Dy verbime – një dashuri, ose anasjelltas

(…) Erërat e vjeshtës dhe të shiut nuk arrinin të dëbonin, apo të shprishnin erërat e qytetit. Nga mishrat e përzjera me ilaçe dhe gjakra të pavullnetshëm, ai voziti nëpër shtjella gjellësh të ndryshme, avujsh fërneti e kafeje, gromësimash e urimesh, deri në aromën e dhomëzës ku do të nisnin t’i rriteshin kockat dhe të mbushej me mish. Siduket kjo ndodhte me qëllim që truri, ose zemra e stërmadhe të mos cënonin me asgjë baraspeshën e kësaj bote. Se, siç do të mësonte më pas, njerëzit me zemër ose me tru të madh nuk e kanë të gjatë. Zemra dhe truri rriteshin – jeta mpakej. Dhe anasjelltas.

Qyteti ku vdiset më bukur

 

Sheshi ishte i shkretë; bredhat anës rrugës përkuleshin gjer përdhe, si për temena. Liqeni dukej i zi dhe i tërbuar. S’ iu ngulit në kokë ajo pamje. Është tamam ajo vetmia pranë liqenit, mendoi. Unë kam qënë shumë i vogël, kurse liqeni shumë i madh, i zi, gojë kuçedre. Kur më çonin në plazh, bregu ishte plot me trupa të lëmuar femrash, me flokë të lagur, uji ngjante me qiellin, dhe unë dridhesha nga dëshirat dhe mendoja për vdekjen. Mes qiellit endeshin koka njerëzish, topa shumëngjyrësh, sgalemë dhe varka. Varkat vozitnin deri në mbrëmje, pastaj qiejt erreshin, nxiheshin malet, binte hëna, mbi një botë të bërë shkrumb nga malli për të vdekur më bukur. Pasi fillonte e ndalej ndonjë shi, pushuesit visheshin si për vjeshtë dhe mbushnin bulevardin. Dallgët nxirrnin në breg shumë kallama, kufomëza shpezësh, shishe shampoje, limonatash dhe mbeturina të tjera nga zbavitja e jashtetit. Pas ditëve me dallgë, unë dilja me shokët dhe i mblidhja ato shishe e qese magjepsëse. Kisha një koleksion të tërë me lëvozhgat e luksit të të panjohurve. Pastaj këtu ranë shumë shira e dëborëra, erdhën e ikën shumë të sapomartuar që vinin për muaj mjalti, u ngjizën shumë fëmijë, dhe unë rashë në dashuri për herë të parë, se mjalti këtu vetëm të mbaruar s’kish. Mbaj mend se ulesha në gurët e bregut dhe errësira më dukej rrugë. Shëtisja në të derisa më mpihej koka, isha i lumtur dhe i mjerë si kurrkush, vetëm Zoti më njihte, nuk ma merrte mendja se do të kisha kaq pjesë në dashuri. Këtu është vështirë ta besosh vdekjen, është vështirë të kesh trup. Është vështirë që vdekja të ketë një shprehje të rëndomtë, të pritme, të përfytyrueshme. Pastaj endesha nëpër klube e parqe me të dashurat, me grupet e gëzueshëm të pushuesve, dhe qeshnim shumë. Edhe lulet kishin tjetër shije atëhere, edhe drita e diellit, muret, myku. Kam qënë i varfër, i bukur dhe shumë i ndjeshëm. Të gjitha i mbyllja në vete për të mos i nxjerrë më. S’ buzëqeshi. Ecnin të përqafuar në bulevardin e shkretë. Mirpo një ditë, mendoi S’, u gdhiva në një kafaz prej letre, me mure letre, në stomak të vetë Letrës. Ishin të gjitha të bardha. Haji, më tha një zë, që të shpëtosh. Ose shkruaji! Nuk i haje dot, ky ishte mallkimi. Ky ishte edhe bekimi. Atëhere mora një stilolaps dhe nisa t’i shkruaja. Shkruaj e hidh mënjanë, shkruaj e hidh në anën tjetër, shkruaj e hidh mbrapa. Këtu prapë vazhdonin të binin shira e dëborëra, të ndryshkeshin gjethe e koka, vazhdonin të vinin shumë çifte e vajza të bukura, dhe unë, për t’u çlodhur, përvidhesha nga dritaret që pata hapur dhe bridhja. Pija shumë konjak, luaja me letra dhe gjuaja. Pastaj kthehesha i dëshpëruar në kafaz dhe shkruaja. Kështu e humba fare nocionin tim, shkruaj e hidh mbrapa, bëj dashuri e kthehu në kafaz, nga Qyteti ku vdiset më bukur në kryeqytet, nga kryeqyteti - jashtë shtetit, rrugë këtu e rrugë aty, një fytyrë këtu e një aty, shkruaj e hidh mbrapa, një aeroport këtu – një stacion trenash më tutje, një e dashur larg – një e humbur afër, një plagë në shpirt – një plagë jashtë shpirtit, kurse këtu prapë binin shira e frynin erëra, prapë binin dëborëra dhe njerëzit vjetëroheshin. Cingërrimat e vetme që ma ndyjnë muzikën e atyre kohërave janë trokamat në dyert e botuesve. Asnjëra nga dyert s’u hap. Aq herë mbetën mbyllur, aq herë m’u mbyllën hundëve, ose pas shpine, saqë u betova të mos botoja asgjë. Gjatë kësaj kohe trokamash, përbri hollimit të mureve prej letre, më vdiqën shumë të afërm, humba shokë, dhe prindërit m’u plakën. Humba shumë të dashura dhe gjeta të tjera. Shkruaj e hidh mbrapa, dëgjo fjalë nepërkash e hidh mbrapa, nuhat kutërbim plehërash e shfry mbrapa, duro dëngla dështakësh e hidh mënjanë, duro kakaritje paranojakësh e hidh matanë, e të gjitha më dukeshin të pavërteta, si në një film, dhe kush mund të më shihte, kush mund të më njihte të fundosur në zemër të Letrës, përveç Zotit, – dhe udhëtimet jashtë e brenda vendit vazhdonin, kurse unë kisha aq mall për të gjitha, dhe kërceja nga mungesa e dikujt në praninë e dikujt tjetër, dhe kërceja nga prania e dikujt në mungesën e dikujt tjetër. Si një zog pa kokë i kam bredhur këto foleza të mallit, s’mund të lija në to veçse nga një pikë gjaku. Gjatë kësaj kohe u pashë shumë herë në pasqyrë dhe nuk u njoha. Gjatë kësaj kohe muret e bardhë të kafazit ishin holluar. E merrja përditë nga fillimi, me egërsinë, zymtinë dhe fuqinë e një të vdekuri për së gjalli, derisa muret u bënë pllaja, kurse unë mbeta me stilolapsin në dorë përballë botës tjetër, botës së vërtetë. Mirpo dalja nga Letra më ishte bërë ves, më ishte bërë mjeshtëri, dhe nuk rrija dot pa shkruar, po ku të shkruash në kohëra të tilla, Imzot?! Muret janë zënë, kafazet prej letre janë mbaruar, lëkurët tona janë mbaruar, qielli është mbaruar, lëkurët e kafshëve janë mbaruar, daullet janë mbaruar, drurët janë mbaruar, shtyllat janë mbaruar, toka është mbaruar. Nata kur do të flija i paemër për t’u zgjuar i pagëzuar, vononte. Mbase duhej të kthehesha mbrapsht, të mblidhja letrat e shkruara, ta ndërtoja nga e para kafazin tim të shtrenjtë, zemrën e Letrës, ku ishte pak më mirë se në botë. Po si t’i ndaje letrat nga njëra-tjetra, Imzot?! Flatronin anembanë, të gjitha të shkruara, çmendurisht të shkruara, çmendurisht të nënshkruara, çmendurisht të lavduara. Flatronin mbi ne, si shpirtra zogjsh, dhe s’kish gjahtar t’i rrëzonte. Doja të flija një herë i qetë, më i panjohur se ç’isha: shumë të afërm, njerëz të dashur, dashurira dhe copëra jete më qenë shndrruar në shpirtra zogjsh. Ç’mund të bëj tani, Imzot?

