e shndërruar në ngjyra e bindje fluturake se njerëzit në përgjithësi, ose në thelb të tyre, nuk janë aq të poshtër sa duken, ose sa hiqen. Si jeta, mendova pa zë. Si pas një nate të zjarrtë në shtrat, pasuar nga makthi se asaj s’po i vijnë, po i vonohen, nuk do t’i vijnë për nja nëntë muaj e ca zakonet, - ashtu m’u duk vetë jeta, mirpo ajo jetë as nuk mbetej shtatzanë, e as nuk lindte gjë për të qenë. Jo rrallë pata dyshuar se mes shtypjes së shkrimeve, kalimit të bojës përmes plumbit, vulosjes në letër dhe jetës sonë kishte një lidhje të errët, që na shkretonte duke na bindur se po mbushemi me shkëlqim. Tundimi për të vrarë veten më sulmonte veçanërisht në këto ditë, në atë orë, kur roja binte në hijen time si në një çarg, si në një rrjetë peshqsh, a si në një qese për kapje fluturash, dhe ndihej disa herë më mirë se sa unë që isha, në mos vetë hija, të paktën ati i hijes.
- Kaq për sonte, - tha (e thoshte pagabueshëm,
me atë lloj zëri që sikur jep parreshtur të njëtjin lajm) kryedaktilografja.
- Natën e mirë, muajin tjetër.
Gazeta dilte një herë në muaj, zakonisht
mbrëmjeve kur më vinte të vrisja veten jo aq nga varfëria e jetës dhe e
xhepave, se sa nga pamundësia për të besuar se, pas një jete aq të varfër, bëja
hak, me këste, një vdekje të mrekullueshme, si të shkruar prej meje, pas një
nate të zjarrtë në shtrat, me më të dashurën ndër femra. Zbrisja shkallët prej
mermeri të shtypshkronjës (pronë e një milioneri, të cilin e përmendnin me
shaka si Killionaire), dhe që pat
qenë radhazi: pallat akademik, kinema e klasës punëtore, sallë kongresesh
partie. Në njërën nga kthinat e banjave vigjëlonte ende një nga kokat e
panumurta të Leninit. Trupin, për mungesë kohe, ia kishin ngjitur një koke të
komediografit Jon Luka Karaxhale, pranë Teatrit Kombëtar. Me atë rast, trupin e
Karaxhales nuk e kishin derdhur ende në bronz.
Dilja në rrugicë, tokja dorën me rojen e radhës,
hija e lironte nga çargu skllavin e vet, dhe shkoja tek stacioni i tramvajit,
me shpresën se i fundit nuk kish ikur. Përndryshe më duhej të përshkoja mbi tre
kilometra më këmbë. Kur nuk dashuron e nuk para ke ç’të hash, udhëtimet e
atilla sjellin gjumë dhe sikur lehtësojnë kockat.
Tramvaji i fundit nuk më çonte deri pranë
konviktit, ashtu shënohej në tabelën para shoferit, por nuk mund ta humbja. I
ktheva shpinën kabinës dhe nisa të këqyrja vilat e hershme të zonës, kopshtet
ku historia e tanishme sikur nuk hynte dot, ndonjë plak ulur para portës, me
mjekrën mbështetur në bastun, me sytë e mjegullt që prisnin të kalonte kjo
shkretí, ndonjë vajzë që hipte në taksi, ndonjë çift që puthej e fërkohej
gjithnjë e më marrëzisht në mes të rrugës. Më tej vinte një hapësirë prej disa
metrash kub, ose katror, skaj së cilës tramvaji anohej, ngrihej pak lart, si me
ndërkryerjen për t’u bërë avion, ose helikopter, dhe copëza nga shtëpitë e
filmave të fëminisë sikur më rrëmbenin, më përkundnin sa të harroja ç'halle
kam, e më lëshonin rishtaz të qetësuar. Mirpo tani duhej të dorëzoja gjithë
ç’kisha në xhepa, përndryshe do ngordhja aty. Do lija kokën, zorrët, veglat, e
sërish nga e para, a thua se vrasësi fuste në llogari edhe rropullitë e hijes
sime. Tramvaji nuk qe ndalur. Një hap larg meje, - që i qeshë afruar vdekjes
nga thika një hap e më shumë, - rrinte i tkurrur, si ndonjë hije filmash
japonezë, njëfarë gjimnazisti me fytyrë mesoburri, me thikë në dorë, jo me
kobure-lodër, i parruar, me thikën drejt meje, i palarë, me thikën fare pranë
barkut tim dhe të hijes, anës trurit i
paparë.
- Shpejt, lëviz, - m’u hakërrye, - … zorrët…
Dhe shtyu majën e thikës. Nuk m’u bë sikur ajo
po ndodhte në ndonjë libër, se gjëndra e mosbesimit ende nuk më qe mpirë. Ende nuk pata shkruar aq faqe sa të pandehja se jam në ndonjë vegim. Më
mori e qeshura, ngaqë nuk po kuptoja nëse kërkon zorrët e mia, apo ato që kam
në xhepa. Po ç’kisha unë në xhepa, pyeta veten, i ngjethur, se gabimisht pata
pyetur në një kohë tjetër foljeje.
Tramvaji u lëkund mbi ca pllaka të
prishura rruge, bekuar qofshin, si tastet e dëmtuara të një makine shkrimi, dhe
ngjarja mori drejtim tjetër, se unë ia plasa një të qeshure të furishme dhe i
bërtita: po ti u dashke të presësh
gurmazin tënd, o i mjerë, po mua gjete ti të më vjedhësh me thikë në dorë, po
unë vetëm një stilograf, një çakmak, tri cigare dhe dy fletë të shkruara në
shqip kam me vete, o i ngratë, shko, more, prija udhën ndonjë tjetri, po më
parë pri gurmazin e hidhua qenve…
Ishte pranverë e mrekullueshme dhe
jetës duhej t’i kishin ardhur befas zakonet, se hajni u vonua derisa përktheu
në kokën e uritur fjalitë e mia dhe sidomos gajasjen e hidhur, pastaj shtangu
më tej, se një zë si gjëmim na i mbushi a na i zbrazi kokat.
- Ule thikën, kërmë! - tha zëri, - se
ta këput atë dorë e me të ta pres gurmazin!
Dhe e kërcënoi nga pas me një krah që
mbaronte tek bërryli. Ndofta kanë të njëjtën dorë, mendova, si për dy banorë të
teatrit të kukullave, një herë e vidhos njëri në bërryl, një herë tjetri, po
shiko sa e tmerrshme është kur kërcënon një dorë në mungesë, si puna e dënimit
me vdekje në mungesë, si puna ime që ha udhët e huaja i dëbuar me mungesë, ose
me harresë. Nuk
po e ndalja dot të qeshurën, por as lotët. Ngado që ta ktheje atë pranverë,
prapë të varfërit vriteshin mesveti, ngaqë s’kishin ç’të ndanin. Apo ngaqë
ishin gati të ndanin gjithçka?!
U gdhimë të tre në stacionin ku tramvaji merrte
kthesën drejt depos. Shoferi fishkëllente dhe gjerbte nga një shishe
mbështjellë me gazetë. Doraci e shtyu hajnin drejt meje dhe i tha të më kërkojë
falje, madje të më shtrijë dorën e pajtimit. Përndryshe ia këpuste dorën dhe i
thyente hundët, ose thjesht ma jepte mua për pajtim. Tokëm duart.
- Tani do ta pimë një teke për hir të paqes, -
tha Doraci. Dy hapa që këtu e kam shtëpinë. Mos ma prishni.
- Kishe kohë pa shpëtuar jetën e ndokujt, -
qesha unë. Apo e ke për herë të parë?