Fragment nga Diva ose Ngrënësi i Luleve (alias Atdheu i të paftuarve), 1992

Foto: A.-Ch. Kyçyku

Ditë e marrë, ditë e lënë

Orën e saktë kur vdiq Udhëheqësi i pavdekshëm e ditën shumë pak vetë, ndërsa çastin kur ra sahati për shpirtin e Xha Gurit nuk e ndryshonin dot. Për herë të parë, - dhe kjo u mbajt e fshehtë, për mjaft kohë, - nuk kish rëndësi kur pat vdekur i pari, por i dyti.

Xha Guri nuk nxori pikë zëri, nuk bëri asnjë shenjë. Koka iu përplas mbi tryezë dy minuta pasi radioja njoftoi zbrazëtinë që do të linte mes nesh mungesa e Udhëheqësit. Kush mund të llogariste ku dhe sa vend do të zinte i pavdekshmi në një botë tjetër, po të gjykoje sa lirshëm mund të merrej frymë pas ikjes së tij?!

Zbrazëtia nisi të bëhej e përjetshme. Po të kish qenë gjallë, tek shihte rrëmujën dhe makthet e farefisit të vet, por sidomos turpin që kish guxuar të vdiste në një ditë me udhëheqësin, xha Guri do t’i kish bërë shoshë me çifte, që të kujisnin, të kafshonin buzkat, të shkulnin leshtë e të grahnin “bah, pikë e zezë, sot e gjeti…” me arsye, jo si pula kokëshkulura që ngarendin nëpër oborr.

- Si nuk duroi edhe një ditë, virani, - shkrofëtinte dhëndrri i madh nëpër dhëmbë. E dinte njeri që është për vdekje ky, se sikur qe i fortë si guri?!

Ndiqni pikat...

 

Përkulet mbi ujra me libërthin në duar. Herë lexon copëza letrash, herë kundron ujrat dhe hijet që enden rreth gjemisë. 