- Ke një supë të ngrohtë për mua? - pyeti Hajni.
- Këto janë gjëra që nuk tregohen, - më tha
Doraci. Kam supë me mish pule, - i tha Hajnit.
- Ama, ta dish që jemi të dy të sëmurë për
vdekje, - ia preu Hajni.
- Pse, njiheni?
- Jemi rritur bashkë, - shtoi Hajni. Po bënim
sikur po vritemi, që t’i shpëtonim mërzisë.
- Dhe që ta hiqnit mendjen nga mungesa
e supës.
- Po, po, me mish pule the?
- Ime shoqe është mjeshtre e mbaruar, - shtoi
Doraci. Do bindesh me zorrët e tua.
Bëj sikur është ashtu, më pëshpëriti Hajni, se
mos ka në plan të na therë për shitje organesh. Bëj si i sëmurë për vdekje.
Mëlçinë, zorrët, pankreasin, veshkat e ç’ke tjetër aty brenda… i ke blozë nga
duhani. Dhe nga pijet e lira. More vesh? Se unë jam gati të jap një veshkë për
një supë të ngrohtë.
- Thuaje edhe një herë, - qesha unë, - se e kam
dëgjimin blozë nga heshtja.
- Ja, - tha Doraci jo pa njëfarë krenarie. Kjo
është shtëpiza ime e dashur. Urdhëroni, urdhëroni! Me këmbë të mbarë!
E me rropulli sa më të plota pas daljes, qesha
pa zë.
Shtëpiza ishte si një pashallëk i vogël, me
bahçe, plepa, qiparisë, qershi, mollë, pus, kovë, litar, timon nga ata të
anijeve të lashta, tendë me tryezë e karrike druri, me furrë prej gurësh për
hell e pjekje mishrash, si copëzë përralle, kushedi sa organe kanë punuar për
këto mure, mendova, kushedi sa të uritur e kanë mposhtur etjen për t’u
vetëvrarë nga uria në këtë oborr.
Gruaja e Doracit po ndizte ca fenerë si
ata të viteve ’30.
- Miq për kokë, zemër, - tha Doraci.
Supë me mish pule, ose ç’të të dojë ty e bardha zemër.
Miq për koka e supë me kokat e tyre,
ose thjesht me zemrat, qeshja unë.
- E pimë teken në tendë, apo doni
brenda?
- Mos harro një spec djegës, po pate, - tha
Hajni.
- Spec dhe salcë kosi, zemër, - thirri Doraci.
- Për dy minuta, zemër, - u gjegj Zonja.
Zumë vend nën tendë. Doraci na qirasi me nga një puro.
- Unë do ta pi pas supës, - tha Hajni.
Kjo ma shkrumbos fare atë çikë stomak që më ka ngelur.
Unë e ndeza, se e pata ngrënë supën nja
një javë më parë. Po tymosnim pa fjalë, duke përzjerë aromën e puros me
mahnitjen e bimëve që zgjoheshin nga një dimër i frikshëm, s’mbaja mend qysh
kur nuk pata rënë në dashuri. Femra e fundit që pata dashur qe pleksur gjatë
një tubimi shkencor me një hulumtues thinjosh e të kamur, por jo për shkak të
mungesës së parave, apo përvojës në shtrat, më qe betuar, thjesht më nevojitet një zjarr më i durueshëm, më i mëshirshëm.
U dëgjuan ca të lehura dhe sharjet e
një mashkulli.
Hajni përpëlitej të mos mbytej në
sahanin e dytë me supë, teksa porosiste të tretin dhe i hidhte Zonjës ca
vështrime të përdëllyera, prej langoi. Unë dhe Doraci ngritëm kryet mbi gardh.
Te kryqëzimi i ndriçuar prej neoneve, një lypës i moshuar kërcente pupthi sikur
të ishte mbi ski, shante e shfrynte, me dy qen që rrekeshin t’ia hanin këmbët,
ose këpucët.
- Ka shkelur ndonjë mut, - tha Doraci.
E nuk do as ta hanë qentë, as të heqë dorë nga muti, se sjell fat.
Qe burrë i moshuar, si i thinjur para
kohe, me fytyrë të dhimbsur, prej xhaxhai që është tretur në mërgim. E mbante
dorën e munguar mbi tryezë, njëlloj sikur t’i mungonte tjetra, ajo që dukej, jo
ajo që i mungonte.
- Ecin shkrimet, - më pyeti.
- Shkrimet?!
- Mos u çudit, - tha ai. Jam njëri nga
rojet e shtypshkronjës. Nuk më ke vënë re, s’ka gjë, kush e ka mendjen tek
rojet në këto kohëra?! Por të jam borxhli, në njëfarë mënyre, se ka ndodhur të
mposht vapën, ose edhe të ngrohem në hijen tënde…
Dhe ndoshta e ke mbajtur pjesën e
padukshme të dorës brenda hijes së dorës sime, si në ndonjë dorashkë, iu
drejtova pa zë. Asisoj ti mund të betoheshe se ke dorë, kurse unë se s’kam.
- Ecin, - thashë i çuditur. Me jetë –
si në libra, me shkrime – si në këto kohëra.
- E bukur, - tha. Më vonë do të të
besoj një ngjarje që mund të të vlejë.
- Me kënaqësi.
- Hë, mo, çamarrok, do tjetër gjë? - e
pyeti Hajnin. Ndonjë shprekë, mëlçi të thekura, veshka, edhe bole dashi, po
deshe… Thuaj, se nuk na bën dëm. Ha si në shtëpinë tënde.
- Në shtëpinë time haja lëkurë muresh,
- tha Hajni.
- Lëkurë muresh nuk shërbejmë, se sapo
kemi lyer.
- Nëm edhe një supë dhe jemi në
rregull, Zoti ta bëftë mbarë.
- Më ka ikur truri sot në treg, - m’u
drejtua Doraci. Gjeta bole, më fal për shprehjen, më të lira se zemrat.
- Hë, se as në këtë jetë nuk janë
ndryshe, - qeshi Zonja.
Na solli nga një verë të kuqe, verë buti, tha Doraci, e kam gatuar me këto duar, pije e më thuaj
si të duket, se ca komshinj betohen që është verë kishe, shëron gjithçka.
- Unë s’kam shpëtim, - tha Hajni. Jo verë, po
edhe dinamit po më dhe, jam i sëmurë për vdekje. Edhe shoku im i fëminisë.
Pasi shfrymë, u tallëm e shamë mbareprapë të
pushtetshmit e ditës, hajnat a hienat që na rripnin pa na kërcënuar, pa na
therur, pa na i shitur rropullitë, as me kile, as me pjesë, hymë në Odën e
Miqve dhe Doraci i thirri Zonjës.
- Dorën, zemër, se robi don me pa.
Heshtëm.
- E di që jeni dy, - tha Doraci, - po ky
miku është aq i sëmurë për vdekje, sa s’hyn në llogari, kurse vetëm ti je
shkrimtar. Apo s’keni pirë aq sa duhet?
Zonja doli nga kuzhina që vezullonte
dhe u çapit drejt një biblioteke sa faqja e murit.
- Bëje shpejt, se po vjen ora, - i tha
Doracit. U zgjatët ca si shumë me gotat.
Doraci pohoi dhe zuri vend në kolltukun
përballë meje.
Zonja nxori nga biblioteka një kuti në
madhësinë e një fjalori enciklopedik, me kapakë druri të shtrenjtë, gdhendur e
veshur në argjend. Matanë qelqit të trashë dukej një dorë njeriu. Doraci e mori
në prehër, zgjodhi nga vargu i çelësave një si veshkë prej hekuri, e futi diku
pas kutisë, e hapi.