Ikua

(me pëshpëritje)

Ky është zëvendëslibri. Kemi nja dy fjali nga Java e Parë, ca dromca nga Muaji i Dytë, ndonjë varg nga Viti i Tretë e ashtu me radhë… Do ta përkthejë njeri? Mundet? Se ka shumë fjalë të moçme e të reja. Jo rrallë më dukej se ngulisja në kokë dhe sajoja pikërisht fjalët që shpërfillnit, përdhosnit, apo harronit ju… Zv.Libri, se Librin e jetova. Faqet e tij rodhën mes ujrash bashkë me jetën time. Ose jeta ime rodhi mes librash… Rodhi kaq jetë, kaq vetmi, e po vdes pa mësuar si do të vdes… E dhimbshme? Merreni dhe mos ia dorëzoni armikut, sidomos atij që harrohet. Më mirë ta hani, se sa t’ia jepni atij që harrohet… Në rregull?... Sic transit… letërsia e botës… Është mirë ta dini se jeni shumë të vetmuar. Shumë më të vetmuar se unë. Prandaj lejomëni, o qyqarë të dashur, që të derdh ca lotë për ju. Jo më shumë nga sa e keni hak, jo më pak nga sa mundem. Mos ma merrni për keq. Mund edhe të nënqeshni me lotët e mi dhe me fatin tim në përgjithësi. Derisa të lirohem. Domethënë: derisa të bëheni të gjithë baltë nga ajo më e ëmbla se mjalta… 

Zbret ngadalë nga gjemia dhe endet sikur po noton, duke mbajtur libërthin mbi krye, me të ashtuquajturin ‘not marinari’. Ujrat janë mbushur me shishe të zbrazëta madhësish e ngjyrash të ndryshme. Shishet mblidhen rreth gjemive. 

Ikua

Të nis t’i mbush këto shishe me copëza nga Zëvendëslibri e pastaj t’i shtyj në drejtime të ndryshme?! S’kam tapa, që t’i mbyll. Kjo ka qënë mangësia ime më e madhe: asnjëherë s’kam pasur tapa. 

Shtyn ca shishe me këmbë. 

Ikua

Po ç’do të qe bërë, vallë, sikur të kisha ngrënë copërat e vlefshme të librave?! Të kisha ngrënë këtë libërth të ëmbël si mjalta… dhe të kisha shpëtuar pluhurin, plumbin, drurët e përdhosur më kot, lëndën e parë të harrimit… Me siguri do të kisha vdekur i helmuar… Mirpo, meqë bëra të kundërtën, mund të ndodhë vetëm që shumë prej jush e prej atyre që vijnë pas jush, të betohen se unë s’jam këtu… 

2 romane: Kryevepra [SQ], Călătoria unui scriitor în serie [RE] Synopsis EN

Së shpejti / Curând / Soon

Kryevepra – roman

Në një cep të Tiranës së vjetër, një djalë i verbër ndërton me fije shkrepsesh diçka të paparë, në kufijtë mes lëndës dhe frymës. Për mbi tetëdhjetë vjet, ngjarjet rrjedhin njëherazi në dy histori, që shpesh e përjashtojnë njëra-tjetrën. 

The masterpiece – novel SQ

In a corner of old Tirana, a blind boy builds something unseen with matchstick threads, on the edge between matter and spirit. For over eighty years, events unfold simultaneously in two stories that often contradict each other. 

*

Călătoria unui scriitor în serie – roman 

Călătoria în Europa, printre vii și morți, a unui scriitor căruia „toate nenorocirile i s-au întâmplat când lipsea undeva”. Într-o lume în care exilul a ajuns la modă aproape cât crima, scriitorul se străduiește să descopere dacă omul este un blestem sau o binecuvântare pentru spatiile pe care le ocupă sau le părăsește, uluit și uneori chiar jignit că mereu există și întrebări mai grave. 

The journey of a serial writer – novel RO

The journey through Europe, among the living and the dead, of a writer to whom "all misfortunes happened while he was away somewhere." In a world where exile is almost as fashionable as crime, the writer strives to discover whether man is a curse or a blessing for the spaces he inhabits or abandons — stunned, and sometimes even offended, to realize that there are even more troubling questions.

Covers by KŰdesign©

3 short semiotic films

 

Φshing

Codex

O poveste / A story

If humans can make marionettes, why can't marionettes make humans? 

Iulia Enkelana in „The Marionette story”

*

– KeynemaHouse: "Knowing literature through images - and vice versa"

„I make these so-called semiotic films as a way to stay silent. Perhaps someone, by watching them, will hear / read themselves.” A.-Ch. Kyçyku

Posters by KÜdesign©

Nizamë

"Asnjё tjetёr nuk synonte ta shtinte nё zemёr, si unё, prandaj tё gjithё donin e madje mund ta shtinin nё dorё, sepse unё e kisha stёrvitur qё tё (mё binte) nё zemёr. Tri ditё me radhё, qysh nё sabah, vajta bёra gozhdё tek stacioni i trenit, me mendjen t’ia mbath drejt Durrёsit, por mbajta patkonjtё, se ajo mund tё kish vajtur nё Vlorё, nё Dhёrmi, nё Sarandё, nё Pogradec etj. Bezen e tryezёs sime tё ballkonit e pat mbuluar njё hartё e madhe e atdheut dhe unё rrija pёrkulur mbi tё dhe goja mё lёshonte lёng, mё vinte ta haja pjesё-pjesё, pastaj platitesha, se mjaft na e kishin ngrёnё tё huajt. Ato ditë u shfaq në jetën time një qënie e dhembshur e plot përkushtim të heshtur, qënie që rrëmbeu, si të thuash, lëvizjet e mia të tepërta, dufin e të qënit ende burgosur në trup, dhe ma preu vrrullin që më shtynte a më tërhiqte drejt këmishës së forcës. Ishte kalë, i bardhë, me nga një trëndafil të kuq tek tëmthi, i pastër si drita. U hasëm tek punishtja a ndërmarrja e materialeve të ndërtimit, afër Ambulancës, pak pasi kisha vizatuar me urinë një hartë çlirimi nga ankthet. Këmbora e tij tingëlloi si përshëndetje. Ndoshta dija pa ditur gjuhën e kafshëve, e atyre që vuanin në heshtje, larg vëmendjes së vdekatarëve, si puna ime. I zoti quhej Toni (ndonëse qe më fort i askujt se sa toni), ishte një jevg i çelët e i paqmë, që pranoi ta shoqëroja dhe të kujdesesha për kalin saherë ndaleshim gjëkundi e ai duhej të shkarkonte mallin. Malli ishte një kalá me tulla të bardha, me thasë çimentoje, me qeresté, qeska, litarë, listela, gozhdë etj. Sipas meje kjo botë kish marrë tatëpjetën dhe çmeritesha që ca njerëz ende merreshin me ndërtime.