- Kjo është dora që nuk e shihnit, -
tha. E kam humbur para shtatëmbëdhjetë vjetësh në punë, falë gabimit të një
inxhinieri. Në fakt, e kam fituar. Keni dhjetë minuta durim?
- Mund ta ndez? - pyeti Hajni. Apo të bëj një dush, se sikur kam vetëm shurrë, më fal Zonjë e nderuar, s’më kanë lënë morrat pikë gjaku.
- Ndize, pastaj lahu.
- Lahu, pastaj ndize.
- Dita e Vegimit e kam pagëzuar, - tha
Doraci.
E kishte vendosur dorën mbi tryezë, e
lëvizte me dorën që nuk i mungonte, kurse shpjegimet i bënte me dorën që i
mungonte. Pamja ishte vegimtare, më vinte keq që nuk e filmoja dot.
- Pse vegim, habitet robi, - tha
Doraci. Shumë e thjeshtë. Sepse pasi më iku nga trupi, nja dy shokë për kokë e
morën dhe nisën të luajnë kukamfshehti, a volejboll, me të. Me shaka, kuptohet.
U mblodh uzina mbarë në oborr, si në ndonjë arë: ata hidh nga njëri tek tjetri,
unë rend pas dorës së këputur. Ai Zot e di pse rendja ashtu, përderisa nuk e
ngjitja dot më në vend.
E ndiqja i rrënqethur.
- Pastaj më ra të fikët. Kur erdha në
vete, dora qe zhdukur. Ma kishin fshehur. Nuk ma jepnin për kijamet. E gjeta
falë qenit tim, të cilin ajo dorë e pat ushqyer qysh kur qe këlysh. Shokët për
kokë dolën me një ofertë marramendëse. Kemi një usta të paparë, thanë, një
doktor që di të punojë me organet pa jetë, kupton? E pastron, e balsamos, e
than, e vjetëron… Ke një dorë shenjtori në dorë, o njeri! Zgjohu!
- Në fakt, duket si dorë shenjtori, -
thashë unë.
- Shikoje vetë sa e freskët është. Unë
venitem ditaditës, kjo jo.
- Pse s’e lëshon me qira, - tha Hajni
me qepallat rënduar.
- Nuk kam pse, - ia preu Doraci. Do
edhe një supë?
Po pl… deshi të thoshte Hajni, por u fundos në trojet e
ngopura të gjumit, pa u larë dhe pa e ndezur.
- Ja, - qeshi Doraci. Tani mund t’ia
presësh dorën e këmbën, ta pastrosh sëbrendshmi e të shpëtosh jetën e ndonjë
fatziu që është vërtet për vdekje.
- S’ka asnjë mënyrë tjetër për të shpëtuar
jetën e dikujt pa fikur jetën e tjetërkujt?
- Kjo dorë ka, - tha Doraci. Zemër,
bëhu gati, robi don me pa!
Ishte nga të paktat raste kur përdorte
rrënjën e foljes. Përshkuam një korridor të ndriçuar dobët, si mes qirinjsh të
trashë, u gjendëm në anën e pasme të shtëpizës, dhe Doraci, me një buzëqeshje
të papërkthyeshme, nxori dorën e padukshme nga kutiza, e tundi në ajër si për
ca lamtumira fëminore, pastaj nisi të prekte koka, qafa, shpina, vithe, gjunjë,
sy, hundë, këmbë e duar të ngrira, por edhe unaza martese, kravata, xhaketa,
mbathje grash e burrash, në krye të një radhe të panjohurish që zgjatej deri
pranë depos ku qe zhdukur tramvaji. Heraherës, me shenja, ngulmonte se ajo dorë
është e dukshme, më e dukshme se të gjitha duart e tjera që patëm parë në jetë,
ose thjesht më ftonte të avitesha e të merrja pak bekim a fatbardhësi prej saj,
falas, pa mbajtur radhë.
Fragment nga "Tregime të padukshme", Librarium Haemus, Bukuresht 2013