- Nizam e ka emrin! - i thashë Tonit.

Books & synopsis - Catalogue

Content

The Deathers, novel, Pogradec 1988 / Bucharest 2020 [Mortët, roman, SQ]     

A Glorious and Dying Tribe – The Saga of an Oblivion, Bucharest 1998 / 2024 [Un trib glorios și muribund – eposul unei uitări, RO]  

The Rivers of the Sahara, novel, Tirana 1986 / Bucharest 1994 [Lumenjtë e Saharasë, roman, SQ]       

Home, novel [Bucharest, 2005, SQ]         

Incógnito, novel, Bucharest 2015 [Incógnito, roman, SQ]  

The Prompter’s Exodus – streodrama, Bucharest 2022 [Exodul sufleurilor – sterodramă, RO]   

You and other stories, Prose (1997-2020)      

Eye/s / Ojo, novel, ES – Bucharest 2003 [Sy, roman, SQ]      

Father / El padre, ES – Bucharest 2003 [Ati, roman, SQ]        

The year in which the swan was invented, novel, Bucharest 1996 [Anul în care s-a inventat lebăda, RO]           

Ex – novel with love & conspiracy, novel, Bucharest 2008 [Ex – roman de dragoste & conspiraţie, RO]

Empatycon or The Book of Premature Life, novel, Bucharest 2007 [Empatycon sau Cartea Vieții Premature, RO]

Zo-om, prose in Albanian, „Naimi”, Tirana 2023 / „Librarium Haemus”, Bucharest 2024

Pushtet

… synimi im nuk ka qenë e as besoj se do të jetë ndonjëherë që libri të bëhet sa më i besueshëm për lexuesin. Libri duhet të jetë sa më i vërtetë. Çështja e besueshmërisë i përket e gjitha lexuesit. Me vete e kam quajtur roman me fëmini, për shijen që ka fati - dhe kjo mendoj se u jep përgjigje të gjitha pikëpyetjeve teorike e kritike. Ashpërsia e zakonshme ndaj mangësive të vetes ma bëri më të qartë fëmijërinë. Ndodhi, jo pa dhimbje, zhvendosja e një bote të tërë nga gjeografia në letërsi. Pogradeci i hershëm, Tirana e gjimnazit, malli dhe pengjet e aq njerëzve që ikën pa dashuruar aq sa ëndërronin, mallëngjimet dhe hidhërimet vetjake, pamundësitë, lumturitë dhe arritja e disa qëllimeve në jetë etj. Gjeta madje disa përgjigje edhe për krisjen e madhe që pat ndodhur në fatin tim pas largimit nga atdheu. Dyzimi i Gined Enkelanës, më fuqishëm se ai i Home Çkenës tek „Home”, më qartë se i shqiptarit tek „Ëngjëjt e tepërt”, më poetik se sa ai i Ilirit me një sy tek „Sy” etj, më ndihmuan të stërvitem me një gjendje që mund të përshkruhet si koha kur vdekja të mban ndarë nga klasikët, kurse jeta - nga miqtë dhe nga smirëzinjtë, por sidomos të mban larg vendlindjes. M’u fal një pamje më e përsosur e pjekurisë, e pleqërisë së mundshme, ose e vdekjes së parakohshme. Të gjitha janë shprehur me shqipe shpirtërore në roman. Autori

"Dija vetëm se atë vit kur varreza më fali trëndafilin, Komandantit i qe tekur ta pagëzonte Enkelanën Qyteti i Luleve, (mbase i qenë veguar para kohe malet me lule që do të rropateshin t’ia davaritnin kutërbimin e krimeve) dhe shyqyr që s’i pat rënë udha nga varret, se do ma kish këputur trëndafilin fatsjellës. Asgjë më tepër, por as më pak. Përndryshe, kalëroja drejt thelbeve, drejt përfundimeve dhe aty ku mbaronte një djegie, një lumturi, niste tjetra. Ose ndodhnin të gjitha njëheresh. S’mund të jem i saktë. E gjitha më kujtonte fatin e thëngjijve në mangall: digjeshin, shndërroheshin ngadalë në hi, dhe s’mund të përcaktoje se cili digjej më shumë, para a pas të tjerëve. Thëngjijtë ishte jeta ime, kurse hiri – mbijeta. Sepse hiri m’i mbante fshehur thëngjijtë, me gjithë dhembjen, dhimbsurinë, mallin, mallëngjimin dhe ëndrrat e tyre nga sytë e të tjerëve e sidomos nga pështymat. Një thëngjill mund të cilësohej shajnia ime mes varreve, me trëndafil në dorë, duke e gdhirë si puna e fëmijëve të dikurshëm, që, për të dhënë sprovën e parë të burrnisë, viheshin ta gdhinin mes varrezës. U ktheva në Enkelanë edhe më i dashuruar, me trefish më shumë miq në botën tjetër, se sa në këtë botë. Thëngjilli tjetër vezulloi mes liqenit dhe sheshit para hyrjes në parkun e Drilonit, ditën kur Komandanti bujti si përvit të shpinte kokallat dhe të mufaste kujtimet. Kisha dalë me Arielën për piknik dhe autobuzi na kish ndalur mes misrave e ferrave ndanë rrugës, sepse po vinte Komandanti. Dy javë më parë qenë dyndur në qytet toga ushtarësh të zgjedhur, topa, mortaja, tanke dhe dy nëndetse të vogla. Kur Komandanti po na përshëndeste si puna e atij sazexhiut që flladit kakofonitë e një gazele, isha gjendur mes veturës së tij dhe Lasgush Poradecit që ndodhej në shesh bashkë me vajzën e madhe. Krokama e parrullave, përbetimeve dhe urimeve më kish topitur. Edhe Komandantin, edhe Lasgushin i shihja për herë të parë gjallë. Pata qënë ca kohë bebëza e njërit prej syve të Komandantit, mirpo më kishin pushuar nga heroizmi, sepse më pat zënë gjumi nga kapitja dhe nuk e pata hapur bebëzën në kohën e duhur. Isha ende i magjepsur nga muzika dhe përndritjet e verbit lasgushian. Në përputhje me vegimet e mia prej xhindi bibliotekash e kinemash, librat e Lasgushit ishin stër-libra. E shndërronin letrën e vet në atllas ngjyrë qielli vjeshtor dhe mbanin era mysk, unap e hënë pesëmbëdhjetëshe edhe sikur t’i shfletonin parreshtur qënie me dhëmbë të prishur, me ndjenja të mykura, dështakë e papagaj që ishin zënë jo me lot, najrí* e spermë, po me jargë, edhe sikur t’u vije flakën apo t’i burgosje në ndonjë nga shumë depot e atdheut e të vëmendjes. Thëngjilli im pipëtiu në shesh. Komandanti zbriti nga vetura dhe u kthye me sytë largpamës nga mileti. Lasgushi sapo qe kthyer në drejtim të Enkelanës. Ja, më foli thëngjilli: historia, poezia dhe ti. Po, ia ktheva: ja dy pushtete, njëri me sot – me nesër, tjetri me nesër – me përjetë, mirpo është edhe një pushtet i tretë këtu, ndofta i treti – i vërteti. Një pushtet që s’e njeh ende askush, por që do të ndihet një ditë. Sepse ky është pushtet njerëzish që vdesin të rinj e me shumë pengje e malle, një pushtet që vetëm ndihet, nuk flet shumë, nuk mban shënime, nuk mburret, nuk zë vend as në kujtesën e njerëzve, as në vëmendjen e tyre. Ky pushtet vetëm vepron. Në heshtje, me përkushtim të frikshëm, pa mëshirë, njëlloj si arti, njëlloj si sëmundjet, si shpresa, si vdekja, si ngjallja, si diplomacia a triplomacia e të shumtëve. Hëpërhë ky pushtet më ka mua, jeton, vepron dhe shprehet përmes meje. Më vonë, shohim e bëjmë. (...)

---

* Duhet të jetë fjala për lartimin, fluturimin, pezullinë mbinjerëzore. Shqipërim, ose sajim i imi.
________

Fragment nga Ki$land - roman me fëmini, Librarium Haemus 2014
Një dëshmi e autorit
Foto: A.-Ch. Kyçyku

Thematicon

Ese në një fjali / Eseuri dintr-o frază / One sentence essays ©

[SQ] Shorti i titullon shënimet „Thematicon” (thur me mend edhe rimat Thaliaticon dhe Thanaticon). Si në Eastories – titull i një cikli skenarësh, Thematicon-i është hartuar nga Shorti prej Them, Thema/tik dhe kon, që edhe në shqip, edhe në rumanisht përshkruan thjesht hapësirën ku Shorti çon jetën dhe dorëshkrimet. Jeta në e nga një kon – hijeje, terri, muzgu, drite, varet. Ai bën jetën e tërhequr të një tetëdhjetë vjeçari, të themi, i bindur se disa viganë të artit rrinë nëpër cepa ngaqë nuk i nxe pjesa tjetër e botës. Padyshim që nuk ka zgjedhur tërheqjen që të bëhet vigan. Ai vetëm s’ka mundur të mos tërhiqet. Qysh në fëmininë e hershme ka ëndërruar një cep ku të mos e plagosin për vdekje dhe nga ku të mos lëndojë njeri. Vite më pas shkroi se „Në gjeometrinë e epërme cepi ka formë maje”. Bashkautori, RO, 2023

[RO] Shorti își intitulează însemnările „Thematicon” (face și rimele Thaliaticon și Thanaticon). Ca și „Eastories” – titlul generic al ciclului de scenarii, Thematicon este compus de Shorti din Them (spun, rostesc – alb.), Thema/tic – temă, tematic/ă, și con (care și în albaneză – kon, și în română descrie simplu spațiul în care Shorti își duce viața și manuscrisele). Viața într-un și dintr-un con – de umbră, penumbră, beznă, amurg, lumină, depinde. El duce viața retrasă a unui octogenar, să spunem, convins că unii uriași ai artei stau prin colțuri fiindcă nu-i încape restul lumii. Sigur că nu a ales retragerea ca să devină uriaș. El doar n-a putut să nu se retragă. Din fragedă copilărie a visat la un colț în care să nu poată fi rănit mortal și din care să nu poată răni pe nimeni. Ani mai târziu a scris că „În geometria superioară, colțul are forma unui vârf”. Coautorul, 2023

În Geometria Superioară, colțul are forma Vârfului

Në Gjeometrinë e Epërme cepi ka formën e Majës

*

Despre 'interior' și 'exterior' conform Istoriei Literaturii: Dacă îi închideți cuiva toate ușile, riscați să nu mai puteți ieși. 

Rreth 'brenda' e 'jashtë' sipas Historisë së Letërsisë: Nëse ia mbyllni dikujt të gjitha dyert, rrezikoni të mos mundni të dilni dot më.

*

Cărți care îl sărăcesc pe cititor, creându-i impresia că le poate îmbogăți - și cărți care îl îmbogățesc fără a-i permite să le sărăcească.

Libra që e varfërojnë lexuesin, duke i krijuar përshtypjen se mund t'i pasurojë - dhe libra që e pasurojnë pa e lejuar t'i varfërojë.

*

*

Hija dixit: Nuk shkruaj që të vij të flas, por flas që të ik të shkruaj.

Umbra dixit: Nu scriu ca să vin să vorbesc, ci vorbesc ca să plec să scriu. 

* 

Takim me lexues të zgjedhur, ose që e dinë se shtëpinë nuk e ndërton bojaxhiu. 

* 

Më-dyshje: është një shqipe rrënjore, e gjithëkohëshme, që i bën snobët të shkumëzojnë e të shpallin se po lexojnë përkthime të dobëta. 

* 

Thonjëza të mëdha e të vogla: Letërsia – mes yshtjes për t'u pavdekësuar njëherësh me ndryshimet madhore që harrohen dhe lirisë për të shtuar sadopak dritë mbi 'vogëlimat' e përhershme. 

* 

Zhvendosje e thjeshtë: sa më tepër mbushen krenat me idhuj, aq më pa krena mbeten idhujt.

Simplă mutare: cu cât mai mult sunt umplute capetele cu idoli, cu atât mai fără capete rămân idolii. 

* 

Një hidhërim të cilin s’e mjekon dot asnjë lëvdatë shtypi, çmim a dekoratë: kur lexuesi i zgjedhur, madje edhe vetë autori, e dinë se sa dhe çfarë mund të pritet prej tij në librat që pasojnë. 

* 

Një tjetër sprovë ndaj fjalës: flasin e bërtasin jo që t'i dëgjojë njeri, por që t'i shohë.

O altă încercare asupra cuvântului: vorbesc și strigă nu ca să-i asculte cineva, ci ca să-i vadă. 

* 

Bëma nga bota e letrave: Më lehtë mund t'i zgjosh buzëqeshjen një të vdekuri, sesa arsyen një idhujtari.

Fapte din lumea hârtiilor: Mai ușor îi poți trezi zâmbetul unui mort, decât rațiunea unui idolatru. 

* 

... në letërsi, ai që ngulmon të ketë gjithmonë fjalën e fundit, 'vdes' i pari.

... în literatură, cel care insistă să aibă mereu ultimul cuvânt, 'moare' primul.

* 

Në varësi të epokës (sidomos letrare), ka një dallim të madh midis të qënit 'i blerë' dhe të qënit 'i shitur'.

În funcție de epocă (mai ales literară), există o mare diferență între a fi 'cumpărat' și a fi 'vândut'. 

* 

Kohë e mrekullueshme për të përmirësuar shkrimin me dorë.

Vreme perfectă pentru a îmbunătăți scrisul de mână. 

* 

Me vete

 

[Prozë e thyer]

Tim eti, Kopi Kyçykut

(1943-2024) 

 

Shtëpiza për qirinj – po ai vit

Kur më qëndruan pranë

vetëm Zoti dhe muzika

 

Udhëtimi i tim eti

Zgjati sa kalimi

I një qiriri

Nga tryeza për „të gjallë”

Tek tryeza e „të fjeturve”.

 

Pët disa grima u enda symbyllur

Me qiririn në dorë, si lutje,

mes dy botësh.

Zgjidhe vetë ku dëshiron të digjesh, i thashë pa zë

 

M'u kujtua këshilla e shitësit plak të qirinjve:

Mos ndizni qirinj të mëdhenj pranë të vegjëlve, zotni, ju lutem,

Se i djegin në brinjë dhe i përkulin,

i gjunjëzojnë... para se ta përmbushin flijimin...

dhe ua çojnë dëm dritën e papërdorur

 

Më erdhi rëndë të dilja:

Nuk qan burri në këtë moshë.

Libri i dyfishtë ose M'e fshehur sesa Letërsija

 

Teksti

Video

SQ „Kjo dashuri me siguri do vdesë, mendova aty nga mesi i një pranvere, dhe vdekja e një dashurie kurrë nuk shkruan aq bukur sa atëherë kur dashuria vritet.Nuk duhet lënë ta vrasin të paftuarit dhe çikërrimat. Askush s’mund ta vrasë më mirë e më bukur se unë. Do ta vras duke e përjetuar me fund e pa fund në fshehtësynë më të madhe. Po e jetuam më cekët, e përdhosim. Pakashumë si jeta, që meriton vdekjen, jo diçka më të ulët.” [Frymëzuar nga “M’e fshehur sesa Letërsija”, “Zo-om”, Sh. B. Naimi, Tiranë 2023] 

 

RO ”Iubirea aceasta cu siguranță va muri, m-am gândit prin mijlocul unei primăveri, și moartea unei iubiri niciodată nu scrie atât de frumos ca atunci când iubirea este ucisă. Nu trebuie lăsată s-o ucidă nechemații și mărunțișurile. Nimeni n-o poate ucide mai bine și mai frumos decât mine. O voi ucide trăind-o până la sfârșit și fără sfârșit, în cea mai mare taină. Dacă o trăim superficial, o profanăm. Oarecum ca viața, care(-și) merită moartea, nu ceva mai banal..." [Din „Zo-om”, proza, SQ, capitolul „Mai tainică decât Literatura”, Tirana 2023] 

 

EN ”This love will surely die, I thought to myself through the middle of a spring, and the death of a love never writes so beautifully as when love is killed. It must not be left to be killed by trifles and trifles. No one can kill it better and more beautifully than I. I will kill it by living it to the end and endless, in the utmost secrecy.If we live it superficially, we profane it. Like life, which deserves death, not something more banal..." [From “Zo-om”, prose, SQ, chapter “More Mysterious than Literature”, Tirana 2023]

 

Script, original graphics, editing: A.-Ch. Kyçyku

www.ardiankycyku.info 

 

Arti i verbimit / Arta Orbirii / The Art of Blindness

 

Arti i verbimit Nga dashuria e tepërt Të plagosa Jo aq për vdekje Sesa për-jetë. E më erdhi aq rëndë Sa nisa të zvogëlohesha Për t'u fshehur Nga sytë e mi dhe nga shpirti yt Nuk gjeta vend veçse në plagën që të pata hapur E më mbajte me aq dhimbsuri Për vite me radhë Duke u lutur edhe që të mbyllem Edhe të mos fikem. Nuk dija të shërohesha As të shëroja. Më pat mbetur nga zjarri hija e hirit Dhe ngrohtësi vetëm për një flakëzë Nuk dije të vrisje plagë Më pranon edhe mua, më pyete dikur Ngriva këtu jashtë Netëve më kap tmerri, se Ti mund të mbyllesh E të më humbësh Me hapat e një ëndrre të ngjethur Nga dëshira e frika Erdhe në plagë Brenda meje e teje Nga ai çast s'na pa më njeri

* Text / Script, Graphics, Editing, Voice: Ardian-Christian Kyçyku
All Rights reserved.  

Syziphos

 

Syziphos
Rrëfilm nga Ardian-Christian Kyçyku

SQ: Një himn kushtuar betejave shpesh të padukshme, ose të shformuara për art të epërm.

RO: Un imn dedicat bătăliilor deseori invizibile sau deformate pentru o artă superioară.

EN: A hymn dedicated to the often invisible, or distorted, battles for higher art.

Semyoticon: Sy – eye/s [SQ]; zi – mourning [SQ]; Phōs – a pure, brilliant quality of light [GR].

Music: Antonio Vivaldi, Concerto for two cellos in G minor, RV 531. Source YT

Script, graphics, animation, editing: A.-Ch. Kyçyku

YT: https://youtu.be/3QvmdkBilKI

www.ardiankycyku.info

Gropa të lira

 

- Me që ra llafi: të huaj që vdesin në Shqipëri ke ndërmend të çosh jashtë? Se janë shtuar si rëra e detit.

- Kështu e kanë punët e shtetit.

- Jo për gjë, po do shtohen gropat e lira për ne vendasit.

- Tani s’merret vesh se cili është i huaj.

- Duam-s’duam, - shtoi Taku, - jemi dy nga shqiptarët më të zgjuar e me shqipe më të pasur. Në mos po dy të vetmit. E meqë mëmëdheu e ka zakon t’i syrgjynosë zogjtë e vet më të mirë, ja ku jemi të dy jashtë trojeve.

- Por brenda shqipes. Dhe jashtë mësyshjeve.

- Vetëm brenda shqipes dhe jashtë mësyshjeve. Për këtë arsye s’kam mësuar asnjë gjuhë të huaj.

- Dëshmi se mëmëdheu s’është krejt hapsanë.

- Mund të jem i vetmi shqiptar njëgjuhësh. Mirë që s’më ka marrë njeri mësysh.

- Hë, se edhe gjarpri vetëm një gjuhë ka.

- Një, por me dy maja. Kjo do shkruar, për besë. Se mos harroj: ke shkruar ndonjë libër këtej?

- Më pyete një herë, - qeshi Tiku. - As këtej, as andej. Kanë vdekur shkrimtarët, a si?!

- Jo, mo, gjallë janë, gjallë… Vetëm se janë vetëm gjallë… Ke dëgjuar që të dënuarit me vdekje, kur po bëhej Franca Francë, lexonin? I kalonin orët e mbrame duke lexuar.

- Del se ma kanë falur jetën. S’lexoj dot as po të më varin.

- Lexonin para se t’i varnin apo t’u prisnin kokat. S’është për të qeshur. Librat ua hiqnin mendjen nga makthi i botës tjetër.

- Dhe kokat e prera rrokulliseshin si libra të pambaruar.

- E dija se puna me aq kufoma do të ta kish nxirë pak humorin.

- S’kam gjetur akoma ndonjë libër më bindës sesa një dopjo fërneti. Po të bëje punën time, as ti s’besoj se do mendoje ndryshe.

- Aty e kam llafin. Ta shkruajmë ne atë librin që ia kalon fërnetit.

- Më mirë presim, duke pirë, që Numratori Telefonik të bëhet kryevepër. Kështu shpëtojmë pa vdekur grykëtharë.

Gajaseshin së qeshuri si fëmijë çamarrokë, trokisnin gotat, habiteshin kur fërneti mbarohej, porositnin ëmbëlsira, asgjë tjetër, thithnin puro, vizatonin me gishta e shuplaka në tym, ndërsa kamerierët me fraqe e papionë kishin fytyra gjithnjë e më të vrerosura, a thua se gazmendi i Tik-Tak-ut u zbritej nga rroga.

Zo-om, pjesa “Pastër”

Libri i plotë në Libroteka

8 fjali

 

Ki$land
– roman me fëmini

Zotnia që mbijetonte duke gjuajtur emra dhe ripagëzonte qënie e gjëra, aq sa në shumicën e kohës s’dinte ç’emër i shkonte më për shtat atij vetë, – njëlloj sikur të qënkej thjesht një skelet, – ndihej fryti më i hijshëm i një ujdie me botën tjetër. // Se të gjallët, kur s’janë të dashuruar, kanë shumë ftohtë dhe shohin pak ëndrra.

Incógnito

[Copëza nga jeta e rojeve dhe anasjelltas]

Në këtë orë uleshim me Irisin para dritareve pa perde dhe prisnim vdekjen. // E di që, nga lumturia dhe mirënjohja, do të më duket e pamundur, por do të kem kohë pa fund për ta besuar.

Mortët

Dikush i ra portës së kalbur të kufomave dymbëdhjetë herë me radhë. Pritëm sa pritëm dhe, kur pamë se askush nuk u përgjigj, - por as pára kishim shpresë të na përgjigjej njeri, - e shkallmuam atë portë. // Pastaj u ktheva nga porta dhe vazhdova t'i bija, e më ngjante se trokisja në ndonjë rrasë të madhe varri, po s’kisha frikë se mos binte e më zinte përposh.

Zo-om

– proza

Dyzet e kusur vjet kaluan si një fishkëllimë, por nga ato të njerëzve që s’i kanë të gjithë dhëmbët. // E ndoshta pó ai zë që i pat thënë dikur, vetëm një herë, “Zgjohu: je i vdekur”, e nanuriti si për herë të fundit me një "Fli… që të jesh gjallë".

Arti i verbimit / Arta Orbirii / The Art of Blindness

 

Bookfilm

onLine

Sikur sendet të quheshin ndryshe...

(Një vështrim i shkurtër mbi vështrimin e Max Blecher-it)*

[RO]

Në Parisin e vitit 1928, kur shumica e të rinjve nga e gjithë bota endeshin të takonin dashurinë, djaloshit hebre nga Rumania, Max Blecher-it[1], që sapo kish nisur të çapitej mes të fshehtave të mjekësisë, i lë takim vetë Vdekja. E dinte se të gjithë pa përjashtim ishin të mirëpritur, por në rastin e tij, të paktën sipas doktorëve, – që kanë me mrekullitë një marrëdhënie të mprehtë love & hate, – Vdekja ka mbërritur tashmë në vendin e takimit, dhe ky vend ndodhet pikërisht brenda e rreth shtyllës kurrizore të djaloshit, si në vend të palcës e të eshtrave. Rruazat e asaj shtylle ngjajnë tani më tepër se kurrë me rrathët e trungjeve të prerë, ku plakat ballkanase lexonin fatin.

Tek luanin maskash

Dimëroi gjatë; ata e morën vesh nga ngjirja e gomerëve, nga ajo e çara si sy e tavanit që nuk e lëshoi për një kohë të gjatë atë rripthin prej hëne, dhe nga ngjarjet e papritura. Mësuan se gjatë atij dimri nuk ra shumë dëborë si zakonisht, ra më shumë llohë. Dhe e ftohta të hynte pa mëshirë kockave, shpesh gjer në palcë, si mendim a tundim i lig, gjë që u vu re në acarimin e plevititit të vjetër të Kiço Mortit, dhe atë lloj ftohme s’kish verë, çaj a hashash ta shporrte.

Si nën qiell / Ca sub cer / Like under the Sky – fragment

 

Rrëfilm nga A.-Ch. Kyçyku

Në rolin e Dëshmitarit (VO): Ligoraq Riza

 

[SQ]

Poemat tingëllonin pakashumë si më poshtë vijon:

Një cigare pa filtër / një kafe me sheqer / një çaj /

Një mollë / dy hurma farëzeza / një fletë aritmetike /

Dhjetë lekë të vjetra / pesë lekë të reja / një dollar /

Tre libra të hollë / dy libra të trashë / s’ka rëndësi autori tani /

Një penë / dy kallamare / një stilograf / një bombone

Një stemë / njëzet pulla / qeni laraman / kanarina /

Dylbia me një sy, monokli me dy lente, pena e kaltër / një shëtitje me varkë /

Dy maja pene / bluza e gjelbër / një penel / një fletore vizatimi

Unaza prej argjendi / dy varse / tri palë vathë / kravata me xixa /

Katër unaza ari / dy me gurë të çmuar / një me kokë shqiponje /

Një me kokë gjarpri / një sandviç / dy ullinj / një kanë / tetë pjata /

The Rivers of the Sahara - a novel

 

[Original title: Lumenjtë e Saharasë]

Translated from Albanian by Ukë Zenel Buçpapaj

Digital edition